آیا استفاده از کمربند ایمنی واقعا باعث کاهش قربانیان حوادث رانندگی می‌شود؟

آفتاب: نتایج یک تحقیق دانشگاهی ضمن بررسی میزان استفاده از کمربند ایمنی در پنج منطقه شمال،‌ جنوب، غرب، شرق و مرکزی شهر تهران، حاکی از تاثیر اعمال قانون بر افزایش استفاده از کمربند ایمنی توسط سرنشینان خودرو است.

این تحقیق دانشگاهی ابتدا نگاهی به آسیب‌های ناشی از حوادث ترافیکی دارد که از چالش‌های اصلی سلامت عمومی به شمار می‌رود و یادآور می‌شود که «به دلیل اهمیت همین موضوع، سازمان ملل متحد از سال 2010 تا 2020 را «دهه اقدام ایمنی راه» اعلام و از اعضای خود درخواست کرده تا توجه ویژه‌ای به سوانح رانندگی و عوامل خطر اصلی شناخته شده آن داشته باشند.

طبق مطالعات انجام شده سه پنجم تصادفات جاده‌ای به دلیل عوامل رفتاری است . در میان شاخص‌های توسعه‌ی ایمنی راه، رفتار کاربران قلب توسعه ایمنی راه به شمار می‌رود و استفاده از کمربند ایمنی مهم‌ترین رفتار محافظتی در رانندگی است. بر همین اساس، سازمان بهداشت جهانی در طبقه‌بندی عوامل خطر اصلی حمل‌ونقل جاده‌ای، بستن کمربند ایمنی را از عوامل اصلی موثر بر کاهش شدت سوانح رانندگی بر شمرده است.

مرگ‌و‌میر‌های ناشی از حوادث ترافیکی در کل جهان به‌طور متوسط 19 در 100 هزار نفر جمعیت است، این میزان در منطقه اروپا 17.4 و در منطقه مدیترانه شرقی 26.4 است. در حالی که میزان قربانیان جاده‌ای در ایران 39 در 100 هزار نفر است.»

تهران تنها استان کشور با کشته‌های تصادفات درون‌شهری بیشتر از برون‌شهری

در این تحقیق همچنین معلولیت‌های ناشی از سوانح جاده‌ای به عنوان اولین عامل سال‌های از دست رفته زندگی در ایران معرفی شده و با ذکر این که در این بین تهران با بیش از 11 میلیون نفر جمعیت و چهار میلیون خودرو یکی از شلوغ‌ترین پایتخت‌های جهان به شمار می‌رود، بروز سوانح غیرعمدی در شهر تهران را 28.1 در هر هزار نفر در سال دانسته که بیش از نیمی از آنها مربوط به سوانح ترافیکی بوده و این در حالیست که بیش از 75 درصد تصادفات منجر به مرگ استان تهران، در داخل شهر رخ داده است. به عبارت دیگر تهران تنها استان ایران است که کشته‌شدگان درون شهری آن بیش از برون‌شهری است و این موضوع توجه جدی را می‌طلبد.

این آمارها درحالی اعلام می‌شود که استفاده از کمربند ایمنی، احتمال مرگ رانندگان و سرنشینان صندلی جلو خودرو را 50_40 درصد و مرگ سرنشینان صندلی عقب را حدود 25درصد کاهش و از شدت آسیب‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای حدود 50 درصد می‌کاهد. همچنین باید یادآور شد در تصادفات وسائل نقلیه، بیشترین و شدید‌ترین آسیب‌ها در سرنشینان جلوی خودرو، ضربه به سر است. ازآن جایی که حدود 87.6 درصد ضربه‌ها در سوانح جاده‌ای ایران به ناحیه سر است، بسته‌بودن کمربند ایمنی در هنگام سانحه احتمال صدمه مغزی را کاهش می‌دهد و کسانی که از کمربند ایمنی به درستی استفاده نمی‌کنند، احتمال صدمه دیدن بیشتری دارند.

طبق این پژوهش که در قالب رساله دکتری آموزش بهداشت با موضوع «طراحی برنامه‌ی آموزشی نظریه محور جهت استفاده از کمربند ایمنی» توسط شمس‌الدین نیکنامی انجام شده ، در حال حاضر آمار جدید و دقیقی در مورد استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان تهران در دسترس نیست و آمار مربوط به آن از تعداد برگه‌های جریمه استخراج می‌شود.

