90 روز پس از لغو تحریم، تولید نفت ایران عادی می شود
*آقای دکتر فشارکی! ابتدا می‌خواهم نظرتان را درباره سخنان آقای زنگنه در اجلاس اوپک بدانم. اینکه وزیر نفت ایران در اولین حضورش در اوپک بگوید: «من 4 میلیارد بشکه در روز نفت تولید می‌کنم حتی اگر قیمت نفت به 20 دلار برسد»، کار درستی است؟
به نظر من کار آقای زنگنه کاملا درست بود. ایشان باید احقاق حق می‌کرد که این کار را هم کرد. اگر آقای زنگنه این حرف‌ها را نمی‌گفت ممکن بود بقیه بگویند حالا بخشی از نفت ایران از بازار بیرون است و بازار هم که به نفت بیشتری نیاز ندارد. پس لازم نیست نفت ایران به بازار برگردد. این را هم بگویم اگر اوضاع تغییر نمی‌کرد این احتمال را عده‌ای دنبال می‌کردند که صادرات نفت ایران را تا حد صفر پایین بیاورند و بازار نفت آرام‌آرام نقش نفت ایران را فراموش می‌کرد. بنابراین لازم بود آقای زنگنه، رقم تولید 4میلیون بشکه‌ای را پیش روی اوپکی‌ها بگذارد. بعد هم بگوید که اگر قیمت نفت پایین رفت، ایران باز هم تولیدش را افزایش می‌دهد. مفهوم این حرف آقای زنگنه این بود که حتی اگر قیمت نفت با اضافه کردن تولید پایین آمد، نباید ایران را تهدید کنند. کار ایشان در اوپک از نقطه‌نظر تاکتیکی کاملا صحیح بود.
*اگر تحریم‌ها شش ماه دیگر برداشته شود و شش ماه هم زمان بگذاریم برای افزایش تولید نفت ایران، فکر می‌کنید در یک سال آینده تولید نفت ایران چقدر می‌تواند افزایش یابد؟
بین 90 تا 180 روز بعد از تحریم‌ها ایران می‌تواند به تولید نفت قبل از تحریم‌اش برگردد. یعنی حدود 3.5میلیون بشکه. اما برای رسیدن به تولید 4 میلیون بشکه در روز زمان بیشتری لازم است. به نظرم این مساله فعلا مهم نیست. مهم این بود که ایران به بازار نفت اعلام وجود کند که آقای زنگنه این کار را کرد. حالا اگر نتواند به سرعت به تولید 4 میلیون بشکه‌ای هم برسد، اشکال ندارد. با فرصت بیشتری این کار را می‌کند. اعلام وجود به بازار مهم‌تر بود برای اینکه فعالان بازار نفت بتوانند در این باره فکر کنند.
*وزیر نفت عربستان بلافاصله بعد از سخنان آقای زنگنه در واکنشی دیپلماتیک گفت که اگر قیمت نفت به 20 دلار کاهش یابد تولید نفت شیل و نفتهای نامتعارف متوقف می‌شود. می‌دانید که آمریکا از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت شیل است. گویی می‌خواست این سخنان زنگنه را مقابل استراتژی آینده آمریکا برای توسعه نفت شیل قرار دهد. تحلیل شما از واکنش آقای علی‌النعیمی چیست؟
حرف آقای النعیمی درست است. چون اگر قیمت نفت به پایین‌تر از 65 تا 70 دلار کاهش یابد، تمام تولیدات نفت شیل قطع می‌شود. اما چیزی که وزیر نفت عربستان نگفت این بود که در بازار نفت حداقل قیمت وجود دارد. بنابراین، این حداقل قیمت هم عددی است که تولید نفت شیل اقتصادی باشد. نفت نمی‌تواند از این حداقل پایین‌تر برود. فرض کنید قیمت نفت تا 20 دلار کاهش یابد. آن روز تمام تولید نفتهای نامتعارف متوقف می‌شود. بنابراین قیمت نفت دوباره رشد می‌کند. اینطور نتیجه می‌گیرم که ممکن است نفت به پایین‌تر از 70 یا 80دلار برسد و نمی‌تواند در آن قیمت‌ها بماند چون تولید نفتهای نامتعارف متوقف می‌شود.
