نگاهی به نخستین خانه تهران قدیم به سبک فرنگی
تشکیل اولین کابینه مشروطیت در عمارت مستوفی‌الممالک
آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: چهارراه گلوبندک، خیابان بادامچی، کوچه چال‌حصار، گذر مستوفی، عمارتی باشکوه که پس از ۱۲۰ سال همچنان استوار ایستاده را در خود جای داده است. این خانه اعیان‌نشین که به عمارت مستوفی‌الممالک مشهور است، در محله درخونگاه، روزگاری برای خود اسم و رسمی داشت اما امروزه در میان آپارتمان‌های قد و نیم قواره به لوکیشن سریال و فیلم‌ها تبدیل شده است.
خانه بی‌نظیر مستوفی در دوره ناصری در سال ۱۳۱۱ هجری قمری با اقتباس از سبک معماری فرانسوی و با تزیینات جزیی از معماری ایرانی در بافت قدیمی تهران ساخته شد. طرح و نقشه عمارت بر اساس کارت پستالی که مستوفی‌الممالک شخصا از پاریس آورده بود، بنا نهاده شد.
این خانه در سال ۱۳۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران زمین به ثبت رسید. به گفته مورخان این ملک در زمینی به مساحت ۵۰ هزار مترمربع قرار گرفته بود که در طی زمان بخش کوچکی از آنکه بالغ بر ۱۷۰۰ مترمربع است، باقی مانده. این عمارت سکونتگاه و هم محل کار میرزاحسن مستوفی‌الممالک بود و از آن جهت به این خانه، لقب خانه تاریخی و سیاسی داده‌اند که نخستین کابینه مشروطیت در این عمارت به دلیل نداشتن مکان تشکیل شد. آنچه که این خانه را از سایر خانه‌های قدیمی دیگر دارالخلافه متمایز کرده، آن است که تا به حال مورد مرمت و بازسازی قرار نگرفته و داخل خانه تقریبا دست نخورده و کماکان در آن هیچ دخل و تصرفی نشده است. با این حال پوسیدگی و فرسودگی خانه چیزی نیست که از دید علاقه‌مندان پنهان بماند. آسیب‌های جدی که بر پیکره این بنا وارد شده را به هیچ عنوان نمی‌توان کتمان کرد. سرایدار خانه در زمینه مرمت این بنای زیبا می‌گوید: «از آنجا که این ملک متعلق به اداره پست است، قرار شده اداره پست اینجا را درست کند، وی به نرده‌هایی که دور تا دور دیوارهای حیاط را در برگرفته بود اشاره می‌کند. این نرده‌ها نیز به دستور آقای معتمدی و تحت نظارت مهندس فائقی نصب شده است.» وی در پاسخ به اینکه علت نصب نرده‌ها چه بوده، ادامه داد: «شب‌ها معتادان و ولگردان از دیوار بالا می‌آمدند و در حیاط یا ساختمان شب را سپری می‌کردند.» نخستین خانه تهران قدیم که به سبک و سیاق فرنگی‌ها ساخته شد، امروزه مأمن خروس، گربه، ابزارآلات، شیشه شکسته اتومبیل و... است.
