کم‌فروشی فلوراید در خمیردندان‌های ایرانی!
بیماری‌های دهان و دندان از جمله پوسیدگی و فرسایش دندانی، سال‌هاست که در صدر مشکلات بهداشتی بشر قرار دارند. پژوهش‌های بسیاری نشان داده‌اند که فلوراید می‌تواند به طور مستقیم در پیشگیری از پوسیدگی نقش داشته باشد. این ماده با تقویت مینای دندان و کمک به بازسازی مراحل اولیه پوسیدگی، مانع تخریب بیشتر دندان‌ها می‌شود. از همین رو، استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید به شکل گسترده‌ای توصیه شده است. تجربه کشور‌های صنعتی در چند دهه اخیر نیز نشان داده که مصرف مداوم چنین محصولاتی، آمار پوسیدگی دندان را به شکل محسوسی کاهش داده است.
با این حال، نکته مهمی که همیشه مورد توجه متخصصان بوده، میزان واقعی فلوراید در خمیردندان‌هاست. براساس استاندارد‌های بین‌المللی، وجود حداقل ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ قسمت در میلیون فلوراید برای اثرگذاری مطلوب ضروری است. مطالعات گذشته در ایران حاکی از آن بوده که بسیاری از برند‌های داخلی از این نظر با استاندارد فاصله دارند و حتی مقدار فلوراید درج‌شده روی بسته‌بندی با میزان واقعی تطابق ندارد. از آنجا که در بیشتر شهر‌های ایران آب آشامیدنی حاوی مقدار کافی فلوراید نیست، اهمیت استفاده از خمیردندان‌های استاندارد دوچندان می‌شود.
در همین زمینه، دکتر بهاره طحانی، دانشیار مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، به همراه دو پژوهشگر دیگر از همین دانشگاه، بررسی تازه‌ای را درباره میزان فلوراید خمیردندان‌های ایرانی انجام دادند. هدف آنها ساده، اما حیاتی بود: بررسی این که آیا آنچه روی تیوب‌ها نوشته می‌شود با واقعیت محصول مطابقت دارد یا خیر.
برای این پژوهش، ۶ برند رایج ایرانی انتخاب شدند. از هر برند ۹ تیوب خریداری و نمونه‌ها در شرایط کنترل‌شده آزمایشگاهی، با روش‌های استاندارد و تحت نظارت سازمان غذا و دارو آزمایش شدند. میانگین مقدار فلوراید موجود در هر محصول ثبت و سپس با مقدار ادعاشده روی برچسب مقایسه شد. این مقایسه با آزمون‌های آماری انجام گرفت تا اختلاف میان داده‌های واقعی و برچسب به صورت علمی مشخص شود.
نتایج آزمایش‌ها روشن و قابل تأمل بود. در هیچ یک از نمونه‌ها، مقدار واقعی فلوراید با عدد درج‌شده روی بسته‌بندی برابر نبود. در برخی برند‌ها میزان فلوراید حتی کمتر از سطح استاندارد ۱۱۰۰ قسمت در میلیون بود. این به آن معناست که این خمیردندان‌ها ممکن است به اندازه کافی در برابر پوسیدگی موثر نباشند.
در سوی دیگر، برخی برند‌ها هرچند محتوای فلوراید کمتری نسبت به برچسب خود داشتند، اما نزدیک به سطح استاندارد بودند و می‌توان گفت اثرگذاری نسبی خود را حفظ کرده‌اند. به این ترتیب، نتایج پژوهش نشان داد که اختلاف میان ادعای کارخانه‌ها و میزان واقعی فلوراید در همه محصولات وجود دارد، هرچند شدت این اختلاف در برند‌ها متفاوت است.
پژوهشگران در جمع‌بندی خود که در «فصلنامه دانشکده پزشکی اصفهان» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان منتشر شده است، تاکید کردند که این ناهماهنگی می‌تواند پیامد‌های بهداشتی مهمی داشته باشد. چرا که فلوراید نقش کلیدی در جلوگیری از پوسیدگی دندان دارد و کمبود آن در خمیردندان‌ها ممکن است باعث افزایش مشکلات دندانی در جامعه شود. به گفته آنها، این موضوع باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های سلامت قرار گیرد تا مردم محصولاتی مطمئن‌تر در اختیار داشته باشند.
بررسی‌های تکمیلی پژوهش نشان داد که نوع مواد ساینده مورد استفاده در برخی خمیردندان‌ها، ممکن است به کاهش آزادسازی فلوراید منجر شود. به ویژه ساینده‌هایی که پایه کلسیمی دارند، می‌توانند یون‌های فلوراید را غیرفعال کرده و اثر پیشگیری از پوسیدگی را کاهش دهند. این موضوع در توضیح اختلاف میان برند‌ها اهمیت دارد. علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی و محدودیت واردات باعث شده بسیاری از برند‌های خارجی تحت لیسانس در داخل تولید شوند، اما بدون نظارت دقیق کشور مبدأ. این مسئله نیز می‌تواند کیفیت محصول را پایین بیاورد.
نمونه‌های مشابه در کشور‌های دیگر نیز مشاهده شده است. برای مثال، مطالعاتی در اندونزی و پاکستان گزارش داده‌اند که بسیاری از خمیردندان‌ها دارای میزان فلوراید کمتر از استاندارد‌های جهانی بوده‌اند. در مقابل، کشور‌هایی با نظارت دقیق‌تر مانند ژاپن توانسته‌اند کنترل بهتری بر کیفیت این محصولات داشته باشند. این مقایسه نشان می‌دهد که نظارت قوی و رقابت بر اساس کیفیت، عامل کلیدی در حفظ استاندارد‌های سلامت عمومی است.
