۱۰۰ روز اوّل دولت هاشمی چطور گذشت؟

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: مجله آسمان درگزارشی به بررسی وقایع 100 روز اوّل دولت هاشمی پرداخت که مهم ترین بخش آن ناظر به موضوع اصلاح رابطه دیپلماتیک ایران با غرب و مخالفتهای داخلی با آن است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آیت الله هاشمی رفسنجانی ، متن کامل این گزارش بدین شرح است:

یازدهم مرداد 68 آیت الله هاشمی در شرایطی در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری اش حاضر شد که یک سال از پایان جنگ تحمیلی سپری شده بود و کمتر از دو ماه از درگذشت بنیانگذار انقلاب می گذشت.

بودجه کشور به صورت رسمی 51 درصد کسری داشت و از زیر ساخت هایی همچون راه بندر ،پالایشگاه و سد خبرهای خوبی نمی رسید و مهم تر از همه ، وجود نگاه های امیدوار مردمی که پس از پایان جنگ و تحمل همه سختی های آن حالا منتظر بودند ببینند دولت سازندگی چه ارمغانی برای آنها دارد . به همین دلیل هم بود که آیت الله خامنه ای در آن جلسه تاکید کردند: « نباید انتظار معجزه داشت و نباید این فکر القا شود که پس از تشکیل هیات دولت در فاصله ای کوتاه همه مشکلات حل خواهد شد »

هاشمی فردای آن روز در خطبه های نماز جمعه ضمن تشریح برنامه های ده ساله بازسازی کشور، ایجاد تحول در صنایع زیر بنایی و بهبود اقتصاد و رفاه جامعه وعده داد ؛ حالا که دیگر از جنگ خبری نیست می توانیم سالانه دست کم دو میلیارد دلاررا صرف کارهایی کنیم که در بهبود اقتصاد و رفاه جامعه  نقش اساسی داشته باشد. دو هفته بعد سخنان هاشمی در مراسم تحلیف در مجلسی که دو روز قبل ، از ریاست آن استعفا داده بود باز هم آمدن روزهای جدیدی را وعده می داد. او در سخنان آن روزش از بازنگری قانون اساسی و برخی اصول معطل مانده آن به دلیل شرایط جنگ و ضرورت اجرایی کردن آنها سخن گفت و از اینکه روش او با استبداد و سرکوب میانه ای نخواهد داشت : « من شخصا همیشه از خود کامگی و دیکتاتوری متنفر بوده ام و فکر می کنم تنها در محیط آزاد وآزاد منشی و احساس امنیت مردم ، می توان کار کرد»

همچنین هاشمی برای اولین بار در ده سال گذشته (تا آن زمان) قول تامین حقوق ایرانیان خارج از کشور در صورت بازگشت به ایران را داد و گفت : « آنهایی که در خارج از کشور هستند و می ترسند به ایران بیایند ، بدانند که اگر با حسن نیت و برای خدمت و حتی برای زندگی سالم به کشور شان وارد شوند، حقوقشان محفوظ است » . او با تاکید برحفظ اصول انقلاب از لزوم احیای روابط با همسایگان و قدرت های جهانی سخن گفت و افزود : « باید شرایطی به وجود بیاوریم که بتوانیم از امکانات کشور که در حال هرز رفتن است و مردم ما به آنها نیاز دارند به نحو معقول بهره برداری کنیم ». این مواضع هاشمی موجی از امیدواری در میان مردم ایجاد کرده بود اما به خصوص برنامه های او برای گسترش و نزدیکی روابط با کشورهای مختلف که زمزمه هایی از نزدیکی دولت به غرب و اروپا و امریکا را بر سرزبان ها انداخته بود، منتقدین عمده ای به ویژه  از جناح چپ را نیز به میدان آورده بود.

کمی بعد از سخنان هاشمی انتشار یادادشتی در روزنامه اطلاعات با عنوان « آینده ، تصمیمات مهم و بالاخره آنچه باید بدانیم »  به قلم «سعیدی سیرجانی» که در آن با استقبال از سخنان هاشمی به نقد رویه هایی که تا آن موقع جریان داشت پرداخته بود، با واکنش های تندی از جانب مجلسی ها و چپ های انقلابی مواجه شد.