معماری و نمای عمارت
در گذشته بر اساس اسناد، حیاط مشجر و سرسبز بوده که امروزه غیر از درختانی که در حال خشک شدن است، اثری از آن دوران باقی نمانده است. در این حیاط در دوران قاجار حوض بسیار بزرگی وجود داشته که با آب‌نماهای خاصش محوطه باغ را تزیین می‌کرده است. علاوه بر استخر که جانشین حوض شده، گلخانه‌ای خالی و متروک در گوشه فضای بیرونی عمارت قرار دارد. بنای مستوفی‌الممالک که در دل حیاط واقع شده است، دارای دو نمای شمالی و جنوبی است که نمای شمالی خانه دارای چهار ستون مدور در طبقه اول، شش پنجره بزرگ و دری در قسمت وسط و چهار پنجره کوچک مربع شکل جهت نورگیر و زیرزمین و یک در فلزی در وسط عمارت که راه ورود به زیرزمین حوضخانه بوده است. نمای جنوبی خانه نیز در قسمت طبقه اول دارای ۱۰ ستون کاملا مدور و نیم‌ستون چسبیده به بدنه بنا در دو گوشه و در قسمت پایی یا نمای زیرزمین ۱۲ ستون سنگی قرار دارد که هشت‌تای آن به صورت جفت‌جفت (چهار جفت) است. سقف خانه شیروانی، دارای یک خرپشته و دودکش آجری است. در ورودی عمارت چوبی و دارای آستانه کتیبه‌دار است که با هفت پله مرمرین و دو ستون در بالای آن، شما را وارد سالن مرکزی می‌کند. در دو طرف آستانه ورودی، دو اتاق و دو طرف سالن مرکزی، دو اتاق دیگر و بالای هر دو آن‌ها نیز دو اتاق وجود دارد. این بنا تالارهای متعددی دارد که تالار آینه آن با تزیینات و نقش‌های فراوانش مشهور است. تالار دیگر این عمارت تالار پروانه نام دارد چرا که سقف کاذب آن تالار به شکل صفحه‌ای شطرنجی تزیین شده و داخل هر مربع از این شطرنج، یک پروانه کاغذی قرار دارد، محل کار، کتابخانه و برگزاری جلسات و کنفرانس در این تالار صورت می‌گرفته است که بعد از مرگ مستوفی‌الممالک، به محل سکونت فرزندانش تبدیل می‌شود. ملحقات نامناسب به کار رفته در بنا، در این چند سال اخیر، متاسفانه زیبایی و هویت آن را خدشه‌دار کرده، جای خالی مجسمه‌ها در حیاط و داخل بنا نیز کاملا مشهود است. تزیینات این عمارت بی‌نظیر، بیشتر به صورت گچ‌بری‌های فرنگی همچنین نقوش برجسته حیوانات افسانه‌ای با سر انسان و بدن شیر، انسان بالدار، فرشته، گل و گلدان، پرندگان و... است.
نقش مستوفی‌الممالک در تاریخ
مورخان مستوفی‌الممالک را از اصیل‌ترین شخصیت‌های تاریخ سیاسی معاصر ایران می‌دانند که مقام و لقب مستوفی بیش از یک قرن در این خاندان پابرجا بوده است. میرزاحسن مستوفی‌الممالک فرزند میرزا یوسف مستوفی آشتیانی، صدراعظم ناصرالدین شاه بوده است. در زمان میرزا یوسف، محدوده تهران قدیم تعیین و تهران به نام دارالخلافه ناصری خوانده شد. وی از رجال مورد اعتماد طبقات مختلف مردم بود که در جاری ساختن قنات‌ها، عمران و آبادی تهران تلاش بسیار کرد و به لقب «آقا» معروف بود. پس از مرگ پدر، میرزاحسن در ۱۲ سالگی به دستور ناصرالدین شاه مشاغل و امتیازات پدر را به ارث برد و همواره مورد توجه ناصرالدین شاه بود و از همان زمان نیز میرزا حسن ملقب به «آقا» شد. وی در سال ۱۲۸۰ خورشیدی به اروپا می‌رود و پس از هفت سال اقامت در پاریس بعد از فرمان مشروطیت به اصرار امین‌السلطان (اتابک) به تهران باز می‌گردد و عهده‌دار وزارت جنگ می‌شود. او در دوران زندگی پر بارش شش بار به مقام نخست‌وزیری رسید و ۱۱ بار کابینه تشکیل داد و دوره‌های اول، سوم، چهارم و پنجم نماینده مجلس تهران شد. اعلان بی‌طرفی ایران در جنگ بین‌الملل اول، استمهال برای قروض از برجسته‌ترین کارهای وی در دوره دوم نخست‌وزیری‌اش در زمان احمدشاه قاجار است. وی تنها رییس‌الوزرای دوران قاجار است که در اوایل سلطنت پهلوی اول به مقام نخست‌وزیری رسید هر چند دوره زمامداری‌اش کوتاه بود، اما خدمات دولتی بسیاری در این دوران از خود بر جای گذاشت؛ از جمله ایجاد تشکیلات نوین دادگستری، الغای کاپیتولاسیون، مقدمات احداث راه‌آهن سراسری ایران. وی همیشه مورد توجه و تفقد پهلوی اول بود و نقل است که رضاخان هیچ‌گاه خواسته‌های آقا را رد نمی‌کرد. مستوفی در ۶۰ سالگی بر اثر سکته قلبی در یک میهمانی درگذشت و جنازه‌اش در آرامگاه پدرش، خانقاه قلندرشاه در ده ونک به خاک سپرده شد.
