آفتابنیوز : آفتاب: گذرنامه پاسپورت، سندی برای شناسایی مردمی است كه قصد سفر به كشورهای خارجی را دارند و این اوراق معرفی ایرانیان در خارج از كشور، بیش از 160 سال از عمرش میگذرد و بیش از 150 سال در سراسر ایران فراگیر شده، اما در عین حال هنوز میتوان بدون این اوراق از پیچیدهترین خروجیهای مرز ایران كه همان گیتهای فرودگاهها باشد، عبور كرد و این عملیات غیرممكن را یک پیرزن خراسانی به اجرا گذاشت تا مشخص شود، هنوز فرمان ناصرالدین شاهی برای آنكه احدی از مرزها بدون تذكره عبور نكند، با خطا همراه است!
در طول هفته اخیر، یكی از جالبترین وقایع، سفر پیرزن 70 ساله درگزی بدون گذرنامه و بلیت و طبیعتاً بدون كارت پرواز از طریق هواپیما به مكه مكرمه برای حضور در مراسم حج بود كه این اتفاق به شدت جنجالبرانگیز شد. این پیرزن جمعه گذشته شهرستان درگز را به مقصد مشهد ترک كرده و علی الظاهر در مشهد به جمع زائران ملحق شده و از علاقمندی اش به سفر به حج سخن به میان آورده و میان جمعیت سوار هواپیما شده و هیچ كس نیز متوجه نشده است! این پیرزن در هواپیما نیز وقتی عنوان كرده بلیت ندارد، مهماندار او را به یكی از صندلیها هدایت كرده و تا پایان سفر و ورود به فرودگاه عربستان كه بررسی مدارك به شكل دقیق صورت میپذیرد،
این اتفاق باعث شد چنین پرسشی قابل طرح باشد كه چگونه در سیستمی كه یک پیرزن خواسته یا ناخواسته میتواند از گیت فرودگاهی بزرگ عبور و مراحل كنترل گذرنامه و مدارک را بدون ارائه سندی رد كند و سوار هواپیما شود و پس از سفری چند ساعته، تنها مسئولان فرودگاه عربستان متوجه این اشتباه بزرگ شوند، میتوان از كنترل مرزهای زمینی با آن وسعت برای قاچاق سوخت یا مواد مخدر اطمینان یافت. البته شاید عمر كوتاه گذرنامه در ایران باعث شده باشد هنوز خطاهایی در پروسه استفاده از این اوراق هویت صورت پذیرد و شاید با گذشت سالهایی دیگر شاهد این اتفاقات باورنكردنی كه اگر توسط یک پیرزن اتفاق افتاده، اجرایش توسط مردان جوان مجرم نیز غیرممكن نیست،
البته این گذرنامه در ایران برخلاف آنچه تصور میشود، چندان هم جوان نیست كه جاافتادن و آزمایش و خطاهایش زمانبر باشد و بر اساس اسناد موجود، عمری صد و شصت ساله دارد كه منشاش در یک فرمان همایونی و به تقلید از فرنگ (غرب) بوده كه توسط امیركبیر اجرایی شده، اما علی الظاهر هنوز نیز میتوان بدون تذكره از بلاد محروسه خارج شد و مرزبانان مملكت نیز درنیابد كه چنین شده است!
در بخش "دارالخلافه طهران" شماره 4 وقایع اتفاقیه منتشره در سال 1229، پیش از هر موضوع، ابتكار امیركبیر كه توسط شاه ناصرالدین شاه دستور اجرایش در ایران همچون برخی كشورهای غربی صادر شده، رسماً برای نخستین بار اعلام میشود و خبر صدور تذكره یا همان پاسپورت به عموم با این ادبیات اطلاع داده میشود: «از آنجا كه اولیای سلطنت ایران همواره در انضباط سدود و امور دولت و انضباط حدود و ستور مملكت اوقات مصروف دارند تا محتسنه عدیده و قوانین مبیٌنه جدیده كه در سایر دول معمول و در این دولت متروك است، پدیدار نمایند. لهذا بتذكره مرور نمودند كه در جمیع شهرهای معظٌم ممالك محروسه تذكره بدهند و در ابتدای حدود و ستور از جانب دولت قراول مامور شود و مترددین بیتذكره مرور از بلدان معظٌمه از شهری به شهری و از ولایتی به ولایتی نروند. در این باب كتابچه مبسوطه محتوی بر فصول مفصله مرقوم گردیده، به جمیع ولایاتی كه لازم است ارسال داشته و خواهند داشت كه از قرار شرح كتابچه معمول دارند و انشاءالله مشخص خواهد شد كه فواعد كلی برای آسایش رعیت و انتظام امور مملكت حاصل میكرد و عنقریب نتایج نیكو و محاسن خجسته به طوری شایسته از این عمل به ظهور خواهد رسید. محسنات آن زیاده از آن است كه نوشته شود و زودی ظاهر خواهد شد»
پس از این نیز در شماره 10 جریده مذكور متعلق به امیركبیر منتشره در سال 1230، پس از آنكه به عدم مسافرت ناصرالدین شاه از زمان در اختیار گرفتن تاج و تخت سلطنت در سلسله قاجاریه و هوس كردن شاه برای سفر به ممالك عراق و اصفهان در ماه رجب آن سال برای مشاهده از نزدیك آسودگی مردم آن زمان(!)، با اندك قشون برای جلوگیری از به زحمت افتادن این عده سخن به میان آورده و برای شاه در اصطلاح امروزی ها از بی تكلفی و ساده زیستی رپرتاژ آگهی رفته، خبر صدور تذكره یا همان پاسپورت به عموم اعلام كرده و در این رابطه آورده است: «تذكره مرور كه سابقاً قرار شده بود در این دولت علٌیه داده شود، در این هفته مباشرین تذكره كه به ولایات بایست بروند مامور شده رفتند و بعد از این قرار شده است كه احدی از ولایات مقرره بی تذكره نگذرد و بر هركسی لازم است در عبور و مرور بطوریكه در كتابچه دستورالعمل تذكره مرقوم است، تذكره بگیرند.» و بدین شكل به مردم، لزوم استفاده از این سند شناسایی جدید تذكر داده شده است.
البته هنوز میتوان بدون این سند به خارج از مملكت رفت و نباید چندان حرف میرزا تقی خان فراهانی و روزنامه اش را جدی گرفت، چرا كه یک پیرزن 70 ساله كرد و شد و بدون تذكره، نه از مرز زمینی و نه از مرز دریایی، بلكه از مرز هوایی راهی خانه خدا شد و نشان داد وقتی سیستم سوراخ داشته باشد، بدون تذكره كه هیچ، بدون بلیت و هزار و یک بازرسی معمول نیز میتوان 160 سال پس از كشف فواعد چنین سند شناسایی توسط امیركبیر راهی عربستان شد!