در تهران در شش ماهه‌ی نخست سال 90 فقط 30درصد رانندگان فوتی در هنگام تصادف کمربند ایمنی بسته بودند درحالیکه کمربند ایمنی جزء وسائل حفاظتی ثانویه به‌شمار می‌رود، به این معنی که استفاده از آن از وقوع تصادف جلوگیری نمی‌کند، بلکه نقش حیاتی در کاهش شدت آسیب به سرنشینان خودرو دارد و موثر‌ترین وسیله در پیشگیری از شدت صدمه در حوادث رانندگی است.

نخستین کشوری که کمربند ایمنی بست

در ادامه ،این تحقیق به زمانی اشاره شده که کمربند ایمنی به خودروها راه یافته و یادآور شده است: «کمربند ایمنی ابتدا در دهه‌ی 1960 در اتومبیل‌ها کار گذاشته شد و اولین قانون استفاده اجباری از آن در سال 1971 در استرالیا اجرا شد. به دنبال تجربه استرالیا دیگر کشور‌ها هم از آن روش پیروی کردند و جان صدها هزار نفر نجات یافت.

اعمال قانون استفاده از کمربند ایمنی در جهان به دو صورت اولیه و ثانویه است. منظور از اعمال قانون اولیه متوقف کردن راننده صرفا به علت عدم استفاده از کمربند ایمنی است؛ ولی قانون ثانویه یعنی توقف راننده به دلایل دیگر و جریمه‌کردن او در صورتی که کمربند ایمنی نبسته باشد.»

بستن کمربند ایمنی در ایران برای نخستین بار
مطالعات نشان داده است که در ایران برای اولین‌بار قانون استفاده اجباری از کمربند ایمنی در سال 1376 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و آیین‌نامه‌ی اجرایی آن در سال 1384 به تصویب هیات وزیران رسید و از تاریخ 84.7.1 اجباری‌شدن استفاده از کمربند ایمنی به اجرا گذاشته شد.

این تحقیق مقطعی _ توصیفی، با هدف شناخت عوامل مربوط به استفاده از کمربند ایمنی و از طریق مشاهده مستقیم خودروها و مصاحبه با شهروندان انجام شده و آمارهای موجود میزان استفاده از کمربند ایمنی در تهران، از مصاحبه و یا از برگه‌های جریمه پلیس استخراج و همچنین از دو روش مشاهده و مصاحبه در کنار هم و به عنوان مکمل استفاده شده است.

هدف از مشاهده مستقیم در این مطالعه، تعیین میزان استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان و سرنشینان جلو خودروها و گزارش مشخصات دموگرافیکی قابل مشاهده بوده است. در فرم‌های مشاهده، نوع خودروها (شخصی، تاکسی، ون و وانت‌بار)، جنسیت راننده و سرنشین جلو، سن تخمینی راننده و سرنشین جلو (نوجوان، جوان، میانسال و سالمند) و متغیر اصلی یعنی استفاده و عدم استفاده از کمربند ایمنی توسط مشاهده‌گران ثبت شده است.

انتخاب محل مطالعه در این تحقیق نیز با روش طبقه‌بندی شده چند مرحله‌ای انجام گرفته است. ابتدا با استفاده از نقشه جغرافیایی، تهران به پنج منطقه اصلی (شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز) تقسیم شده و سپس در هر منطقه دو محل به‌طور تصادفی برای مشاهده استفاده از کمربند ایمنی انتخاب شده است. علاوه بر ده محل فوق، به دلیل نقش بزرگراه‌ها در عبور و مرور تهران، یکی از بزرگراه‌های داخل شهری نیز جهت مطالعه و در نهایت 11 محل برای مشاهده مستقیم و انجام مصاحبه کنار خیابان انتخاب شده است. این مکان‌ها با استفاده از نقشه ترافیکی شهر تهران و با کمک و راهنمایی کارشناسان پلیس راهور انتخاب شدند.

معیارهای تعیین‌شده در این پژوهش نیز شامل تقاطع یا چهارراهی می‌شد که خودروها به دلیل چراغ قرمز، علامت ایست و ترافیک سبک، توقف موقت داشتند یا با سرعت پایین در حال حرکت بودند.راحت‌بودن مشاهده‌گران، تسلط داشتن بر محیط، داشتن حداکثر فاصله 5_6 متر با خودروها و ترجیحا نبودن پلیس در محل از مواردی بوده که در محل ایستادن مشاهده‌گران در این تحقیق لحاظ شده است.

این تحقیق از 17 تا 22 تیرماه 1390 به مدت شش روز (از شنبه تا پنج‌شنبه) از ساعت 8 تا 9 صبح (در ساعات اوج ترافیک) انجام گرفته است.

در این پژوهش از دستورالعمل‌های در دسترس سازمان بهداشت جهانی (WHO) مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها و از مطالعات مشابه در جهان استفاده شده و در بخش دوم مطالعه مصاحبه مختصر و کوتاهی با شهروندان تهران در همان محل مشاهده و در کنار خیابان انجام گرفت.

