نیمی از پست‌های محیط‌بانی هنوز خالی‌اند
بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان حفاظت محیط‌زیست، وضعیت نیروی محیط‌بانی در ایران همچنان با کمبود قابل توجهی روبه‌رو است. شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در مراسم گرامیداشت روز محیط‌بان اعلام کرد که بیش از ۵۰ درصد پست‌های محیط‌بانی کشور بلاتصدی باقی مانده‌اند.
حمیدرضا ظهرابی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرد که در حالی که استاندارد بین‌المللی برای حفاظت از مناطق طبیعی وجود یک محیط‌بان به ازای هر پنج تا ۱۰ هزار هکتار است، در ایران هر محیط‌بان مسئول حفاظت از بیش از ۳۰ هزار هکتار اراضی حفاظت‌شده است. این فاصله چشمگیر با استاندارد‌های جهانی، عملاً توان سازمان محیط‌زیست برای جلوگیری از تخلفات محیط‌زیستی و مدیریت میدانی را محدود کرده است.
برای جبران این کمبود، سازمان حفاظت محیط‌زیست موفق به اخذ مجوز جذب نیرو از سازمان امور اداری و استخدامی شده و در تلاش است تا از ظرفیت محیط‌بانان بومی استفاده کند. این اقدام می‌تواند در کوتاه‌مدت، کمبود نیروی انسانی در مناطق بحرانی را کاهش دهد و پوشش حفاظتی بهتری برای مناطق حفاظت‌شده فراهم کند.
وضعیت کمبود محیط‌بانان تنها مختص ایران نیست؛ آمار‌های جهانی نشان می‌دهد که حدود ۵۵۵ هزار نفر در سراسر جهان به عنوان نیروی حفاظتی فعالیت می‌کنند، اما تنها حدود ۲۸۶ هزار نفر از آنها محیط‌بانانی هستند که مستقیماً وظایف حفاظتی میدانی را بر عهده دارند. با توجه به هدف بین‌المللی «۳۰×۳۰» برای حفاظت از ۳۰ درصد خشکی‌ها و آب‌های جهان تا سال ۲۰۳۰، نیاز جهانی به محیط‌بانان جدید بسیار فراتر از میزان فعلی است و برخی برآورد‌ها از نیاز به حدود ۱٫۵ میلیون محیط‌بان دیگر خبر می‌دهند.
در قاره آفریقا، گزارش‌ها حاکی از آن است که حدود ۶۵ هزار محیط‌بان فعال هستند، در حالی که این تعداد کمتر از یک پنجم نیازی است که برای رسیدن به اهداف بین‌المللی تخمین زده شده است. محیط‌بانان در سطح جهانی با چالش‌های جدی از جمله مقابله با شکارچیان غیرقانونی، مواجهه با شرایط محیطی سخت، خطرات طبیعی و حتی کشته شدن در حین انجام وظیفه روبه‌رو هستند. علاوه بر این، بسیاری از آنها حمایت‌های بیمه‌ای، تجهیزات و حقوق کافی ندارند و این مسئله انگیزه ماندن در شغل را کاهش می‌دهد.
کارشناسان بین‌المللی بر این باورند که حفاظت موفق از مناطق طبیعی تنها به تعداد محیط‌بانان محدود نمی‌شود، بلکه کیفیت کار، آموزش، امنیت شغلی و تجهیزات مناسب نیز نقش تعیین‌کننده دارد. کشور‌هایی که به محیط‌بانان به عنوان ستون اصلی حفاظت نگاه کرده و در آموزش، حقوق، تجهیزات و امنیت شغلی آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، موفق به کاهش تخلفات و افزایش اثربخشی حفاظت شده‌اند.
با توجه به کمبود نیروی محیط‌بانی در ایران و فاصله قابل توجه با استاندارد‌های بین‌المللی، کارشناسان بر لزوم برنامه‌ریزی دقیق، جذب نیرو و تقویت بسته‌های حمایتی برای محیط‌بانان تاکید می‌کنند. اقدامات اخیر سازمان حفاظت محیط‌زیست در جذب نیرو و استفاده از محیط‌بانان بومی می‌تواند گامی مؤثر در مسیر کاهش این شکاف باشد، اما رسیدن به سطح مطلوب استاندارد‌های جهانی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری مستمر است.
کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که ادامه این روند پیامد‌های جدی خواهد داشت. همچنین پژوهشگر حفاظت از حیات‌وحش، در مقاله‌ای در سال ۲۰۲۴ نوشت: کمبود تعداد محیط‌بانان و شرایط کاری نامناسب، اثربخشی حفاظت از مناطق حفاظت‌شده و گونه‌های کلیدی مانند ببر‌ها را به شدت کاهش می‌دهد.
همچنین مقاله‌ای از Appleton و همکاران در ۲۰۲۲ در نشریه Nature نشان می‌دهد که در سطح جهانی، بیش از ۲۸۶ هزار محیط‌بان فعالیت می‌کنند، اما این تعداد برای حفاظت مؤثر از مناطق حفاظت‌شده کافی نیست.
