خاطرات یک نماینده مجلس شورای ملی که از ایران رفت

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: کتابخانه مجلس شورای اسلامی کتاب «خاطرات عمارلوئی» که از رجال آزادی‌خواه انقلاب مشروطه و نماینده دوره دوم و سوم مجلس شورای ملی را منتشر کرد.

میرزا احمدخان عمارلوئی، از جمله رجالی است که در انقلاب مشروطیت و سال‌های بعد از آن تا اواسط سلطنت رضاشاه از مردان موجه و مؤثر عرصه سیاست ایران به شمار می‌رفت. بطوریکه بعنوان مثال در سوابق سیاسی وی دو دوره حضور در مجلس شورای ملی و عضویت در اولین مجلس مؤسسان در سال 1304 دیده می‌شود.

او در سال 1311 آبان ماه به مرگ ناگهانی و مشکوک درگذشت و در گوشه‌ای از بارگاه حضرت معصومه (س) در قم به خاک سپرده شد. او را به خاطر نزدیکی عمارلو به قزوین، گاهی قزوینی نیز خطاب می‌کردند. وی در جوانی به سلک روحانیت درآمد و تا اواسط انقلاب مشروطیت در این لباس ماند، اما از دوره سوم مجلس ملی و در جریان مهاجرت دسته جمعی وکلاء آن دوره به خارج از کشور، لباس روحانیت را از تن خارج کرد که در این کتاب عکس‌هایی از وی در هر دو لباس نمایش داده شده است.

خاطرات میرزا احمد خان عمارلوئی مجموعه‌ای از یادداشت‌های اوست که در سه برهه زمانی نوشته شده است. دفتر اول، یادداشت‌های یومیه وی که در روزهای عزیمت از نجف اشرف به تبریز در کوران نهضت مشروطه را در بردارد. که در وصیت نامه خود این بخش را سفرنامه احمدی نامگذاری کرده است.

دفتر دوم، در سال‌های مهاجرت در اسلامبول نگاشته و راجع به شرح حال خودش از زمان تولد تا اوایل مشروطه می‌شود. موضوعات جالبی درباره رشد علمی و آشنایی وی با علمای نجف به تفصیل در این بخش به رشته تحریر درآمده است. 

همچنین در دفتر سوم، یادداشت کوتاهی مربوط به سال 1309 خورشیدی است که عمارلوئی به تجربه برخورد با جریانی موسوم به پان ترکیست‌ها و نفوذ عثمانی‌ها در ایجاد افکار تجزیه آذربایجان و مشاهده مدافعان این افکار اشاره می‌کند.

به گزارش خبرآنلاین، دکتر رسول جعفریان،‌ رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در مقدمه خود بر این کتاب نوشته است:

«کتاب حاضر از چند جهت اهمیت دارد؛ نخست آن که با تجربه های فکری و سیاسی یک روحانی از مکتب آخوند خراسانی مواجه‌ایم که به دلیل پیوند خوردن وی با مشروطه و جریان نوگرا، به دفاع از مشروطه پرداخت. وی با این که تحصیل کرده نجف البته در مدتی کوتاه بود، در جریان مقاومت تبریز که مورد حمایت سخت آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی بود به این شهر رفت و پس از پیروزی توانست در دوره دوم و سوم مجلس، از سوی مردم قزوین و یزد به مجلس راه یابد. 

سرنوشت این روحانی در گیرودار این تحولات، و بعدها همراه شدنش با مهاجرین به کرمانشاه و از آنجا به استانبول چیزی شبیه اسدالله ممقانی بود که لباس روحانیت را کنار گذاشت و بعدها تا پایان عمر در سال 1311 در مشاغل مختلف سیاسی فعالیت کرد. چنین افرادی مانند شیخ ابراهیم زنجانی در این دوره اندک نیستند و حتی برخی هم که روحانی ماندند، مانند اسدالله خرقانی اما افکارتجددخواهانه در آنها پابرجا ماند.

نکته دیگر در باره این کتاب این است که منبعی تازه برای مشروطه از کسی است که خود درگیر تحولات آن در تبریز و قزوین و تهران بوده است. این که یادداشت های یک نفر پس از گذشت بیش از یک صد سال از آن رویداد به دست آید، خود تحفه‌ای است که باید نشر آن را سودمند دانست. به هر روی، اثر حاضر منبعی دست اول و با ارزش است که می‌تواند در تکمیل اطلاعات و تدقیق در تحلیلهای ما نسبت به رویدادهای مشروطه مؤثر باشد.