در مصاحبه با شهروندان مورد پرسش در این تحقیق نیز سه سوال اصلی مطرح شده است: «هنگام رانندگی و یا به عنوان سرنشین جلو چقدر از کمربند ایمنی استفاده می‌کنید؟(همیشه، گاهی اوقات، به ندرت و هیچ وقت)»، «کارآمدی کمربند ایمنی و تاثیر آن در جلوگیری از شدت صدمه چیست؟» و « دلایل استفاده و عدم استفاده از کمربند ایمنی کدام است؟»

در این تحقیق، هفت هزار و 720 خودرو مورد مشاهده قرار گرفتند که بیشتر آنها خودروهای شخصی با 59.5 درصد بودند. از نظر جنسیت بیش از 90 درصد رانندگان مرد بودند و گروه سنی جوان و میانسال (به ترتیب 45.6 و 45.5 درصد بودند که روی هم بیش از 90 درصد رانندگان را تشکیل می‌دادند.

بیش از 70 درصد رانندگان کمربند ایمنی را می‌بندند

هدف اصلی این تحقیق، برآورد میزان استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان و سرنشینان جلو خودرو در تهران بوده است که نتایج آن حاکیست: بطور میانگین، 77.9 درصد رانندگان داخل شهر تهران مورد مطالعه در این تحقیق، از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.

خودروهایی که رانندگان آنها کمتر کمربند ایمنی می‌بندند

در این میان رانندگان تاکسی و شخصی بیشترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را با به ترتیب 81.9 و 80.6درصد به خود اختصاص داده و استفاده از آن در رانندگان وانت و ون به ترتیب 52 درصد و 61 درصد بوده است.

بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از کمربند ایمنی در زنان راننده بیش از مردان (به ترتیب 81 درصد در مقابل 77.5درصد) بوده است.

مناطقی که بیشترین و کمترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را دارند

همچنین میزان استفاده از کمربند ایمنی توسط رانندگان در مناطق مختلف شهری نیز با هم متفاوت بوده؛ بطوریکه نتایج این تحقیق، کمترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را در منطقه شرق تهران و بیشترین را در منطقه مرکزی گزارش کرده است.

این پژوهش، در مجموع ارتباط معنی‌دار آماری را میان استفاده از کمربند ایمنی با نوع خودرو، منطقه جغرافیایی، سن و جنسیت رانندگان داخل شهر تهران نشان داده است.

در این مطالعه، علاوه بر مشاهده‌ی رانندگان خودروها، سرنشینان جلوی خودرو نیز از نظر استفاده از کمربند ایمنی مورد بررسی قرار گرفتند.

میانه سرنشینان جلو خودرو با کمربند ایمنی چگونه است؟

در میان هفت هزار و 720 خودرو مشاهده شده، سه هزار و 765 خودرو (48.8 درصد) سرنشین جلو داشتند. نتایج این تحقیق حاکیست: میانگین استفاده از کمربند ایمنی در داخل شهر تهران در رانندگان و سرنشینان جلو روی هم رفته 61 درصد برآورد و استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو به‌طور میانگین 43.7 درصد گزارش شده است.

سرنشینان جلو در خودروهای وانت‌بار و ون مانند رانندگان آنها از کمربند ایمنی کمتر استفاده کرده بودند که به ترتیب شامل 31.6 درصد و 30 درصد بوده است.

منطقه شرق، رکوددار مناطق در نبستن کمربند ایمنی توسط سرنشینان جلو خودرو

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بیشترین میزان استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو، در بزرگراه و کمترین میزان آن در پنج منطقه مورد بررسی، در منطقه شرق تهران مشاهده شده که به ترتیب 64.9 درصد و 34.3 درصد بوده است.

همچنین طبق یافته‌ها و مشاهدات این تحقیق، از نظر ترکیب جنسی، 62.9 درصد سرنشینان جلو مرد و بقیه زن و بیش از نیمی از آنها (51 درصد)جوان بودند.

نگاهی کلی به سایر یافته‌های میزان استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو خودرو

این مطالعه، از نظر ارتباط آماری متغیر‌های مربوط به سرنشینان جلو، دو ارتباط معنی‌دار بین استفاده از کمربند ایمنی و نوع خودرو و منطقه جغرافیایی نشان داده است؛ اما بین استفاده از کمربند ایمنی و سن و جنسیت سرنشینان جلو ارتباط معنی‌دار مشاهده نشد است. همچنین بین میزان استفاده از کمربند ایمنی رانندگان و میزان استفاده از کمربند ایمنی سرنشینان جلو ارتباط معنی‌دار وجود داشته و استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان با جنسیت سرنشینان جلو نیز مرتبط بوده، ولی استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان با سن سرنشینان ارتباطی نداشته است.

