نشست شورای حکام و فضای مبهم میان ایران و آژانس
اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روزهای ۲۸ تا ۳۰ آبان‌ماه بار دیگر در وین اتریش گرد هم می‌آیند تا مهمترین پرونده‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای کشورها را مورد بررسی قرار دهند و این میان بررسی پرونده هسته‌ای ایران یکی از مهمترین دستور کارهای این دور از نشست خواهد بود و از این رو پیش از نشست، رایزنی‌های مختلفی میان کشورهای درگیر در پرونده هسته‌ای ایران برگزار شده است.
سه‌شنبه ۲۰ آبان، نمایندگان دائم چین، ایران و روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی با «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تیم همراه او دیدار و درباره نشست آتی شورای حکام آژانس تبادل نظر کردند. پیش از این دیدار هم سفرای سه کشور در وین، در ادامه نشست‌های مستمر خود، دیدار و درباره مواضع خود در نشست آینده شورای حکام گفت‌وگو کرده بودند.پرونده هسته‌ای ایران یکی از موضوعات نشست وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی بود و «یوهان وادفول»، «ژان نوئل بارو» و «ایوت کوپر» وزیر امور خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس در حاشیه نشست گروه هفت، مواضع پیشین خود را در این زمینه تکرار کردند و وزیر امور خارجه آلمان مدعی شد که «همچنان هم بر عهده ایران است که شفافیت واقعی در مورد برنامه هسته‌ای خود را تضمین کند».
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که تهران معتقد است تروییکای اروپا به سبب فعال‌سازی اسنپ‌بک و سواستفاده از سازوکار حل اختلاف در برجام، عملا مهر پایانی بر حضور خود در روندهای مربوط و مرتبط با این پرونده هسته‌ای ایران زد. موضعی که روسیه هم به آن معتقد است و «میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین ضمن یادآوری این موضوع که روسیه، چین و ایران بازیگران اصلی در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران و تصمیم‌گیر در چگونگی پیشرفت هستند بر آن تاکید کرده و گفت تروئیکای اروپایی نیز حق دارند دیدگاه خود را بیان کنند اما توانایی آنها برای ایفای نقش مثبت بسیار مورد تردید است.
چرا نشست آتی شورای حکام مهم است؟
نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نخستین نشست این نهاد است که پس از فعال‌سازی اسنپ‌بک از سوی تروییکای اروپا و نیز پایان قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد برگزار می‌شود و از این رو جزئیات این نشست با توجه به مجموعه رویدادهای دو ماه اخیر مهم و البته تا حدودی هم مبهم است.
فعال‌سازی اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌ها و تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران از سوی دو عضو دائم این شورا یعنی چین و روسیه پذیرفته نشد و پکن و مسکو معتقدند با فرارسیدن ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) و پایان قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام، باید پرونده هسته‌ای ایران از حالت ویژه خارج و به عنوان پرونده‌ای عادی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام این نهاد مورد بررسی قرار گیرد. این موضع در حالی از سوی ایران، روسیه و چین مورد تاکید است که تروییکای اروپا و آمریکا مدعی هستند که فعال‌سازی اسنپ‌بک، فرایند پایان برجام را ناتمام گذاشته و به همین دلیل پرونده هسته‌ای ایران همچنان به صورت ویژه در دستور کار آژانس و شورای حکام قرار دارد. این دو موضع متناقض، شرایط مبهمی را در نشست آتی شورای حکام به وجود خواهد آورد. از این رو گزارش و رویکردی که گروسی در نشست آتی سازمان ارائه و اتخاذ خواهد کرد، می‌تواند در آینده همکاری‌های ایران و آژانس نقش داشته باشد.
واقع‌بینی تهران در تمرکز بر همکاری‌های پادمانی
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌های منتهی به نشست شورای حکام گفت‌وگوهای متعددی با رسانه‌های مختلف انجام داده و برخی از موارد در فعالیت‌ها و پرونده هسته‌ای ایران را پررنگ‌تر از موارد دیگر نشان داده است که ضرورت بازرسی‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران از جمله این موارد است. گروسی از تریبون‌های مختلف ضرورت اجرای پادمان NPT را به ایران یادآور می‌شود و این در حالی است که تهران معتقد است به تعهدات خود نسبت به این پادمان کاملا واقف است.
«اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود در هفته جاری درباره این موضوع تصریح کرده است: «ما مادامی که عضو ان‌پی‌تی هستیم و به موافقتنامه پادمان متعهدیم، کاملاً به تعهدات خود نسبت به آن واقف هستیم. همین هفته گذشته، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از چند مرکز هسته‌ای ایران، از جمله رآکتور تحقیقاتی تهران، بازدید کردند. در رابطه با سایر تاسیسات هسته‌ای نیز رویه و مقررات روشن است و ما موظف هستیم هرگونه درخواست آژانس برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای را پس از هماهنگی با شورای عالی امنیت ملی بررسی و تصمیم‌گیری کنیم. ضمن اینکه، به دلیل اقدام تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکا، آژانس باید شرایط خاص موجود را درک کند. پیش از این تجاوز نظامی، همکاری ما با آژانس به‌صورت متعارف انجام می‌شد و پس از آن نیز در قالب تفاهم قاهره، برای همکاری در شرایط جدید به تفاهم دست پیدا کردیم. طرفی که باید مورد سرزنش قرار گیرد، کشورهای اروپایی هستند که تلاش کردند با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام، قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت را بازگردانند و کل فرایندی که ما با آژانس آغاز کرده بودیم را مختل کنند».