منبع: روزنامه شرق
خانه بی‌نظیر مستوفی در دوره ناصری در سال ۱۳۱۱ هجری قمری با اقتباس از سبک معماری فرانسوی و با تزیینات جزیی از معماری ایرانی در بافت قدیمی تهران ساخته شد. طرح و نقشه عمارت بر اساس کارت پستالی که مستوفی‌الممالک شخصا از پاریس آورده بود، بنا نهاده شد.
این خانه در سال ۱۳۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران زمین به ثبت رسید. به گفته مورخان این ملک در زمینی به مساحت ۵۰ هزار مترمربع قرار گرفته بود که در طی زمان بخش کوچکی از آنکه بالغ بر ۱۷۰۰ مترمربع است، باقی مانده. این عمارت سکونتگاه و هم محل کار میرزاحسن مستوفی‌الممالک بود و از آن جهت به این خانه، لقب خانه تاریخی و سیاسی داده‌اند که نخستین کابینه مشروطیت در این عمارت به دلیل نداشتن مکان تشکیل شد. آنچه که این خانه را از سایر خانه‌های قدیمی دیگر دارالخلافه متمایز کرده، آن است که تا به حال مورد مرمت و بازسازی قرار نگرفته و داخل خانه تقریبا دست نخورده و کماکان در آن هیچ دخل و تصرفی نشده است. با این حال پوسیدگی و فرسودگی خانه چیزی نیست که از دید علاقه‌مندان پنهان بماند. آسیب‌های جدی که بر پیکره این بنا وارد شده را به هیچ عنوان نمی‌توان کتمان کرد. سرایدار خانه در زمینه مرمت این بنای زیبا می‌گوید: «از آنجا که این ملک متعلق به اداره پست است، قرار شده اداره پست اینجا را درست کند، وی به نرده‌هایی که دور تا دور دیوارهای حیاط را در برگرفته بود اشاره می‌کند. این نرده‌ها نیز به دستور آقای معتمدی و تحت نظارت مهندس فائقی نصب شده است.» وی در پاسخ به اینکه علت نصب نرده‌ها چه بوده، ادامه داد: «شب‌ها معتادان و ولگردان از دیوار بالا می‌آمدند و در حیاط یا ساختمان شب را سپری می‌کردند.» نخستین خانه تهران قدیم که به سبک و سیاق فرنگی‌ها ساخته شد، امروزه مأمن خروس، گربه، ابزارآلات، شیشه شکسته اتومبیل و... است.
معماری و نمای عمارت
در گذشته بر اساس اسناد، حیاط مشجر و سرسبز بوده که امروزه غیر از درختانی که در حال خشک شدن است، اثری از آن دوران باقی نمانده است. در این حیاط در دوران قاجار حوض بسیار بزرگی وجود داشته که با آب‌نماهای خاصش محوطه باغ را تزیین می‌کرده است. علاوه بر استخر که جانشین حوض شده، گلخانه‌ای خالی و متروک در گوشه فضای بیرونی عمارت قرار دارد. بنای مستوفی‌الممالک که در دل حیاط واقع شده است، دارای دو نمای شمالی و جنوبی است که نمای شمالی خانه دارای چهار ستون مدور در طبقه اول، شش پنجره بزرگ و دری در قسمت وسط و چهار پنجره کوچک مربع شکل جهت نورگیر و زیرزمین و یک در فلزی در وسط عمارت که راه ورود به زیرزمین حوضخانه بوده است. نمای جنوبی خانه نیز در قسمت طبقه اول دارای ۱۰ ستون کاملا مدور و نیم‌ستون چسبیده به بدنه بنا در دو گوشه و در قسمت پایی یا نمای زیرزمین ۱۲ ستون سنگی قرار دارد که هشت‌تای آن به صورت جفت‌جفت (چهار جفت) است. سقف خانه شیروانی، دارای یک خرپشته و دودکش آجری است. در ورودی عمارت چوبی و دارای آستانه کتیبه‌دار است که با هفت پله مرمرین و