در بخش دوم این تحقیق، با 666 نفر از شهروندان تهران (عابران پیاده در همان محل مشاهده) در مورد میزان استفاده و عدم استفاده از کمربند ایمنی و دلایل آن مصاحبه‌ای انجام شده است.

در این مصاحبه‌ها، 62.4 درصد اظهار داشتند که در هنگام رانندگی همیشه از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.

از مصاحبه‌شوندگان سوال شد که استفاده از کمربند ایمنی در جلوگیری از صدمه چقدر موثر است؟ حدود 81.2 درصد آنها اظهار کرده‌اند که کمربند ایمنی در جلوگیری از جراحت و صدمه ناشی از تصادف خیلی موثر است.

نتایج نشان داد که بین منطقه جغرایایی، سن، جنسیت و تحصیلات، با خود گزارشی استفاده از کمربند ایمنی در هنگام رانندگی ارتباط معنی‌دار وجود دارد.

همچنین 55.6 درصد مصاحبه‌شوندگان اظهار کردند که به عنوان سرنشین جلو همیشه از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.

اجتناب از جریمه و برخورد پلیس بیشترین دلیل استفاده از کمربند ایمنی
نتایج تحقیق نشان داد که بین سن و منطقه جغرافیایی با خود گزارشی استفاده همیشگی از کمربند ایمنی به عنوان سرنشین جلو ارتباط معنی‌دار وجود دارد. بنا بر اظهار شهروندان اجتناب از جریمه و برخورد پلیس بیشترین دلیل استفاده از کمربند ایمنی بود (56.9 درصد)، احترام به قانون (44.9 درصد) و توجه به سلامت (36.8 درصد) از موارد دیگری بود که در دلایل دیگر بستن کمربند ایمنی ذکر شد.

در این پژوهش، از شهروندان در مورد دلایل عدم استفاده از کمربند ایمنی هم سوال شده است که بیشتر آنها نداشتن آگاهی از صدمات احتمالی را مهم‌ترین دلیل نبستن کمربند ایمنی (46.7درصد) ذکر کرده‌اند.

در مرحله‌ی بعد به‌طور یکسان عدم اطلاع از مقررات و عادت نداشتن (36.6 درصد) را بیان کردند.

نبستن کمربند ایمنی به خاطر غرور و تکبر!!
البته شهروندان تهرانی دلایل دیگری را نیز برای استفاده یا عدم استفاده از کمربند ایمنی ذکر کردند که از آن میان می‌توان به نداشتن فرهنگ استفاده از کمربند ایمنی، تنبلی، احساس تنگی نفس، عجولی و بی‌حوصلگی، غیرضروری بودن کمربند ایمنی در شهر، کثیف شدن لباس‌ها، فراموش‌کردن، غرور و تکبر، فراری بودن افراد از اجبار، چاقی، سهل‌انگاری و بی‌توجهی به آموزش در دوران کودکی اشاره کرد.

این تحقیق با یادآوری استفاده کم از کمربند ایمنی در خوردهای ون و وانت که نتایج این مطالعه در مطالعات دیگر نیز اشاره شده است، تاکید کرده است: با توجه به این‌که در این مطالعه رانندگان و سرنشینان جلو در وانت‌بارها و ون‌ها استفاده کمتری از کمربند ایمنی داشتند؛ نیاز به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و اعمال جدی قانون وجود دارد.

این تحقیق همچنین با اشاره به میزان استفاده از کمربند ایمنی در منطقه مرکزی شهر که بیش از 90 درصد گزارش شده است، یادآور می‌شود که این موضوع و این الگوی استفاده از کمربند ایمنی می‌تواند ناشی از حضور پلیس و اعمال جدی قانون استفاده از کمربند ایمنی در این منطقه باشد.

رانندگانی که می‌توانند الگوی سرنشینان باشند
تحقیق حاضر همچنین یک نکته را مورد تاکید قرار داده است که میان استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان و سرنشینان جلو ارتباط معنی دار دیده شده است. چنین استنباط می‌شود که اگر راننده‌ای از کمربند ایمنی استفاده کند، احتمال استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو نیز افزایش می‌یابد. از این موضوع می‌توان جهت آموزش و فرهنگ‌سازی استفاده کرد و امیدوار بود که ارتقای استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان می‌تواند میزان آن را در سرنشینان جلو نیز افزایش دهد.