معاون سازمان محیط زیست: دریای خزر در حال آب رفتن است
دریای خزر در سالهای اخیر بهدلیل تغییرات اقلیمی، افزایش دما و کاهش ورودی رودخانهها با افت محسوس سطح آب روبهرو شده است. احمدرضا لاهیجان زاده، معاون سازمان حفاظت محیط زیست میگوید که اگر روند فعلی کاهش دریای خزر ادامه یابد، تا سال ۲۱۰۰ حدود یک سوم مساحت دریای خزر از دست خواهد رفت.
بر اساس اعلام دانشمندان، طی سالهای اخیر الگوهای جوی و جریانهای آب در منطقه دریای خزر تغییرات قابل توجهی داشتهاند. پیشتر، طوفانها و الگوهای بارشی از سمت اقیانوس اطلس وارد میشدند و بارشهای مناسبی در حوضه آبریز ولگا ایجاد میکردند، اما اکنون این الگوها تغییر کرده و بارشها به عرضهای بالاتر منتقل شده است. این تغییرات موجب کاهش بارندگی در حوضه آبریز ولگا شده و در نتیجه دبی این رودخانه، که اصلیترین تأمینکننده آب دریای خزر است، کاهش پیدا کرده است.
یکی دیگر از عوامل مهم کاهش سطح آب دریای خزر، گرمایش جهانی و تغییر اقلیم است. افزایش دما باعث افزایش تبخیر در سطح دریاچه و حوضه آبریز شده است.
امید صدیقی مدیرکل دفتر آلودگی دریایی میگوید که سهم ایران از ورودی آب دریای خزر حدود ۵ درصد است و بقیه ورودیها مربوط به سایر رودخانههای حاشیهای در پنج کشور همجوار از جمله رودخانههای ارس، ترک، و سایر رودخانههای روسیه، قزاقستان و آذربایجان است که مجموعاً حدود ۲۰ درصد آب ورودی را تشکیل میدهند؛ در حالی که ۸۰ درصد آب ورودی خزر از طریق ولگا تأمین میشود.
از سویی دیگر، مورد پیشبینیها، چندین سناریوی مختلف بررسی شده است. در بدبینانهترین سناریو، کاهش سطح آب خزر تا ۱۸ متر برآورد شده که بدترین وضعیت ممکن را نشان میدهد. البته سناریوهای خوشبینانهتری نیز وجود دارند که بر اساس آنها در بازه زمانی ۱۵ تا ۳۰ سال آینده، کاهش تراز آب کمتر خواهد بود. برخی از کارشناسان حتی پیشبینی میکنند که در ۱۰ سال آینده، این کاهش تراز به تدریج متوقف شود؛ زیرا نوسانات سطح آب دریای خزر در دورههای مختلف یک پدیده طبیعی است. با این حال، کاهش شدید تراز آب در سالهای اخیر نگرانیهای زیادی به وجود آورده است. سازمان محیط زیست پروژهای را بهتازگی آغاز کرده تا مدلهای مختلف بررسی شود و راهکارهای علمی برای مدیریت این وضعیت ارائه شود. این مطالعات با همکاری مؤسسات علمی و متخصصان داخلی و خارجی انجام میشود.
بر اساس مطالعات انجام شده، از سال ۱۹۷۵ میلادی پیشروی آب دریای خزر آغاز شد و این روند تا سال ۱۹۹۵ ادامه داشت، اما از سال ۱۹۹۵، تغییراتی در الگوی آبی دریاچه به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۷۵ شمسی، پس از یک دوره توقف چندساعته در سطح آب، روند عقبنشینی آغاز شد که این روند از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۷۴ شمسی با سرعتی بسیار بالا ادامه داشت و میانگین سالیانه عقبنشینی تا سال ۱۴۰۰ حدود ۷ تا ۷.۵ سانتیمتر بود.
هرچند این کاهش سطح دریا تا سال ۱۳۷۵ چندان مشهود نبود، اما در مجموع در سالهای اخیر سرعت عقبنشینی به شکل چشمگیری افزایش یافته است. تنها در چهار سال گذشته نزدیک به یک متر از سطح آب کاهش یافته و از سال ۱۴۰۰ به بعد شدت این روند بیشتر شده است؛ بهطوری که میانگین سالیانه کاهش در سه تا چهار سال اخیر به حدود ۱۹ تا ۱۹.۵ سانتیمتر رسیده است.
مطالعات گستردهای توسط دانشمندان روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و همچنین محققان ایرانی در مراکز تحقیقاتی انجام شده که دلایل این کاهش سطح آب را بررسی کردهاند. بر اساس این تحقیقات، حدود ۸۰ درصد آب ورودی دریای خزر از طریق رودخانهها و بارشها تأمین میشود که از این میزان، تنها ۶۴ درصد مربوط به آورد رودخانه ولگا است؛ این رودخانه نقشی تعیینکننده در وضعیت آبی دریاچه دارد و میانگین ورودی آن حدود ۳۵ میلیارد مترمکعب در سال است.