سعیدی سیرجانی در آن یاددادشت با اشاره به بحث گروگان های آمریکایی در لبنان (که در نهایت با وساطت هاشمی آخرین نفر آنها در سال 1991 آزاد می شود) اخذ چنین شیوه هایی برای مقابله با آمریکا را ساده دلی خواند و نوشته بود : « حکومت سرمایه داری در آمریکا از خدا می خواهد سه چهار نفر از اتباعش را به عنوان گروگان بگیرند تا با تبلیغاتی سنجیده و حساب شده افکار عمومی جهان را متوجه مظلومیت خود کند و بهانه ای برای تجاوز به خاک دیگران پیدا کند.... راه مبارزه با کشوری استثمار و سرمایه دار نه فحش دادن و خطابه خواندن  است ونه احیانا افرادی را گروگان گرفتن. او از خدا می خواهد به قیمت گرفتن سه چهار نفر از اتباعش ، میلیاردها دلار اندوخته مملکتی را بالا بکشد و هیچ صاحب انصافی در عرصه قضاوت بین المللی نتواند در این باره حرفی بزند ... با گفتن مرگ بر آمریکا نه آمریکا می میرد و نه از تجاوزگری آنها می کاهد ... در جنگ با چنین دشمنی بی اثر ترین سلاح ها حرکات احساساتی و نمایش های عاطفی است. ملتی می تواند شدید ترین لطمه ها را به نظام سرمایه داری آمریکا وارد کند که با طرح نقشه ای سنجیده و برنامه ای بخردانه خود را از خرید  محصولات و مصنوعاتش بی نیاز کند ... او در ادامه نوشت که نطق هاشمی در روز تحلیف عده ای را امیدوار و عده ای را هم ناامید کرد و سپس ادامه داد: در راس این نا امیدان ، شیادانی هستند که سال هاست به برکت بازار آشفته به نوایی رسید ه اند و قطعا خاموش نخواهد نشست .....

اگر قرار شد از تخصص وعلم خوشنامانی استفاده کنیم که از بیم نبود امنیت جلای وطن کرده و در معتبر ترین موسسات علمی جهان به خدمت مشغولند ، تکلیف کسانی که بی هیچ صلاحیت و فضلی بر مناصب علمی و تخصصی کشور پنجه انداخته اند چیست ؟

اگر قرار باشد بنا را برصحت اعمال بگذاریم و به حکم حفظ کرامت انسانی از تجاوز به حریم مردم خودداری کنیم آن وقت تکلیف جنایتکارانی که با جعل عنوان در لباس ضابطان ماموران بعضی نهادها به خانه مردم می ریزند بی آنکه صاحب خانه جرات شکایتی داشته باشد چیست ؟!... سخنان هاشمی داغ ناامیدی این ها را تازه تر کرده است . این ها قطعا آرام نخواهد نشست ... همین فرداست که با وزش اندک نسیم آزادی قلم به دستان فرومایه را بسیج کنند و با نشر ورق  پاره های لبریز از ناسزا طعم آزادی و دموکراسی را به ملت بچشانند. همین فرداست که تعدادی فواحش وامانده را اجیر کنند و با لباس جلف در کوچه و خیابان رها کنند و بعد فریاد واناموسا سر دهند...»

پس از انتشار این یادداشت اولین واکنش ها از دل مجلس بیرون آمد. واکنش هایی که اگر چه به نوشته های سعیدی سیرجانی بود اما در واقع رئیس جمهور جدید و به خصوص سیاست خارجی او را هدف قرار داده بودند . کروبی رئیس مجلس سوم با بیان اینکه من هم از انتشار این یادداشت ناراحت شدم با اتخاذ موضعی روامدارانه خطاب به نمایندگان مجلس گفت : نویسنده ، سخنان ارزشمند و اصولی آقای هاشمی را که من هم آن ها را قبول دارم بهانه قرار داده و مسائل خودش را گفته است. اما چند نفر دیگر از نمایندگان مجلس آن روز در نطق پیش از دستور خواستار برخورد شدید با نویسنده یادداشت و ادامه همان سیاست های جاری در رابطه با آمریکا شدند. از جمله محمد باقر نوبخت .