دو ستون در بالای آن، شما را وارد سالن مرکزی می‌کند. در دو طرف آستانه ورودی، دو اتاق و دو طرف سالن مرکزی، دو اتاق دیگر و بالای هر دو آن‌ها نیز دو اتاق وجود دارد. این بنا تالارهای متعددی دارد که تالار آینه آن با تزیینات و نقش‌های فراوانش مشهور است. تالار دیگر این عمارت تالار پروانه نام دارد چرا که سقف کاذب آن تالار به شکل صفحه‌ای شطرنجی تزیین شده و داخل هر مربع از این شطرنج، یک پروانه کاغذی قرار دارد، محل کار، کتابخانه و برگزاری جلسات و کنفرانس در این تالار صورت می‌گرفته است که بعد از مرگ مستوفی‌الممالک، به محل سکونت فرزندانش تبدیل می‌شود. ملحقات نامناسب به کار رفته در بنا، در این چند سال اخیر، متاسفانه زیبایی و هویت آن را خدشه‌دار کرده، جای خالی مجسمه‌ها در حیاط و داخل بنا نیز کاملا مشهود است. تزیینات این عمارت بی‌نظیر، بیشتر به صورت گچ‌بری‌های فرنگی همچنین نقوش برجسته حیوانات افسانه‌ای با سر انسان و بدن شیر، انسان بالدار، فرشته، گل و گلدان، پرندگان و... است.
نقش مستوفی‌الممالک در تاریخ
مورخان مستوفی‌الممالک را از اصیل‌ترین شخصیت‌های تاریخ سیاسی معاصر ایران می‌دانند که مقام و لقب مستوفی بیش از یک قرن در این خاندان پابرجا بوده است. میرزاحسن مستوفی‌الممالک فرزند میرزا یوسف مستوفی آشتیانی، صدراعظم ناصرالدین شاه بوده است. در زمان میرزا یوسف، محدوده تهران قدیم تعیین و تهران به نام دارالخلافه ناصری خوانده شد. وی از رجال مورد اعتماد طبقات مختلف مردم بود که در جاری ساختن قنات‌ها، عمران و آبادی تهران تلاش بسیار کرد و به لقب «آقا» معروف بود. پس از مرگ پدر، میرزاحسن در ۱۲ سالگی به دستور ناصرالدین شاه مشاغل و امتیازات پدر را به ارث برد و همواره مورد توجه ناصرالدین شاه بود و از همان زمان نیز میرزا حسن ملقب به «آقا» شد. وی در سال ۱۲۸۰ خورشیدی به اروپا می‌رود و پس از هفت سال اقامت در پاریس بعد از فرمان مشروطیت به اصرار امین‌السلطان (اتابک) به تهران باز می‌گردد و عهده‌دار وزارت جنگ می‌شود. او در دوران زندگی پر بارش شش بار به مقام نخست‌وزیری رسید و ۱۱ بار کابینه تشکیل داد و دوره‌های اول، سوم، چهارم و پنجم نماینده مجلس تهران شد. اعلان بی‌طرفی ایران در جنگ بین‌الملل اول، استمهال برای قروض از برجسته‌ترین کارهای وی در دوره دوم نخست‌وزیری‌اش در زمان احمدشاه قاجار است. وی تنها رییس‌الوزرای دوران قاجار است که در اوایل سلطنت پهلوی اول به مقام نخست‌وزیری رسید هر چند دوره زمامداری‌اش کوتاه بود، اما خدمات دولتی بسیاری در این دوران از خود بر جای گذاشت؛ از جمله ایجاد تشکیلات نوین دادگستری، الغای کاپیتولاسیون، مقدمات احداث راه‌آهن سراسری ایران. وی همیشه مورد توجه و تفقد پهلوی اول بود و نقل است که رضاخان هیچ‌گاه خواسته‌های آقا را رد نمی‌کرد. مستوفی در ۶۰ سالگی بر اثر سکته قلبی در یک میهمانی درگذشت و جنازه‌اش در آرامگاه پدرش، خانقاه قلندرشاه در ده ونک به خاک سپرده شد.
منبع: روزنامه شرق
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید