تصاویر/ زیباترین چشمه بدون آب دنیا
آفتاب: اين گل‌فشان ها در 95 كيلومتري غرب بندر كنارك و در دشت كهير نرسيده به روستاي تنگ در زميني مسطح واقع شده و داراي سه تپه كوچك گل‌فشان است كه يكي از آنها شبيه آتشفشان و در حال حاضر فعال است و بقيه آنها نيز از چند سال قبل به صورت غيرفعال درآمده‌اند.
در بلنداي اين تپه‌ها، دهانه‌هايي به قطر چند سانتي متر وجود دارد و از دهانه گل‌فشان كه در حال حاضر فعال است، به طور متناوب گل خاكستري رنگ خارج شده و به سوي دامنه‌ها سرازير مي‌شود. دوره تناوب اين پديده نادر و زيبا ده تا پانزده دقيقه است كه اين عمل با لرزش خاك همراه است و گاهي به هنگام خروج گل، صدايي همانند شليك تفنگ از آن به گوش مي‌رسد.
کوه گل افشان بندر تنگ با ارتفاع تقريبي 100 متر و قطر قاعده کمي بيش از 100 متر در فاصله حدود 100 کيلومتري شهرستان چابهار قرار دارد. اطراف اين کوه را بياباني وسيع فرا گرفته که ظاهرا اين بيابان نيز همچون خود کوه ماحصل اتفاقاتي درون زمين است. اطراف کوه به فاصله حدود 200 متر از کوه، چاله اي به عمق حدود 2 متر ايجاد شده که براي رسيدن به کوه بايد وارد اين چاله شد.بالا رفتن از کوه اگر فصل بارندگي نباشد؛ تقريبا راحت است. در بالاترين نقطه کوه چاله اي به قطر کمتر از يک متر و به عمق حدود نيم متر وجود دارد که با گل پوشيده شده است. در فواصل زماني حدود يک دقيقه، مقداري گل با صداي خاصي شبيه به ترکيدن يک حباب، از چاله خارج و به اطراف پراکنده مي شود.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، احتمالا تمام اين کوه در طول ساليان دراز بر اثر فعاليت اين چشمه ايجاد شده باشد. در کنار اين کوه، دو کوه کم ارتفاع ديگر وجود دارد که به نظر مي رسد زماني آنها نيز گل افشان بوده اند.
گل‌فشان‌هاي ايران بيشتر در جلگه ساحلي درياي عمان بخصوص بلوچستان جنوبي تمركز دارند و بيشتر آنها در حال حاضر فعالند، اما فعاليت آنها در فصول مختلف از سالي به سال ديگر تغيير پيدا مي‌كند.
اين پديده بطور عمده در فصول پرباران از جاذبه‌هاي نادر و ديدني استان به شمار مي‌رود. گل‌فشان‌ها در ميان بوميان ساكن استان سيستان و بلوچستان و هرمزگان به صورتهاي مختلفي تلفظ مي‌شود. مردم منطقه گواتر، جلگه دشتياري و شرق بلوچستان گل‌فشان را به لهجه محلي بوتن واهالي چابهار، كهير و زرآباد آن را گل پاشان و ناپك به معناي ناف زمين يا ناف دريا مي نامند و در بين ساكنان شرق استان هرمزگان نيز به آب باد معروف است.
گل‌فشان از جمله پديده‌هاي جالب توجه در منطقه ساحلي خزر و درياي عمان هستند. هر چند در نقاط ديگر دنيا نيز وجود دارد اما همبستگي اين عارضه زمين شناسي با منابع نفت و گاز آن را به پديده‌اي جذاب در اين دو حوضه تبديل كرده است.
در كل تعداد گل‌فشان‌هاي زمين بيش از 800 عدد نيست كه بيش از نيمي از آنها در اطراف اين دو دريا قرار گرفته، بويژه تعدادي از آن در حوزه خزر در منطقه جمهوري آذربايجان واقع شده است.
كارشناسان زمين شناسي و گردشگري بر اين باورند كه در مورد گل‌فشان‌هاي شمال و جنوب كشور تاكنون مطالعات سيستماتيك و ارزنده‌اي انجام نشده و از آنجايي كه اين پديده از ارزش اقتصادي و گردشگري بسيار خوبي برخوردار است، پيشنهاد مي‌كنند تا اين طرح به عنوان يكي از جدي‌ترين طرح ها و برنامه‌هاي مطالعات زمين شناسي دريايي همگام با گشايش انستيتوي زمين شناسي دريايي در ايران مورد توجه قرار گيرد.
داريوش هوشمند يكي از كارشناسان زمين شناسي استان سيستان و بلوچستان ايجاد زمينه‌هاي رفاهي و امكانات اقامتي را از مهمترين مسائل در شناساندن اين پديده مي‌داند و يادآور مي‌شود: هنوز بر روي جنبه‌اي گردشگري منطقه از ديدگاه زمين شناسي كار چنداني صورت نگرفته است و بديهي است كه استفاده كاربردي از منابع گل‌فشان به عنوان سرمايه ملي به نفع ملت و كشور خواهد بود. هفت گل‌فشان در منطقه چابهار وجود دارد كه بزرگترين آنها در جاده كهير به تنگ واقع است،
فرمانداري اين شهر براي شناساندن هرچه بهتر اين پديده زيبا به مردم كشورمان و جذب دوستداران طبيعت و گردشگراني كه به اين منطقه سفر مي‌كنند، به احداث جاده آسفالته، توقفگاه داراي سايه‌بان با سرويس‌هاي بهداشتي، همچنين مخازن آب آشاميدني و فروشگاه براي ارائه مواد غذايي اقدام كرده است.