تشکیل کابینه: خاتمی و ولایتی در کنار هم

اما هاشمی اگرچه کاندیدای پیروز جامعه روحانیت مبارز اردوگاه راست گرایان در انتخابات ریاست جمهوری سال 68 بود اما به خوبی می دانست که برای بازسازی ویرانی های پس از فوت امام خمینی(ره) کابینه ای یکدست از نیروهای یک طیف سیاسی نمی تواند آنچنان کارایی داشته باشد. به علاوه او از بهارستان آمده بود و می دانست که اکثریت غالب در مجلس سوم با چپ های خط امامی است که البته آن روزها همچنان بر مدار تندروهای انقلابی حرکت می کردند، پس باید کابینه ای متشکل از هر دو طیف سیاسی تشکیل می داد و همه نیروهای سیاسی را در دشواری های پیش رو شرکت می داد. کابینه تلفیقی هاشمی از سید محمدخاتمی  تا  ولایتی و فلاحیان را در خود جا داده بود و هاشمی در دفاع از وزرایش در جلسه رای اعتماد در مجلس گفت که در چینش کابینه اش از مشاوره های میرحسین موسوی نخست وزیر چپ گرای دوران جنگ استفاده کرده و حتی به او پیشنهاد حضور در کابینه را داده اما او نپذیرفته است. به علاوه هاشمی در خاطرات سال 68 خود به مشورت با رهبری در انتخاب وزرا اشاره می کند و می نویسد:«بالاخره در روز 8 مرداد مذاکره با رهبری به نتیجه رسید و اسامی و مسئولیت تمامی اعضای کابینه با توافق کامل و با خط ایشان نوشته شد.»

هاشمی شاید با چنین رویکردی موفق شد تا از مجلس سوم رأی اعتماد هر 22 وزیر پیشنهادی اش را گرفته و از هشتم شهریور کابینه سازندگی کار خود را شروع کند. در میان وزرای پیشنهادی خاتمی وزیر فرهنگ و ارشاد با 246 رأی و زنگنه وزیر نیرو با 245 رأی و ترکان وزیر دفاع با 242 رأی بیشترین آرای اعتماد را از مجلس گرفته و همانطور که قابل پیش بینی بود وزرای اقتصادی و اطلاعات هاشمی کمترین رأی اعتماد را گرفتند.به طوری که مجلس سوم به کازرونی وزیر مسکن و شهرسازی با 145 رأی، و هاجی وزیر بازرگانی و محلوجی وزیر معادن و فلزات با 147 رأی و فلاحیان وزیر اطلاعات با 148 رای کمترین رأی اعتماد را داد.

ناگفته پیدا بود که اردوگاه چپ گرایان چندان از رئیس جمهور شدن هاشمی خشنود نبودند. مثلا خلخالی که فردای روز تنفیذ سخنران پیش از خطبه های نماز جمعه بود با وجود آنکه راجع به مسائل جاری کشور سخن می گفت اما کوچک ترین اشاره ای به روی کارآمدن هاشمی به عنوان رئیس جمهور نکرد.موسوی خوئینی ها هم البته در سخنانش که کمی بعد از تحلیف رئیس جمهور جدید برگزار شده بود و در آن درباره مسائل سیاسی روز سخن گفته بود اما در برابر انتخاب هاشمی سکوت می کند. با این حال اما هاشمی در ادامه همان رویکردی که در چینش کابینه به کار برده بود، در کنار انتصاب چهره های نزدیک به خود همچون حسن روحانی به عنوان مشاور در امور امنیت ملی و مهاجرانی به عنوان معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور، حسن حبیبی را به عنوان معاون اول و موسوی خوئینی ها را به عنوان رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک و میرحسین موسوی را نیز به عنوان مشاور سیاسی خود منصوب کرد.

سیاست خارجی پر تلاطم : مذاکره با آمریکا

اما در صد روز اول دولت هاشمی آنچه بیش از همه به چشم می آمد، تحول در سیاست  خارجی ایران بود که با ادامه سکانداری ولایتی بر وزارت امور خارجه همراه بود. ولایتی 8 سال وزیر خارجه مهندس میرحسین موسوی بود. او در دولت هاشمی نیز در همان سمت ماندگار شد که البته از چشم منتقدین دور نمانده بود و بیشترین واکنش ها  را به خود اختصاص داده بود. مساله عمده ایران در آن زمان، قطعنامه 598 بود که هر از گاه از سوی عراق نقض می شد و پس از یک سال از قبول قطعنامه همچنان حاضر به اجرای برخی مفاد آن و عقب نشینی به مرزهای خود نبود. به علاوه رابطه ایران پس از انقلاب و جنگ با بسیاری از کشورهای قدرتمند دنیا از جمله کشورهای اروپایی به شدت مخدوش بود و این موضوع غیر از آسیب های اقتصادی باعث شده بود ایران حتی نتواند اجرای قطعنامه را به سرانجام برساند و عراق را محکوم کند.