روند رفته بر روابط ایران با آژانس در ماه‌های اخیر واقع‌بینی را در نگاه مقامات ایران تثبیت کرده است و از این روست که بقائی درباره نشست آتی شورای حکام معتقد است: «با توجه به اقداماتی که سه کشور اروپایی و آمریکا در سطح شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده، انجام دادند، احتمال دارد که در این نشست نیز تلاش شود اقدامی مشابه در انطباق با آن اقدام انجام دهند». تکرار سواستفاده کشورهای اروپایی از سازوکارهای بین‌المللی به منظور فشار بیشتر بر ایران، تهران را برای هرگونه سناریویی در نشست آتی آماده کرده و به نظر می‌رسد ایران به این نتیجه رسیده که فعالیت‌های هسته‌ای خود را براساس پادمان و نه فراتر از آن در معرض بازرسی‌های آژانس قرار دهد.
این استراتژی احتمالی با هدف کاهش فشارهای سیاسی و باز گذشتن مسیر تعامل با این نهاد انجام می‌گیرد و گرچه با احتمال کم اما استقبال از این روزنه بازمانده در روابط ایران و آژانس از سوی مدیرکل و اعضای شورای حکام می‌تواند روند همکاری‌ها را وارد فازی جدیدی کند، به همان میزان هرگونه سیاسی‌کاری در روند رسیدگی به پرونده هسته‌ای ایران، می‌تواند تهران را تنها به همکاری حداقلی با آژانس اقناع و در این مسیر ثابت قدم سازد.
تحرکات ادعایی ابزار جدید فشار بر ایران
رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و شماری از معاونان دستگاه دیپلماسی روزهای ابتدایی هفته جاری با حضور در سازمان انرژی اتمی از نزدیک در جریان روند تحولات و اقدامات این سازمان پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران قرار گرفتند و همزمان با این حضور برخی از رسانه‌های خارجی هم به استناد تصاویر ماهواره‌ای، مدعی آغاز فعالیت‌های هسته‌ای ایران در سایت تازه تاسیس در اطراف نطنز شدند. این ادعاها درحالی مطرح می‌شود که «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه پیش از این تصریح کرده بود که این تاسیسات سوم ایران هم در کنار دو سایت هسته‌ای دیگر در جنگ ۱۲ روزه هدف حمله قرار گرفته و آسیب دیده و این در حالی است که این تاسیسات در زمان حمله فعال نبود و حتی نامی هم برای آن انتخاب نشده بود.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم در پاسخ به ادعای آغاز فعالیت در سایت‌های هسته‌ای آسیب‌دیده، تصریح کرده بود که با توجه به گستردگی این سایت‌ها؛ تحرکات در اطراف آن موضوع عجیبی نبوده و به معنای آغاز فعالیت‌ها نیست. با این همه اما به نظر می‌رسد، افزایش ادعاهای رسانه‌ای درباره فعالیت در سایت‌های آسیب‌دیده ایران و بخش‌هایی از اظهارات گروسی درباره ضرورت جدی‌تر شدن بازرسی‌ها، به منظور افزایش فشار بر ایران صورت می‌گیرد و این درحالی است که فشارهای پیشین و حتی بمباران تاسیسات هسته‌ای به اذعان مدیرکل آژانس نمی‌تواند توان و دانش هسته‌ای ایران را از میان بردارد.
ابهام و مسئولیت غرب در رفع آن
شکل و شیوه همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با پایان برجام همچنان نامشخص است، قانون و پروتکلی درباره نحوه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای بمباران شده وجود ندارد، درباره نحوه پرداختن به پرونده هسته‌ای ایران در نشست آتی شورای حکام هم قرائت‌های متناقض بر فضا حاکم است و مجموعه این گزاره‌ها حکایت از وجود فضایی مبهم و البته پیچیده دارد. ایران پس از تمام رویدادهای اخیر همچنان به آژانس بدبین است و به همین دلیل اجازه بازرسی از سایت‌های بمباران شده خود را نمی‌دهد.
این پیچیدگی که روند آن از بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران از سوی رژیم صهیونیستی و آمریکا آغاز شد، در برهه‌ای با حسن‌نیت ایران در توافق قاهره امکان حل و ساده‌سازی یافت اما اقدام کشورهای اروپایی در بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، این امکان را در عمل از بین برد. از این رو گام آینده نه از سوی ایران که آژانس و تروییکای اروپا و با نگاهی به تجربه گذشته برداشته شود.
