پروژه های پرهزینه اعزام موجود زنده به فضا چقدر با اولویت‌های کشور هماهنگ است؟

عباس خاراباف، کارشناس مهندسی هوافضا در مقاله ای تحلیلی به دیدگاه‌های منتقدان برنامه پرتاب‌های سرنشین دار ایران پرداخته و ابراز عقیده کرده است که برنامه فرستادن انسان به فضا که از نظر اقتصادی هزینه‌های بالایی را تحمیل می‌کند و از طرفی قابلیت تجاری شدن را هم ندارد، بیشتر از بعد غرور ملی برای ایران اهمیت داشته و با توجه به سطح فعلی فناوری ایران که در حد فرستادن ماهواره های کوچک است، صرف بودجه ای کلان برای رسیدن به فناوری‌های پیچیده پرتاب‌های سرنشیندار در حالی که می‌توان با این بودجه، دستیابی به فناوری‌های بسیار مفید دیگری با توجیه علمی و اقتصادی بالاتر را در کشور دنبال کرد، منطقی نیست.

در این مقاله آمده است: «منتقدین برنامه ارسال انسان به فضا با اعلام آمادگی سازمان فضایی ایران برای فرستادن دومین میمون به فضا، منتظر تصمیم رییس جمهور برای تعیین وضعیت این پروژه هستند. با وجود انتقادات کارشناسان به برنامه ارسال انسان به فضا و نامشخص بودن وضعیت سازمان فضایی ایران که مجری این طرح می‌باشد، حمید فاضلی سرپرست سابق سازمان فضایی و قائم مقام فعلی این سازمان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد که مقدمات نهایی پرتاب میمون دیگری از نژاد رزوس به اتمام رسیده و این موجود تا یک ماه آینده آمادگی پرتاب را خواهد داشت.

پرتاب میمون به فضا مرحله مقدماتی برنامه ارسال انسان به فضا است. هر چند این برنامه تا کنون به صورت رسمی تصویب نشده است، اما با نظر دولت دهم پیگیری می‌شد. پیش از این ایران با فرستادن کاوشگر پیشگام که از سوخت جامد استفاده می‌کرد، یک میمون را به ارتفاع 120 کیلومتری زمین فرستاد و آن را بازیابی کرد. این بار اعلام شده است که کاوشگر جدید از سوخت مایع استفاده خواهد کرد.

هر چند گفته می‌شود این تغییر، موجب می‌شود برخی سامانه‌های کپسول زیستی نیز مورد طراحی مجدد قرار گیرند اما مهمترین کار انجام شده دستیابی به توانایی پرتابگرهایی با سوخت مایع هستند که از کنترل بهتری برخوردارند.

منتقدین به برنامه ارسال انسان به فضا معتقدند، رواج رویکرد اقتصادی به فضا موجب رویگردانی کشورها از پیگیری برنامه‌های سرنشین دار شده و در حالی که کانال‌های تلویزیونی ایران بر روی ماهواره‌های خارجی در معرض خطر قطع و عدم دسترسی هستند، کشورمان به شدت به ماهواره‌های مخابراتی برای پوشش تلویزیونی، ارتباطات تلفن ثابت و موبایل، اینترنت و... نیاز پیدا کرده است. علاوه بر این محصول نهایی به دست آمده در پروژه‌های دیگر فضایی را می‌توان در گستره وسیعی از کاربردها که مواردی چون کشاورزی و راه و شهرسازی، اکتشاف معادن، کنترل منابع، هواشناسی، پیش‌بینی و کنترل بلایای طبیعی را نیز شامل می‌شود، استفاده کرد. بدین ترتیب بسیاری کارشناسان پیگیری برنامه ارسال انسان به فضا را بنا به دلایل سیاسی دانسته و پیگیری پروژه‌ای را که طبق برآورد برخی دانشگاه‌های کشور به 14 سال زمان و 14 میلیارد دلار بودجه نیاز دارد به صلاح کشور نمی‌دانند.

ارسال انسان به فضا در اولویت‌های اهداف هوافضایی ما نیست!

از فواید فرستادن انسان به فضا می‌توان به دست‌یابی به فناوری بالاتر و استفاده از فناوری‌های فضایی در دیگر سامانه‌های موشکی اشاره کرد اما در ایران فرستادن انسان به فضا بیشتر از بعد غرور ملی اهمیت دارد و توجیه دیگری نخواهد داشت. پروژه‌هایی همچون ارسال انسان به فضا از نظر اقتصادی هزینه‌های بالایی را تحمیل می‌کند و از طرفی قابلیت تجاری شدن را هم ندارد. نباید انتظار داشته باشیم کشور ما در این زمینه به پای کشورهایی مانند چین و روسیه برسد و دیگران از فناوری‌های کشور ما استفاده کنند.

اگر بخواهیم این موضوع را از نظر قابلیت توسعه فناوری وسایل دیگر در نظر بگیریم از راه‌های دیگر با هزینه کمتری می‌توانیم به چنین اهدافی دست پیدا کنیم. حتی در زمینه غرور ملی هم این پروژه می‌تواند به‌صورت لحظه‌ای توجیه داشته باشد زیرا این کار نیاز به فناوری‌های گسترده و پیشرفته‌ای دارد که کشور ما به دلیل دارا نبودن امکانات مورد نیاز در نقطه‌ای از آن به مشکل برخورد خواهد کرد. اگر در این راه نتوانیم از فناوری کشورهای دیگر استفاده کنیم در این شرایط و موقعیت نمی‌توانیم آن را به انجام برسانیم.

بیشتر طرح‌هایی که در این زمینه وجود دارد نیز به همین دلیل با مشکل مواجه شده است. طرح‌هایی که در این زمینه انجام شده بیشتر از طرف دست‌اندرکاران دانشگاهی بوده است و نه صنعتی. اگر ما بتوانیم به این فناوری دست یابیم پیشرفت‌های زیادی خواهیم کرد اما مساله اینجاست که رسیدن به آن در شرایط کنونی بسیار دشوار است مثلا یکی از نخستین اقداماتی که برای ارسال فضانورد مورد نیاز است ساخت کانال هوایی است. باید دید آیا کشور ما می‌تواند چنین کانالی بسازد و اگر بتواند با چه هزینه‌ای قادر به ساخت آن خواهد بود.

شاید برای کشور پیشرفته‌ای مانند روسیه هم چنین طرح‌هایی توجیه اقتصادی و تجاری چندانی نداشته باشد چه برسد به کشور ما که هنوز از نظر تکنولوژی این کار با مشکلات بسیاری مواجه است. در حال حاضر تکنولوژی ما در حد فرستادن ماهواره‌های کوچک است و برای دست‌یابی به چنین پروژه‌های بزرگی مانند فرستادن فضانورد باید هزینه‌های بسیاری شود و تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته‌ای مورد نیاز است.

با این هزینه می‌توان فناوری‌های بسیار مفید دیگری را دنبال کرد که توجیه علمی و اقتصادی بیشتری دارد. بنابراین ارسال انسان به فضا در اولویت‌های اهداف هوافضایی ما نیست و استدلال منطقی و اقتصادی ندارد.