اما علی ولایتی وزیر امور خارجه دولت هاشمی توانست بخصوص با بهره گیری از دو فرصت اجلاس سران کشورهای غیر متعهد در بلگراد و مجمع عمومی سازمان ملل و رایزنی های گسترده روابط ایران با بسیاری از کشورها را بهبود ببخشد و آنها را در محکومیت عراق، با ایران همراه سازد. حاصل این رایزنی های گسترده ، تاکید وزرای خارجه ایتالیا ، فرانسه، آلمان غربی، یونان، برزیل، کویت و ... بر اجرای کامل قطعنامه 598 و افزایش سطح روابط اقتصادی با ایران بود. از جمله اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل با صدور بیانیه ای خواستار اجرای کامل قطعنامه 598 و عقب نشینی نیروها به مرزهای بین المللی خود شدند و دبیر کل سازمان ملل هم خواستار عقب نشینی عراق به مرزهای بین المللی بر اساس قرارداد 1975 الجزایر شد. به علاوه مذاکرات ایران و فرانسه در پاریس برای گسترش سطح روابط اقتصادی و سیاسی آغاز شد و همینطور وزیر خارجه ایتالیا ضمن تاکید بر گسترش روابط خود با ایران اعلام کرد که این کشور برای عادی سازی روابط اتحادیه اروپا با ایران تلاش خود را خواهد کرد.

اما چالش برانگیزترین بخش سیاست خارجی هاشمی زمزمه مذاکره با آمریکا بود که دست کم ترجیع بند صد روز اول ریاست جمهوری هاشمی بود. تلاشهای دولت وقت آمریکا برای آزادی گروگانها ی آمریکا در لبنان که پیش از ریاست جمهوری  هاشمی شروع شده بود حالا با رئیس جمهور شدن او و سیاست خارجی جدید ایران قوت بیشتری گرفت. در این میان هاشمی در اظهاراتی گفته بود:«اگر بخواهند مسئله لبنان را حل کنند، راه دارد. راه مشخص است آزادی گروگانها راه حل دارد. راه حل عاقلانه و مدبرانه دارد. با این قلدری ها و این برخوردهای مغرورانه و با ستمگری نمی توانید مساله آنجا را حل کنید. بیایید عاقلانه وارد شوید. ما هم کمک می کنیم، مساله آنجا را حل کنیم که مردم منطقه بتوانند در صلح و صفا زندگی بکنند.» این موضوع از دید مخالفین سیاست های هاشمی دور نمانده بود و علاوه بر مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت و اعضای مجاهدین انقلاب همچون محسن آرمین را به میدان صدور بیانیه و تاکید بر ادامه سیاست های قبل و عدم مذاکره با آمریکا کشاند. به عنوان مثال محسن آرمین در روزنامه اطلاعات با انتشار یادداشتی چند قسمتی، از سیاست های خارجی دولت به شدت انتقاد کرده و در رابطه با مذاکره و برقراری با آمریکا نوشته بود: «  ما باید باور کنیم که آمریکا ستیزی برای هر انقلاب و نهضت عدالت خواهانه ای نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت است. اگر ما از ستیز با آمریکا دست برداریم آمریکا از توطئه دست برنخواهد داشت ... منافع ملی ما در گرو حفظ اصالت ها و ارزش ها و خصلت های انقلابی است ...»

حرکت های اقتصادی و توسعه ای

اما یک پای تحرکات دیپلماتیک جدید ایران خود را در فعالیت های اقتصادی دولت هاشمی نشان می داد . حفر نخستین چاه نفت ایران در دریای خزر  با کمک شوروی در میانه صد روز نخست دولت هاشمی آغاز شد و پانزدهمین نمایشگاه بین المللی تهران با رونقی قابل توجه  نسبت به دوره های قبل و با حضور 41 کشور و شرکتهای خارجی آغاز به کار کرد. این خبرها در کنار تسهیلات جدید بانک مرکزی برای واردات کالا بدون انتقال ارز نوید بخش خبرهای خوب اقتصادی بود. با اعلام سیاست جدید ارزی بانک مرکزی قیمت ارز و طلا در بازار کاهش یافت. نوربخش وزیر اقتصاد دولت هاشمی اعلام کرد که سیاست دولت در مورد فروش ارز ترجیحی  رقابتی و کاهش تقاضا برای ارز در بازار آزاد سیاستی است که ادامه خواهد یافت و مرحله به مرحله پوشش آن گسترده تر می شود . با اتخاذ چنین سیاستی از 20 مهر ماه عبارت « سقوط قیمت ارز در بازار آزاد ادامه دارد» دست کم تا پایان صد روز اول دولت هاشمی تیتر روزنامه ها بود .