دموكراسى در خاورميانه؛ خودجوش يا فشار از بيرون؟
آفتاب‌‌نیوز : 
پرسش اين است كه آيا برگزارى كارگاهها در سوريه، انتخابات در عراق، تظاهرات خيابانى در قاهره نشانگر بروز ناگهانى دموكراسى در خاورميانه است؟ اگر چنين است، آيا اين امر ناشى از سياست آمريكاست؟
اين تحولات براى قهرمانان عرب و همچنين براى آنهايى كه معتقدند تعهد دولت بوش به دموكراسى عمقى نيست، رضايتبخش نيست و در عين حال، پاسخ به پرسشهاى يادشده هم آرى است و هم خير.
عده اى تمايل دارند كه سياستهاى حمايتى مستقيم واشنگتن از دموكراسى را اثرگذارترين دليل خروش سياسى در خاورميانه بدانند. اينگونه تحليل ها، عموماً تك بعدى، فاقد محتوا و معنى هستند. در هر حال، دموكراسى فعالان و اصلاح طلبان عرب همزمان با دگرگونى سياست خاورميانه اى آمريكا پس از ۱۱ سپتامبر پديدار نشده است.
همانطور كه از دگرگونى هاى اخير برمى آيد، بلكه ناشى از پايدارى حكومتهاى ديكتاتورى و مقاومت قابل ملاحظه خيلى از رهبران عرب براى بازكردن سيستم هاى سياسى شان بوده است.
در اين ارتباط براى درك دلايل سياسى، دولت بوش تظاهرات ضدسورى گسترده مردم خيابانهاى بيروت در فوريه گذشته، راهپيمايى نظامى درعراق و تأكيد كاخ سفيد بر دموكراسى را به هم مرتبط مى كند. با اين وجود، اينها يك سرى تحولات اتفاقى بود كه دلايل يادشده را پذيرفتنى كرده است.
درحالى كه اين تحولات ناشى از يك سرى از اشتباهات سوريه، از جمله برخورد بى محاباى دمشق در تمديد دوره رياست جمهورى لحود و ترور رفيق حريرى و آميخته شدن آن با تظاهرات گسترده انقلاب نارنجى اوكراين، (كه اخبار آن توسط الجزيره و العربيه منتشر شد)، اپوزيسيون لبنان را تشويق كرد.
در همين حال، تلاش واشنگتن براى ترويج دموكراسى در جهان عرب به طور اساسى محتواى سياسى در خاورميانه را دگرگون كرد. اگرچه اعراب تمايلى در الگو قراردادن عراق براى جامعه خود ندارند. ليكن برگزارى انتخابات ۳۰ ژانويه ۲۰۰۵ درعراق در الهام بخشيدن به درخواست اعراب براى تغييرات در منطقه تأثير مهمى داشته است. در مصر، حسنى مبارك براى خنثى ساختن درخواست دولت بوش براى تغييرات در اين كشور خود را در لباس يك اصلاح طلب درآورد.
تغييرات محدود قانون اساسى مصر بيشتر ظاهرى بوده است، اما با نظارت واشنگتن مقامات مصرى مجبور شدند تا به اصلاح طلبان دموكراتيك اجازه بدهند كه در ساير زمينه ها فعاليت كنند. در نتيجه، مطبوعات آزاد شده اپوزيسيون مصر سيلى از انتقادات عليه مبارك، خانواده و دولتش به راه انداختند. چنين چيزى درباره عربستان نيز صادق است. رياض در رابطه با تحولات سياسى در عربستان آشكارا به واشنگتن گفته است كه در امور داخلى اين كشور دخالت نكند. درحالى كه برگزارى انتخابات شوراهاى عربستان در زمستان گذشته درپى درخواست بوش مبنى بر ايجاد تحول سياسى در اين كشور انجام گرفت.
علاوه بر آن، على رغم اينكه خيلى از اصلاح طلبان عرب به ظاهر حامى، برخى از اينها كينه توزتر از سايرين، مخالف سياست منطقه اى بوش هستند، على رغم آن، دولت بوش باز هم بر تغييرات در منطقه تأكيد دارد.
«عبدالحليم قنديل» سخنگوى نهضت «كفايه» و سردبير روزنامه العربيه كه امكان ندارد از هواداران آمريكا باشد، با تأسف عنوان مى كند: حمايت صريح آمريكا از دموكراسى باعث شده است تا او و گروهش مورد حفاظت دولت مصر قرار گيرند. با اين وجود، سياست گذاران و حاميان دولت بوش نسبت به اينگونه بيانيه ها دل خوش كرده اند. قنديل و سايرين بر اين باورند كه تنها دولتهاى واقعى دموكراتيك توان مؤثر مقاومت در برابر آمريكا را دارند.
در سه سال گذشته، هر آمريكايى و يا غربى كه از مصر ديدن كرده، به دفعات شنيده است كه اعراب اعلام كرده اند «اعمال دموكراسى از خارج امكانپذير نيست و حمايت بوش از دموكراسى در خاورميانه ناشى از منافع او در منطقه است.» از يك بابت اين انتقادات واقعاً درست است. چون تحولات دموكراتيك در كشورهاى عربى تنها در سايه جنبش ها، فشارها و تضادهاى درونى جهان عرب امكانپذير خواهد بود.
بنابر انگيزه هاى واشنگتن بايد براى اعراب دموكرات كم اهميت تر از تحولات واقعى مورد نظر سياست خاورميانه اى بوش باشد. براى گذر نمايشى سريع از گذشته، دولت بوش هم اكنون به جاى شاهان، رؤساى جمهور و انقلابيون مستبد و غيرمشروع، با اصلاح طلبان و فعالان سياسى در منطقه يك سرى اهداف مهمى را تعيين كرده است.