منطقه آزاد چابهار نيز با برگزاري تورهاي مختلف، شناساندن گل‌فشان نادر اين منطقه را در دستور كار خود قرار داده است.
ویژگی گل فشان
نكته حايز اهميت در خصوص گل‌فشان هاي منطقه بلوچستان اين است كه با وجود ويژگي‌هاي منحصر به فرد و بكري كه اين پديده خدادادي دارد و نسبت به بسياري از نمونه هاي مشابه خود در كشورهاي آمريكاي مركزي داراي ويژگي‌هاي بهتري است متأسفانه بهره‌برداري لازم و بهينه از آن نشده است و انتظار مي‌رود با توجه به مسئولان محلي و كشوري، اتخاذ تدابير و ايجاد تسهيلات لازم در اين زمينه، بتوان به نحوي شايسته اين پديده‌هاي جذاب را به عنوان جاذبه‌هاي بكر گردشگري منطقه بلوچستان به هموطنان و جهانيان معرفي كرد.
نحوه تشکیل گل فشان ها
نحوه تشکیل گل فشانها بیشتر به منشا و نوع آنها بستگی دارد. اصولا دو نوع گل فشان در دنیا وجود دارد.
یکی گل فشان های سرد که منشا تکتونیکی دارند و دیگری گل فشان های گرم که از عوارض بعدی آتش فشانها محسوب میشوند. به طور کلی میتوان گفت که نحوه تشکیل گل فشان بیشتر با نوع و منشا فشاری که به آن وارد میشود تا گل از درون زمین خارج شود، مرتبط است.
عده ای همیشه به دنبال پیدا کردن این پاسخ بوده اند که چه عاملی باعث میشود که آب و گل از اعماق به سطح زمین فوران کند.
نظرات و عقاید گوناگونی تاکنون در ابن زمینه ارائه شده است که به شرح ذیل میباشند. برخی از دانشمندان معتقدند که گاهی اوقات لایه های ضخیم رس به قدری سریع رسوبگذاری میشوند که آب موجود در آنها فرصت خروج پیدا نمیکند و به همین علت حالت سیال پیدا نموده و بواسطه داشتن آب فراوان، نیروهای تکتونیکی بعدا رسها را تحت فشار قرار داده و آنها را به همراه گاز به سمت بالا می آورند.
عده ای دیگر از پِژوهشگران معتقدند که فعالیت های زمین لرزه ای، عامل اصلی خروج آب و گل است. تعدادی هم فشار مخازن نفت و گاز درون زمین را عامل اصلی فشار و بالا راندن آب و گل میدانند. در هر حال تمام محققان بر این اعتقادند که فشار عامل اصلی تشکیل هر نوع گل فشان اعم از گل فشان سرد یا گرم میباشد.
اهالی محل در مورد اين پديده چندين باور را مطرح می كنند وبر اساس اعتقادات خود نامهايی را نيز برای گل فشان به كار می برند. به نظر آنها گل فشان پديده ای طبيعی است كه با دريا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دريا (مد) به ويژه در فصل تابستان، فعاليت آن به حداكثر می رسد،از اين رو به آن ناف زمين يا ناف دريا نيز می گويند.
عده ای بر اين باورند كه فعاليت اين پديده به كشش و جاذبه اجرام سماوی به خصوص ماه وابسته است.بر اين اساس معتقدند كه فعاليت آن در ا بتدای ماه و نيمه ماه قمری (ماه نو، بدر)بيشتر می شود. هر چند اين نظريه كمتر به حقيقت نزديك است اما به طور كلی هم قابل رد نيست.
گروهی نيز بر اين عقيده اندكه فعاليت اين پديده پس از بارندگي ها ی شديد زيادی مِی شود ،لذا ممكن است ازآب ناشی از سيلابها، فعال شود.اما بايد گفت كه از نظر علمی، وجود گل فشان ها در هر منطقه اول نشانه بارزِ از فعاليت هاي تكتونيك بوده و ثانيا اغلب به لايه هاِ سنگی دارای ذخاير نفت ويا ديگر انواع هيدرو كر بور بستگی دارد.
فشار گازهای حاصل از اين لايه وذخاير آنها موجب می شود كه سنگ های رسی و مارنی كف و تحتانی، كه توسط آبهای زير زمينی اشباع و نرم شده و يا به صورت گل در آمده اند به خارج پرتاب شو ند و ازاين طريق دهانه هايی گاهاً بسيار بزرگ شبيه به دهانه های آتشفشان (شبه كرا تر يا كرا ترگون)بوجود می آيند.
بیشترین درصد گاز تشکیل دهنده گل فشانها به گاز متان تعلق دارد که حدود 85-89 درصد میباشد. حدود 10 درصد گاز دی اکسید کربن و درصد باقیمانده به گازهای نیتروزن و مونوکسید کربن تعلق دارد.
گل فشان ها کاربرد زیادی دارند
از آن جمله میتوان به استفاده از گل آنها در سفال سازی، کوزه گری، بهره برداری از گاز، گردشگری، گل درمانی و...اشاره کرد. بسیاری از مردم از گل‌های گل‌فشان برای موارد درمانی استفاده میکنند. استفاده از گل های گل فشان برای گل درمانی فقط مختص استان نبوده و در در کشورها دیگر از جمله آذربایجان استفاده میشود.
از گل ها برای درمان بیماری های پوستی، درمان درد کمر،درد های مفاصل و... استفاده میشود. همچنین برای درمان تنگی عضلانی و انقباظ عروق موثرند. حال با عنایت به توضیحات فوق، به معرفی گل فشان تنگ و همچنین مرتفع ترین گل فشان کشور یعنی پیرگل خواهیم پرداخت.
