چشمه کوهرنگ در آستانه خشک شدن
چشمه کوهرنگ، سرچشمه زاینده‌رود، کارون و بخشی دز است و کارشناسان آب هشدار می‌دهند در صورت تداوم خشکی و تاخیر در بارش‌ها، این چشمه ممکن است برای نخستین‌بار در دهه‌های اخیر به‌طور کامل خشک شود و از جریان بیفتد.
وابستگی کامل چشمه به برف زردکوه
سید هاشم فاطمی، کارشناس شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری روز یکشنبها گفت: از ماه‌های گذشته هشدار‌هایی درباره افت دبی چشمه کوهرنگ داده شده بود، زیرا در ۲ سال اخیر، پاییز و زمستان‌های استان خشک و بدون برف بود و همین امر باعث کاهش تغذیه چشمه از ارتفاعات زردکوه شده است.
سید هاشم فاطمی با بیان اینکه دوام و دبی آب چشمه کوهرنگ به شدت وابسته به ذخایر برف ارتفاعات زردکوه است افزود: چشمه کوهرنگ در ابتدای امسال حدود ۱۲ مترمکعب بر ثانیه آبدهی داشت، اما روند کاهش جریان آن به‌صورت پیوسته ادامه یافت و در آخرین اندازه‌گیری در ۱۵ مهرماه، دبی آن به حدود ۸۵۰ لیتر در ثانیه رسید.
وی اظهار داشت: این چشمه هنوز به‌طور کامل خشک نشده است، اما تمام آبی که از آن خارج می‌شود به خط انتقال کوهرنگ وارد می‌شود و صرف تامین آب شرب شهر‌های کوهرنگ، فارسان، سورشجان و شهرکرد می‌شود.
به گفته او، در زمان حاضر حدود ۵۰۰ لیتر در ثانیه از آب چشمه وارد شبکه شرب می‌شود و با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی، احتمال کاهش بیشتر دبی در هفته‌های آینده وجود دارد.
پیش‌بینی افت جریان از ماه‌ها قبل
فاطمی با بیان اینکه افت فعلی چشمه از مدت‌ها پیش پیش‌بینی شده بود افزود: با تداوم ۲ سال خشک پیاپی و کاهش بارش در فصول سرد، انتظار می‌رفت که جریان چشمه در برخی ماه‌ها به زیر ظرفیت خط انتقال برسد.
وی گفت: برای پیشگیری از بحران، جلساتی برگزار و منابع جایگزین از جمله چاه‌های کشاورزی برای تأمین اضطراری آب شرب مد نظر قرار گرفته است.
چشمه‌ای کارستی با واکنش سریع به خشکی این کارشناس توضیح داد: چشمه کوهرنگ از نوع کارستی کنتاکتی است و به‌شدت به تغذیه برفی وابسته است در این نوع چشمه‌ها، به‌دلیل گالری‌های زیرزمینی گسترده، در صورت نبود تغذیه برفی، افت آبدهی بسیار سریع رخ می‌دهد.
فاطمی درباره ویژگی‌های زمین شناسی این منبع آبی گفت: چشمه کوهرنگ از نظر رقومی در ارتفاع بالایی از منطقه قرار دارد و در محدوده آن آبخوان آبرفتی وجود ندارد در واقع تمام آب خروجی این چشمه حاصل تخلیه آبخوان‌های کارستی زردکوه است.
وی افزود: زمانی که دبی چشمه کاهش می‌یابد این موضوع نشان‌دهنده کاهش حجم ذخیره در آبخوان‌های کارستی است؛ به عبارتی افت جریان چشمه به طور مستقیم بیانگر کمبود آب در سفره‌های زیرسطحی زاگرس مرکزی است.
این کارشناس با اشاره به تفاوت رفتار هیدرولوژیکی چشمه‌های منطقه ادامه داد: در چشمه‌هایی که کارست آنها پیشرفته و شبکه زیرزمینی آن کامل است، میزان کدورت آب در زمان بارش یا ذوب برف افزایش می‌یابد؛ چون آب با سرعت بیشتری در کانال‌ها و حفره‌های زیرزمینی حرکت می‌کند، اما در چشمه‌هایی که کارست افشان دارند جریان آرام‌تر است و تغییر کدورت چندانی مشاهده نمی‌شود.
وی افزود: در مقابل، چشمه‌هایی مانند دیمه دارای کارست افشان هستند و نوسان دبی در آنها کمتر است؛ در حالی‌که دبی چشمه کوهرنگ به زیر یک مترمکعب رسیده، چشمه دیمه هنوز حدود ۲ هزار لیتر در ثانیه آب دارد.
تأثیر خشکسالی بر رودخانه‌ها و محیط زیست
فاطمی با اشاره به تاثیر گسترده خشکسالی بر منابع سطحی استان گفت: کاهش آورد چشمه‌ها و تغییر الگوی بارش موجب شده بسیاری از رودخانه‌های دائمی استان فصلی یا خشک شوند.
وی افزود: رودخانه‌های «گدارکبک» شهرستان بروجن، «زرین‌درخت» در شهرستان لردگان و «گرگک» در شهرستان فارسان از جمله رودخانه‌هایی هستند که امسال خشک شده‌اند و در برخی نقاط فقط جریان ناچیزی از آب وجود دارد.
فاطمی ادامه داد: خشکی چشمه‌ها و رودخانه‌ها مشکلات متعددی برای دامداران و حیات‌وحش به وجود آورده است؛ به‌ویژه در مناطقی مانند تنگ صیاد و ارتفاعات مرکزی که چشمه‌های کوچک منبع آب آشامیدنی محسوب می‌شوند.
وی یادآور شد: همچنین کاهش پوشش گیاهی و فرسایش خاک از دیگر پیامد‌های خشکسالی‌های اخیر است.
افت نگران‌کننده آب‌های زیرزمینی
کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال وبختیاری یادآور شد: خشکسالی‌های متوالی علاوه بر کاهش آب سطحی، باعث افت محسوس سطح ایستابی در آبخوان‌های استان نیز شده است.
وی گفت: در سال آبی گذشته، آبخوان خانمیرزا پنج متر افت سطح ایستابی، شهرکرد ۱.۵ متر و دشت‌های جونقان و فارسان حدود ۲.۵ متر افت را تجربه کرده‌اند.
فاطمی علت این افت را ترکیبی از کاهش تغذیه سفره‌های زیرزمینی، تبخیر بالا، تغییر الگوی بارش و تداوم برداشت‌ها براساس ظرفیت منابع آبی دهه‌های گذشته عنوان کرد و افزود: اگر بارش‌ها در پاییز و زمستان پیش‌رو با تاخیر همراه باشد، سال آبی آینده برای استان بسیار دشوار خواهد بود.
ضرورت صرفه‌جویی و مدیریت مصرف
این کارشناس تاکید کرد: برای چشمه‌هایی مانند کوهرنگ امکان احیای فنی چندانی وجود ندارد و این شرایط زنگ خطری است که باید خود را با آن سازگار کنیم و مدیریت مصرف را در همه بخش‌ها جدی بگیریم. سرانه مصرف آب شرب در کشور بالاتر از استاندارد ملی است و لازم است همه شهروندان در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.
فاطمی با اشاره به اجرای طرح‌های سازه‌ای نظیر خط انتقال کوهرنگ، طرح بن–بروجن و سد باباحیدر افزود: این پروژه‌ها نقش مهمی در تامین آب شرب داشته‌اند، اما در برابر خشکسالی‌های پیاپی و کم‌برفی سال‌های اخیر کافی نیستند.
وی اضافه کرد: برای عبور از این شرایط باید اصلاح الگوی کشت، کاهش مصرف در بخش کشاورزی و استفاده بهینه از منابع موجود در اولویت قرار گیرد تا بتوان از تبعات گسترده‌تر خشکسالی جلوگیری کرد.
خشکسالی یکی از ابرچالش‌هایی است که سال‌ها گریبان چهارمحال و بختیاری را گرفته است، این استان زمانی یکی از منابع مهم تولید آب شیرین در کشور بود، به‌گونه‌ای که رودخانه‌های با نام و نشانی مانند کارون، زاینده‌رود و دز از این استان سرچشمه می‌گرفت، اما اکنون دشت‌های آن ممنوعه شده است.
به گفته برخی از کارشناسان؛ خشکسالی در سال‌های اخیر باعث شده است برخی از منابع آبی چهارمحال و بختیاری که پیشتر وجود داشت، دیگر وجود نداشته باشد و برخی از دشت‌های حاصل‌خیز این استان اکنون به دشت ممنوعه و ممنوعه‌بحرانی تبدیل شود.
در سال‌زراعی اخیر سهم چهارمحال و بختیاری از بارش‌های کشور ۳۹۲ میلیمتر بود و این در حالی است که در مقایسه با میانگین بلندمدت ۲۶۵ میلیمتر برابر ۴۰ درصد کسری بارش ثبت شد.
خشکسالی بیش از یک دهه چهارمحال و بختیاری را درگیر کرده است و همچنان در این استان تاثیرات مخرب خود را برجای می‌گذارد.
نقشه‌ها و الگو‌های ماهواره‌ای حاکی از آن است که مناطق شرقی چهارمحال و بختیاری بیش از دیگر نقاط از پیامد‌های خشکسالی متاثر شده است.
خشک شدن سطح خاک یکی از پیامد‌های خشکسالی است که منجر به تشکیل چشمه‌های گرد و خاک و آلودگی هوا می‌شود.
خشک شدن چشمه‌ها، پایین آمدن سطح آب رودخانه‌ها و ذوب یخچال‌ها از دیگر آثار مخرب خشکسالی در چهارمحال و بختیاری است که در سال‌های گذشته برجای گذاشته است و این پدیده همچنان در استان می‌تازد.
با توجه به افزایش دما در سال‌های اخیر میزان بارش برف در چهارمحال و بختیاری به شدت کاهش یافته و همین موضوع سبب شده است تا آب سطح رودخانه‌ها در فصل بهار و تابستان کاهش یابد.