پرسش اين است كه آيا برگزارى كارگاهها در سوريه، انتخابات در عراق، تظاهرات خيابانى در قاهره نشانگر بروز ناگهانى دموكراسى در خاورميانه است؟ اگر چنين است، آيا اين امر ناشى از سياست آمريكاست؟اين تحولات براى قهرمانان عرب و همچنين براى آنهايى كه معتقدند تعهد دولت بوش به دموكراسى عمقى نيست، رضايتبخش نيست و در عين حال، پاسخ به پرسشهاى يادشده هم آرى است و هم خير.
عده اى تمايل دارند كه سياستهاى حمايتى مستقيم واشنگتن از دموكراسى را اثرگذارترين دليل خروش سياسى در خاورميانه بدانند. اينگونه تحليل ها، عموماً تك بعدى، فاقد محتوا و معنى هستند. در هر حال، دموكراسى فعالان و اصلاح طلبان عرب همزمان با دگرگونى سياست خاورميانه اى آمريكا پس از ۱۱ سپتامبر پديدار نشده است.
همانطور كه از دگرگونى هاى اخير برمى آيد، بلكه ناشى از پايدارى حكومتهاى ديكتاتورى و مقاومت قابل ملاحظه خيلى از رهبران عرب براى بازكردن سيستم هاى سياسى شان بوده است.
در اين ارتباط براى درك دلايل سياسى، دولت بوش تظاهرات ضدسورى گسترده مردم خيابانهاى بيروت در فوريه گذشته، راهپيمايى نظامى درعراق و تأكيد كاخ سفيد بر دموكراسى را به هم مرتبط مى كند. با اين وجود، اينها يك سرى تحولات اتفاقى بود كه دلايل يادشده را پذيرفتنى كرده است.
درحالى كه اين تحولات ناشى از يك سرى از اشتباهات سوريه، از جمله برخورد بى محاباى دمشق در تمديد دوره رياست جمهورى لحود و ترور رفيق حريرى و آميخته شدن آن با تظاهرات گسترده انقلاب نارنجى اوكراين، (كه اخبار آن توسط الجزيره و العربيه منتشر شد)، اپوزيسيون لبنان را تشويق كرد.
در همين حال، تلاش واشنگتن براى ترويج دموكراسى در جهان عرب به طور اساسى محتواى سياسى در خاورميانه را دگرگون كرد. اگرچه اعراب تمايلى در الگو قراردادن عراق براى جامعه خود ندارند. ليكن برگزارى انتخابات ۳۰ ژانويه ۲۰۰۵ درعراق در الهام بخشيدن به درخواست اعراب براى تغييرات در منطقه تأثير مهمى داشته است. در مصر، حسنى مبارك براى خنثى ساختن درخواست دولت بوش براى تغييرات در اين كشور خود را در لباس يك اصلاح طلب درآورد.
تغييرات محدود قانون اساسى مصر بيشتر ظاهرى بوده است، اما با نظارت واشنگتن مقامات مصرى مجبور شدند تا به اصلاح طلبان دموكراتيك اجازه بدهند كه در ساير زمينه ها فعاليت كنند. در نتيجه، مطبوعات آزاد شده اپوزيسيون مصر سيلى از انتقادات عليه مبارك، خانواده و دولتش به راه انداختند. چنين چيزى درباره عربستان نيز صادق است. رياض در رابطه با تحولات سياسى در عربستان آشكارا به واشنگتن گفته است كه در امور داخلى اين كشور دخالت نكند. درحالى كه برگزارى انتخابات شوراهاى عربستان در زمستان گذشته درپى درخواست بوش مبنى بر ايجاد تحول سياسى در اين كشور انجام گرفت.
علاوه بر آن، على رغم اينكه خيلى از اصلاح طلبان عرب به ظاهر حامى، برخى از اينها كينه توزتر از سايرين، مخالف سياست منطقه اى بوش هستند، على رغم آن، دولت بوش باز هم بر تغييرات در منطقه تأكيد دارد.
«عبدالحليم قنديل» سخنگوى نهضت «كفايه» و سردبير روزنامه العربيه كه امكان ندارد از هواداران آمريكا باشد، با تأسف عنوان مى كند: حمايت صريح آمريكا از دموكراسى باعث شده است تا او و گروهش مورد حفاظت دولت مصر قرار گيرند. با اين وجود، سياست گذاران و حاميان دولت بوش نسبت به اينگونه بيانيه ها دل خوش كرده اند. قنديل و سايرين بر اين باورند كه تنها دولتهاى واقعى دموكراتيك توان مؤثر مقاومت در برابر آمريكا را دارند.
در سه سال گذشته، هر آمريكايى و يا غربى كه از مصر ديدن كرده، به دفعات شنيده است كه اعراب اعلام كرده اند «اعمال دموكراسى از خارج امكانپذير نيست و حمايت بوش از دموكراسى در خاورميانه ناشى از منافع او در منطقه است.» از يك بابت اين انتقادات واقعاً درست است. چون تحولات دموكراتيك در كشورهاى عربى تنها در سايه جنبش ها، فشارها و تضادهاى درونى جهان عرب امكانپذير خواهد بود.
بنابر انگيزه هاى واشنگتن بايد براى اعراب دموكرات كم اهميت تر از تحولات واقعى مورد نظر سياست خاورميانه اى بوش باشد. براى گذر نمايشى سريع از گذشته، دولت بوش هم اكنون به جاى شاهان، رؤساى جمهور و انقلابيون مستبد و غيرمشروع، با اصلاح طلبان و فعالان سياسى در منطقه يك سرى اهداف مهمى را تعيين كرده است.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید