با رای دادگاه آمریکایی؛ الواح گلی به ایران بر می‌گردد

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب-امید کریمی(خبرآنلاین): این رای، با توجه به قانونی صادر شده است که می گوید توقیف اموال فرهنگی مجاز نیست. این خبر را حمید بقایی، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرده است. 

از 70 سال پیش الواح گلی دوره هخامنشی برای ترجمه و پژوهش در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو بودند. هرچند که خبر رسیده که از دهه 80 میلادی هیچ فعالیتی برای ترجمه این الواح انجام نشده است. موسسه شرق شناسی شیکاگو باید سالها پیش این الواح را به ایران می داد، اما از 8 سال پیش بازگشت الواح متوقف شد و عده ای قصد حراج آنها را به عنوان غرامت داشتند.

در سال 1316 در حفاری مشترک ایران و موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت‌جمشید اموال فرهنگی تاریخی ارزشمندی به دست آمد که طبق قانون مصوب سال 1309 این اموال به دست آمده و از کاوش‌های باستانی‌شناسی بین ایران و دانشگاه شیکاگو تقسیم شد. الواح هخامنشی بخشی از این اموال بود که سهم دولت ایران شد و برای مدت سه سال به منظور انجام پژوهش‌های گسترده به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به امانت داده شد.

این الواح که گل نوشته‌های عصر هخامنشی با خطوط میخی و عیلامی بود نیاز به خوانده شدن توسط خط‌ شناسان و کارشناسان مؤسسه شرق شناسی شیکاگو داشت. مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در سال 1327، 179 لوح را به ایران پس داد و در سال 1350 نیز 37 هزار و 74 تکه خرد شده از الواح را مسترد کرد. در سال 1383 نیز 300 لوح دیگر را به موزه ملی ایران ارسال کردند.

مؤسسه شیکاگو وعده داده بود باقی‌مانده الواح را نیز در نوبت‌های بعدی پس از پایان مطالعات پس می‌دهد. اما این اتفاق نیفتاد. بقایی دراین باره به ایسنا گفته است: «چند سال بود قضیه‌ پرونده الواح ایرانی را به صورت جدی پیگیری می‌کردیم، تاکنون سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری 500 تا 600 هزار دلار هزینه مستقیم به وکلایی که این قضیه را پیگیری می‌کردند، پرداخت کرده است.»

او همچنین به فارس گفته است: «دادگاه هفتم استیناف، سه‌شنبه گذشته (9 فروردین 90) در آمریکا تشکیل شده و رأی بر این داده‌اند که این الواح هخامنشی، آثار فرهنگی محسوب می‌‌شوند و قابل "توقیف" نیستند.»

بقایی به استفاده از توانایی ایرانیان مقیم آمریکا برای ممانعت از توقیف این الواح اشاره می کند و می گوید: «موفق شدیم نامه‌ای از وزارت دادگستری آمریکا بگیریم که در آن تصریح شده بود اموال فرهنگی جزو اموالی نیست که بتوانند توقیف شوند، که این قانون شامل حال اموال ایران نیز می‌شود.»

او همچنین می گوید: «تفسیری که آنها از قانون دارند درباره‌ این قضیه صحت دارد. بر همین اساس این قانون شاخص قرار داده شد و با پیگیری در دادگاه به صورت جدی، خوشبختانه دادگاه ناچار به دادن رای برای این پرونده شد. در واقع آن دادگاه نمی‌توانست رایی مخالف رای کنونی خود صادر کند. این قضیه یک معضل برای آمریکایی‌ها بود و نمی‌توانستند رای به توقیف الواح شیکاگو بدهند چون کاملا مشخص بود اشیاء و الواح جزو آثار فرهنگی، تاریخی ایران هستند. اکنون نیز با این حکم راه الواح برای بازگشت به ایران باز شد.»

در سال 1385 وکلای 9 نفر از اتباع ایالات متحده آمریکا با اتهام حمایت ایران از تروریسم و تأمین سلاح برای حماس در بمب‌گذاری 1997 اسرائیل، در یکی از محاکم ایالت شیکاگو در آمریکا اقامه دعوا و در غیاب ایران به عنوان طرف دعوی موفق به اخذ حکم محکومیت ایران به پرداخت مقادیر کلانی غرامت به شاکیان پرونده شدند برای اجرای این حکم، وکلای شاکیان پرونده در پی توقیف و صدور حکم حراج اموال فرهنگی تاریخی ایران که در موزه‌ها و موسسات آمریکایی از جمله مؤسسه شرق شناسی شیکاگو نگهداری می‌شدند برآمدند تا مبلغ حاصل از حراج اشیاء تاریخی به آنان تحویل داده شود.

مؤسسه شرق‌شناسی به محض صدور حکم توقیف موقت الواح و در برخورد با پرونده اجرای حکم غرامت مربوط به پرونده کشته‌ شدگان انفجار اسرائیل، 400 هزار دلار هزینه کرد و مانع از صدور حکم حراج الواح شد اما دادگاه اعلام کرد که مؤسسه شرق شناسی در موقعیت دفاع از حقوق ایران نیست و دولت ایران خود باید با ثبت دادخواست اعتراض و ورود رسمی به روند قضایی از موضع خود دفاع کند.

اکنون اما دادگاه آمریکایی رای به بازگشت الواح به ایران داده است. توماس کورکوران؛ وکیل آمریکایی منتخب دولت ایران در دادگاه شیکاگو نیز پیش از صدور این حکم دادگاه استیناف هفتم، گفته بود به لحاظ حقوقی ایران در پرونده الواح شیکاگو برنده است: «بر اساس مستندات محکم موجود این الواح جزء اشیای تاریخی فرهنگی به شمار رفته و بر اساس قوانین بین المللی و قوانین داخلی کشور آمریکا از هر گونه حراج مصون هستند.»

آنطور که رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می گوید، موزه ملی ایران مسوول بازگشت الواح به ایران شده است: «نکته مهم در موضوع الواح هخامنشی صدور حکم دادگاه بود چون طی این‌ سال‌ها این الواح در توقیف به سر می‌برد، از این به بعد سازمان میراث فرهنگی با جدیت با حکم دادگاه بازگشت الواح از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به ایران را پیگیری می‌کند. اکنون موزه ملی ایران مامور شده است که بعد از تعطیلات نوروز با تشکیل یک کمیته فنی بازگشت الواح هخامنشی به ایران را بعد از هفتادسال پیگیری کند.»

بقایی حکم دادگاه برای رفع توقیف الواح را یک پیروزی بزرگ برای ملت ایران توصیف می کند: «با توجه به اینکه صهیونیست‌ها به دنبال این بوده‌اند که با توقیف این الواح و حراج آن به نفع خود عمل کنند، با رفع توقیف الواح پیروزی بزرگی نصیب ملت ایران شده است که این پیروزی را به تمام ملت ایران و دوستداران میراث فرهنگی تبریک می‌گویم.»

الواح چه می‌گویند؟ 

الواحی که در موسسه شرق شناسی شیکاگو ترجمه شده است، نه نشانی از منشور کوروش دارد و نه بیانیه ای سیاسی است. موضوعات ساده تری دارند؛ خیلی ساده نشان می دهد برای ساخته شدن تخت جمشید، چه حقوقی پرداخت شده است و چه قوانین دیوانی و اداری در حکومت هخامنشیان وجود داشده است. این الواح اسناد داخلی و حسابداری کارکنان تخت‌جمشید و یک بایگانی اداری بوده‌اند.

این الواح می تواند یکی از افتخارات ایرانیان نسبت به مصریان باشد. آنها اهرام ثلاثه را با بردگان ساختند، اما الواح هخامنشی نشان می دهد سازندگان تخت‌جمشید را بردگان تشکیل نمی‌دادند بلکه مردان و زنانی بوده‌اند که به اندازه تخصص خود و کاری که انجام می‌دادند دستمزد می‌گرفتند. به آنان علاوه بر دستمزد مناسب، پاداش، هدیه و کمک هزینه نیز پرداخت می‌شده است. آنان در زمان ازدواج، تولد کودک، در جشن‌ها و بیماری‌ها پاداش و پولی علاوه بر دستمزدشان می‌گرفتند.

الواح نشان می دهد زنان در تخت‌جمشید پابه‌پای مردان در کارهای تخصصی و مدیریت شرکت می کردند. نوجوانان به کارآموزی می‌پرداختند و کودکان در ساعت‌های کاری والدین در کودکستان تخت‌جمشید نگه‌داری و تربیت می‌شدند. لوح‌ها حاکی از آن است که پرداخت نهایی و ریزه‌کاری‌های سنگ‌نگاره‌های باشکوه تخت‌جمشید بیشتر دستاورد هنر و توانایی‌های زنان هخامنشی است.