جشن شب یلدا؛ کمی بیشتر با هم باشیم
شب یلدا، بلندترین شب سال، همیشه یادآور گردهماییهای گرم خانوادگی، قصههای مادربزرگ و طعم شیرین هندوانه و انار بوده است. اما امسال، در میان شادی و خاطرهسازی، صدای دیگری نیز به گوش میرسد، صدای زمین، زمینی که زیر فشار مصرف بیرویه، آلودگی و تغییرات اقلیمی نفسش به شماره افتاده است، شاید یلدا فرصتی باشد تا در کنار حفظ سنتها، به یاد بیاوریم که شادیهای کوچک ما با آینده بزرگ طبیعت گره خوردهاند.
شب یلدا یا شب چله، یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است که ریشه در باورهای باستانی و تقویمهای نجومی دارد، این آیین نه تنها در ایران بلکه در کشورهای همسایه نیز برگزار میشود و نماد پیروزی روشنایی بر تاریکی است.
واژه «یلدا» برگرفته از زبان سریانی و به معنای «زادروز» یا «تولد» است، در ایران باستان، این شب با عنوان شب چله نیز شناخته میشد، زیرا آغازگر چله بزرگ زمستان (۴۰ روز نخست فصل سرما) است.
شب یلدا مصادف با انقلاب زمستانی است، یعنی بلندترین شب سال در نیمکره شمالی، ایرانیان باستان این شب را نماد اوج تاریکی میدانستند و با طلوع خورشید در روز بعد، آن را نشانه پیروزی نور بر ظلمت و تولد دوباره خورشید میخواندند.
ایرانیان در این شب گرد هم میآمدند، آتش میافروختند و با قصهگویی، شعرخوانی و خوردن میوههای زمستانی مانند انار و هندوانه، تاریکی را به شادی تبدیل میکردند، فال حافظ، شاهنامهخوانی و نقل داستانهای کهن، بخشی از سنتهای دیرینهای است که تا امروز نیز ادامه دارد.
شب یلدا در سال ۲۰۲۲، به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد و جایگاه جهانی یافت.
یلدا بیش از یک جشن خانوادگی است، یادگار هزاران سال فرهنگ ایرانی که پیوندی میان طبیعت، نجوم و زندگی اجتماعی برقرار کرده است، این شب نماد امید، تولد دوباره و پیروزی روشنایی بر تاریکی است، مفهومی که همچنان در قلب ایرانیان زنده مانده است، اما با گذر زمان و تغییر سبک زندگی در برگزاری این گونه آیینها هم تغییراتی ایجاد شد، به عنوان مثال در گذشته از میوههای ارگانیک استفاده میشد و بریز و بپاش چندانی نداشت، غذاها و میوههای ساده، اما سنتی در ظرفهای چینی گذاشته میشد، اما امروزه سفرههای رنگین با ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برپا میشوند که امان طبیعت را بریدهاند.
برای داشتن یک شب یلدایی دوستدار محیط زیست، باید به کاهش مصرف پلاستیک، مدیریت زبالهها، صرفهجویی در انرژی و انتخاب خوراکیهای سالم و محلی توجه کنیم، این کارها هم به سلامت خانواده کمک میکند و هم زمین را از آلودگی بیشتر نجات میدهد.
کارشناسان محیط زیست تأکید میکنند که شب یلدا میتواند به نمادی از مصرف مسئولانه تبدیل شود، استفاده از میوههای محلی و فصلی به جای محصولات وارداتی، نه تنها به کاهش ردپای کربن کمک میکند بلکه از کشاورزان داخلی نیز حمایت میکند.
طبق آمار، در شب یلدا حجم زیادی از میوه و خوراکیها به دلیل خرید بیش از نیاز دور ریخته میشود، فعالان محیط زیست پیشنهاد میدهند خانوادهها با برنامهریزی دقیق، از اسراف جلوگیری کنند و باقیماندهها را به کمپوست تبدیل یا به تغذیه حیوانات اختصاص دهند.
از سوی دیگر، چون در این شب خانوادهها کنار هم جمع میشوند و مدت زمان بیشتری را دور همدیگر میگذرانند از این رو در بسیاری از خانهها روشنایی و وسایل برقی تا نیمهشب روشن میمانند که کارشناسان توصیه میکنند از چراغهای کممصرف استفاده شود و حتی بخشی از شب را با نور شمع یا چراغهای خورشیدی سپری کنیم تا هم حال و هوای سنتی حفظ شود و هم مصرف انرژی کاهش یابد.
شب یلدا فرصتی است تا نسل جوان با ارزشهای محیط زیستی آشنا شود، ترکیب قصههای کهن با آموزههای نوین درباره حفاظت از طبیعت میتواند پلی میان سنت و آینده بسازد، در واقع شب یلدا فقط یک شب طولانی نیست بلکه فرصتی است برای اندیشیدن به طولانیترین مسئولیت ما در برابر زمین، اگر در کنار شادی و قصهها، به طبیعت نیز سهمی بدهیم، یلدا نه فقط بلندترین شب سال، بلکه روشنترین شب برای آینده محیط زیست خواهد بود.
حسین عبیری گلپایگانی فعال محیط زیست دراین باره گفت: شب یلدا یا همان شب چله اجدادمان، طولانیترین شب سال است، طبق آداب و رسوم این شب که از گذشتگان به ما رسیده، یکی از اصلیترین آیین مراسم برگزاری شب چله، خوردن تنقلات طبیعی مانند آجیل (یا همان میوههای خشکبار)، شیرینیهای طبیعی، میوههایی همچون هندوانه، انار، سیب، پرتقال و ... است که همه این خوراکیها حتی آجیل از مواد طبیعی تهیه میشدند، پس شاید بتوان گفت شب چله نه فقط بلندترین شب سال است بلکه یک "شب پاک" نیز در میان ایرانیان بوده است.
وی افزود: اجداد ما این شب را کاملا سنتی و همراه با محصولات ارگانیک برگزار میکردند، مادربزرگها ظروف خود را از گنجه خارج میکردند و آجیلها را در این ظرفهای زیبا که قدیمی و نوستالژیک بودند میچیدند، اما در چند سال اخیر این شب با ریخت و پاشهای فراوان برگزار میشود که در آخر جشن این ظروف یکبار مصرف است که روی هم تلمبار شدهاند.
وی تاکید کرد: توصیه میشود هموطنان در روند برگزاری مراسم شب چله نکات محیط زیستی و سلامتی را رعایت کنند تا شبی باستانی همراه با حفظ محیط زیست داشته باشیم.
یلدا جشنی به بلندای تاریخ خانواده؛ یک دقیقه بیشتر با هم باشیم
این فعال محیط زیست با توصیه انجام یک سری موارد با رویکردهای محیط زیستی در این شب گفت: پیشنهاد میشود هموطنان در شب چله از محصولات غذایی و میوههای ارگانیک و سالم استفاده کنند، مساله مهمتر اینکه در این شب میتوانیم با رعایت نکات زیست محیطی از جمله استفاده نکردن از ظروف پلاستیکی یکبار مصرف و جایگزینی آن با ظروف چینی و کریستالی اسیب کمتری به محیط زیست وارد کنیم.
وی تاکید کرد: با رعایت یک سری نکات که دشوار هم نیستند میتوانیم شب چله را به پاکترین شب سال ایرانیان تبدیل کنیم، اگر شب یلدا را با خوراکیهای سالم و محلی، کاهش پلاستیک، مدیریت زباله و صرفهجویی در انرژی برگزار کنیم، این جشن باستانی نه تنها یادآور پیروزی نور بر تاریکی خواهد بود، بلکه نمادی از همزیستی سنت و مسئولیتپذیری در برابر زمین نیز میشود.