نکته سوم آن که این مجموعه علاوه بر اهمیت آن در شناخت حوزه علمیه نجف و و شماری از طلاب فعال سیاسی و دیدگاه‌های موجود، آگاهی ما را درباره هویت ایرانیان عراق و نقش آنان در مشروطه فزونی می‌بخشد. بخش سفرنامه احمدی این کتاب که بخش نخست کتاب را تشکیل می‌دهد عملا نوعی سفرنامه اما گزارش مسائل جاری در این شهرهاست. نویسنده که در آن سالها طلبه و یک فعال سیاسی بوده، به گزارش آن چه دیده پرداخته است.

این سفرنامه علاوه بر شناخت وضعیت نجف و تلاشهایی که در سال 1326 برای حمایت از جنبش تبریز در جریان بود، می‌تواند ما را با نوع دیدگاه های یک محصل علوم دینی که در عصر فراگیر شدن تجدد می زیسته آشنا کند. مقایسه ملت ما با ملل اروپایی، توجه به آداب و رسوم نوین، عقب ماندگی فرهنگی و بسیاری از مسائل دیگر، کاملا ذهن وی را به خود مشغول داشته و همان تاثیری را که روی شیخ ابراهیم زنجانی و سید اسدالله خرقانی داشته، برجای گذاشته است.

بدون شک شناخت مشروطه بدون شناخت تک تک این افراد که پلی مابین تفکر سنتی و مدرن بودند ممکن نخواهد بود. اینان در محافل خصوصی و عمومی، در ارتباط با شماری از اندیشمندان دیگر مطالبی می شنیدند و بحث می‌کردند که سبب می‌شد متفاوت فکر کنند و راه تازه‌ای بگشایند، گرچه گاه خود از سر نادانی های دیگر به ورطه های مهلکی می‌افتادند.

یک نمونه از توجه امثال وی جالب است. او در بخشی از کتاب به مقایسه میان یونان و ایران می‌پردازد و می‌نویسد: ... از چهارصد سال قبل تاکنون، ممالک متوحشه و ملل وحشیه عالم اروپائیان در صراط علم و ترقی قدم گذارده و ممالک خود را به نور علم که اقل فایده اش بروز مساوات و مؤاسات و اخوت و حریت باشد روشن و منور ساخته، اگر کسی قدری از تاریخ سررشته داشته باشد می‌داند که مملکت کوچک یونان با این که غالب جمعیت اصلی آنها از دومیلیون و نیم متجاوز نبوده، از دو هزار سال و اندی قبل تاکنون چه ریزه‌خوار خان علم و فلسفه و حکم خود ساخته و تربیت مشروطیت بلکه جمهوری از همان زمان در ناحیه همت و مردانگی ایشان جلوه‌گر بوده و ما ایرانیها با این ادعاهای شرافت و اقوال کذائیه که مملکتمان تاریخی شش هزار ساله و از انجب اقوام و ملل‌ایم، هنوز با آن که ... چراغ‌های الکتریسته نوریه از تمام جوانب نواحی مان را منور ساخته، در اقصی درجه ظلمات مأیوسانه متحرک و به الفاظ یاوه و بی مغز خود را مشغول ساخته و مثل کرم پیله به دورخود تتنیده و نفوس شریفه خودمان را مسموم و در مقام دمار و هلاک بر می‌آوریم...»

این کتاب دارای نمایه کاملی از نام‌ها، محل‌ها، سازمان‌ها و نهادها و مناصب و پیشه‌ها است و به همت علی امیری در 348 صفحه و با قیمت12000 تومان منتشر شده است.

ساکنان تهران برای تهیه این کتاب می توانند با شماره 20- 88557016 سامانه اشتراک محصولات فرهنگی؛ سام تماس بگیرند و کتاب را در محل کار یا منزل _ بدون هزینه ارسال _ دریافت کنند. هموطنان سایر شهر‌ها نیز با پرداخت هزینه پستی ارسال، می‌توانند تلفنی سفارش خرید بدهند.