*یعنی اگر قیمت نفت پایین‌تر از 65 تا 70 دلار بیاید فورا تولید نفت شیل متوقف می‌شود یا تولید نفتهای نامتعارف پایین می‌آید؟
نکته بااهمیتی که بایستی به آن توجه کرد نحوه تولید نفتهای عادی و نفتهای نامتعارف است. برای تولید نفتهای عادی، در خشکی یا دریا چاه حفر می‌کنند و نفت بالا می‌آید. یعنی سرمایه‌گذاری انجام و پول هزینه شده است. بنابراین حتی اگر قیمت نفت پایین بیاید برای اینکه هزینه‌های انجام شده برگردد باید نفت را تولید کرد. به همین دلیل است که وقتی قیمت نفت پایین می‌آید تولید نفتهای عادی خیلی کاهش نمی‌یابد، چون سرمایه‌گذاری انجام شده و پولش باید برگردد. اما این مساله برای تولیدات «شیل» متفاوت است. برای تولید نفت شیل هر سال باید هزاران چاه حفر شود. بنابراین اگر قیمت نفت پایین‌تر از حداقل لازم بیاید چاه جدید حفر نمی‌کنند چون دیگر مقرون به صرفه نیست. به همین دلیل تولیدات نفت شیل در قیمت‌های پایین افت می‌کند. این فرق بزرگ تولید نفت عادی و نفتهای نامتعارف است.
*فرض کنیم قیمت‌ها از حداقل لازم برای تولید نفتهای نامتعارف پایین بیاید، دقیقا چه مدت طول می‌کشد تا تولید این نوع نفت متوقف شود؟
حدود 90 روز طول می‌کشد تا تولید نفت شیل متوقف می‌شود. به همین دلیل اگر نفت ایران هم وارد بازار شود و کشورهای دیگر نفت اضافی‌شان را از بازار خارج نکنند قیمت‌ها سقوط زیادی نمی‌کنند. ممکن است برای مدت کوتاهی قیمت نفت پایین‌تر از 80-70 دلار شود اما به‌خاطر خارج شدن نفتهای نامتعارف قیمت نفت دوباره بالا می‌آید.
*آقای دکتر، الان علاوه بر ایران، نفت لیبی هم در بازار حضور ندارد. چنانچه ایران ظرف یک سال آینده با رفع تحریم‌هایش یک میلیون بشکه به تولیدش اضافه کند و تولید 100 تا 150هزار بشکه‌ای فعلی لیبی هم افزایش یابد، حجم زیادی نفت به بازار می‌آید. در این شرایط آیا عربستان باید بیشتر از تولید نفت‌اش کم کند یا عراق؟
هیچ چاره‌ای وجود ندارد جز اینکه عربستان از تولید نفت‌اش کم کند. عراق تحت هیچ شرایطی حاضر نیست تولید نفت‌اش را کم کند. چون با شرکت‌های خارجی قرارداد دارد و اساسا نمی‌تواند تولیدش را کم کند. عربستان می‌تواند تولید نفت‌اش را کم و زیاد کند، چون تولید در اختیار خودش است. اما عراق با شرکت‌های نفتی بین‌المللی مثل بی‌پی، شل، اکسان موبیل، لوک اویل و... قرارداد دارد و نمی‌تواند تولیدش را کاهش دهد، چون شرکت‌های خارجی حق بهره‌وری‌شان را براساس میزان تولید نفت می‌گیرند. اجازه بدهید برای روشن شدن موضوع به این نکته اشاره کنم در قراردادهای بیع متقابل ایران هم آمده بود که اگر براساس تصمیمات اوپک قرار شد تولید نفت ایران کاهش یابد، ایران از سهم خودش باید تولیدش را کم کند نه از سهم شرکت‌های خارجی.
*خب عراق هم می‌تواند از چاه‌هایی که در اختیار دولت است تولید نفت‌اش را کم کند.
مساله این است که رشد بزرگ تولید نفت عراق در میادینی است که شرکت‌های خارجی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اگر عراق بخواهد این کار را انجام دهد تمام سرمایه‌گذاری نفت‌اش می‌خوابد. نباید از عراق انتظار داشت که تولید نفت‌اش را کاهش دهد.
*کویت، امارات و کشورهای دیگر عضو اوپک نمی‌توانند با کاهش تولیدشان برای ایران جا باز کنند؟
بازار تولید این کشورها زیاد نیست. حداکثر بتوانند 100 یا 200هزار بشکه تولیدشان را کم کنند. تنها کشوری که می‌تواند با کاهش تولیدش برای ایران جا باز کند، عربستان است. به این نکته هم توجه داشته باشید که لیبی در صورت حل مشکلاتش می‌تواند تولید 100 تا 150هزار بشکه‌ای فعلی‌اش را تا یک میلیون و 400هزار بشکه بالا ببرد. بنابراین اگر ایران و لیبی هر دو به بازار برگردند، عربستان باید حدود 2.5 میلیون بشکه از تولیدش بکاهد. این بحران بزرگی برای عربستان محسوب می‌شود. به همین دلیل هم عربستان نمی‌خواهد تولید نفت ایران افزایش یابد.
*با این اوصاف فکر می‌کنید این آمادگی در عربستان وجود نداشته باشد که 2.5 میلیون بشکه از تولیدش بکاهد؟
خیر. اصلا. چون نه‌تنها تولید نفت‌اش پایین می‌آید بلکه گاز همراه نفت‌شان هم کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر یک مرتبه تولید گازشان هم افت می‌کند و مشکلات بزرگی برایشان به وجود می‌آید.
*اینطور که می‌گویید خیلی اوضاع پیچیده می‌شود. فرضیه این است که ایران می‌خواهد به تولید نفت‌اش اضافه کند و جز عربستان کشور دیگری نمی‌تواند به صورت موثر تولید نفت‌اش را کاهش دهد و برای ایران جا باز کند. عربستان هم که نمی‌تواند این کار را بکند. پس چه اتفاقی خواهد افتاد؟
قیمت نفت به‌طور مثال 30دلار سقوط می‌کند. اما از یک حدی بیشتر پایین نمی‌آید. بنابراین مهم است به ایرانی‌ها گفته شود که نگران نباشند چون قیمت نفت 20دلار نخواهد شد. زیرا با کاهش قیمت نفت بیش از حداقلی که برای شیل‌ها لازم است تولید نفتهای نامتعارف یک‌مرتبه صفر می‌شود.
تولید نفت شیل در آمریکا 2.5 میلیون بشکه در روز است. اگر این میزان یک مرتبه متوقف شود اثر بحرانی بر بازار می‌گذارد چون آمریکا باید یکدفعه 2.5 میلیون بشکه در روز بیشتر وارد کند.
*نکته مهم دیگری هم هست. دولت ایران بودجه‌اش را براساس نفت 100دلاری به مجلس داده است و اگر نفت به حد 80دلار هم برسد ایران دچار مشکل می‌شود.
همه دچار مشکل می‌شود. اما یادتان باشد که اگر تحریم نفتی ایران نبود عربستان باید بین 8 تا 8.5میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کرد. حالا خود عربستان به عراقی‌ها معترض است که چرا قوانین اوپک را رعایت نمی‌کنند. عراق هم می‌گوید سال‌ها تحریم بوده و عربستان از این فرصت استفاده کرده و تولیدش را از 6 میلیون به حدود 10 میلیون بشکه رسانده است. عراق می‌گوید که می‌خواهد سهم خودش را از بازار بگیرد.
*عربستان با این ذهنیت عراقی‌ها مشکلی ندارد؟
چون قیمت‌ها بالاست، عربستان فعلا مشکلی ندارد.
*پس نباید با افزایش تولید نفت ایران هم مشکل داشته باشد!
اگر ایران و لیبی به بازار برگردند لاجرم باید برای حفظ قیمت‌ها، عربستان تولیدش را کم کند. از آن‌طرف هم، سطح زندگی و رفاه در عربستان با سطح تولید فعلی تطبیق داده شده است و نمی‌توانند یکدفعه آن را تغییر دهند. معلوم است با این شرایط عربستان خوشحال نخواهد شد.
*با این شرایط قاعدتا باید دعوای بزرگی بر سر کسب سهم بازار در یک سال آینده در اوپک داشته باشیم. درست است؟
بله. البته به نظر من امکان اینکه تولید نفت ایران بتواند در شش ماه تا یک سال آینده به سطح قبل از تحریم‌ها برگردد، ناچیز است. ممکن است اجازه دهند کم‌کم به تولید نفت ایران اضافه شود. به‌طور مثال ابتدا 200هزار بشکه، بعد 300هزار و بعد 400هزار بشکه.
*فکر می‌کنید چه زمانی به ایران اجازه دهند سطح تولید نفت‌اش را به 4 میلیون در روز برساند؟
ممکن است سه ـ چهار سال بکشد. فکر می‌کنم در دولت دوم آقای روحانی چنین امکانی وجود داشته باشد. توجه داشته باشید که ایران حدود 40 میلیارد دلار طلب‌کار است. اگر اجازه دهند ایران به این پول دسترسی پیدا کند وضع اقتصادی بهبود می‌یابد. فعلا معلوم نیست دقیقا ایران چقدر اجازه دارد به درآمد نفتی‌اش دسترسی داشته باشد. در توافق‌نامه گفته شده4.2میلیارد دلار. در آمریکا یکی گفته 7 میلیارد دلار و یکی دیگر گفته است 8 میلیارد دلار. اما اگر همین 8 میلیارد دلار باشد معادل یک پنجم درآمد نفتی سالانه ایران است. اگر ایران اجازه داشته باشد به تمام طلبش دسترسی یابد انگار تولید نفت‌اش را یک میلیون بشکه بالا برده است.
*آیا می‌توانیم اینطور تحلیل کنیم که عربستان از بهبود رابطه ایران و غرب خوشحال نیست چون باید پس از این تولید نفت‌اش را کاهش دهد؟
به نظرم صددرصد موثر است، چون عربستان باید از پول نفت‌اش کم کند و آن را تحویل ایران دهد. البته این یک طرف ماجراست. طرف دیگر این است که ایران قدرت بزرگ منطقه است. مشکل کشورهای خلیج‌فارس با ایران اساسی است. بیش از 60درصد جمعیت خلیج‌فارس در ایران است. ایران کشوری قوی در منطقه است.
*اگر ایران روابط سیاسی‌اش با سعودی‌ها را بهبود بخشد فکر می‌کنید به بیرون کشیدن بشکه‌های نفتی عربستان به نفع ورود ایران به بازار کمک کند؟
برنامه‌های سیاسی و نفتی عربستان به هم مرتبط است، اما یکی نیست. به هر حال با افزایش تولید نفت ایران و کاهش تولید نفت عربستان پول کمتری به عربستان می‌رسد و آن پول در جیب ایران می‌رود. معلوم است که عربستان در این شرایط خوشحال نیست.
*با فرض افزایش 400 تا 500 هزار بشکه‌ای تولید نفت ایران در یک سال آینده، آیا بهتر است ایران این بشکه‌ها را به بازار اروپا ببرد یا آسیا؟
بازار اروپا چندان جذاب نیست و تقاضای نفت در آن کاهنده است. بازار اصلی، بازار آسیا است. مشتریان نفت ایران هم بیشتر آسیایی‌ها هستند. چون دولت‌ها نمی‌خواهند فقط از یک کشور مثل عربستان یا کویت نفت بخرند. می‌خواهند منابع خریدشان را متنوع کنند.
* امکان دارد که ایران حتی به‌طور نمادین چندهزار بشکه نفت به بازار آمریکا بفروشد؟ البته منظورم پس از تفاهم کامل با غرب است.
به نظرم خیر. اگرایران هیچگونه تحریمی نداشت احتمالا می‌توانست حدود 200 تا 300 هزار بشکه نفت به بازار آمریکا بفروشد، معادل کویت. الان بیشترین نفت را عربستان به آمریکا می‌فرستد که آن هم به پالایشگاه خودش در آنجا می‌رود.
*پالایشگاه نفت عربستان در آمریکا چقدر ظرفیت دارد؟
یک میلیون بشکه در روز. اگر عربستان در آمریکا پالایشگاه نداشت همین مقدار هم نمی‌توانست بفروشد.
*تحلیل شما از اوپک 165 که شش ماه بعد برگزار می‌شود چیست؟ تا آن موقع تکلیف توافق ایران و غرب باید روشن شده باشد.
به نظرم آقای زنگنه در آغاز کار خیلی خوب ظاهر شده است. قبلا هم گفته‌ام شاید بهتر باشد ایران برای تلطیف فضا از کاندیدای دبیرکلی عربستان حمایت کند. البته می‌دانم که فضای ایران برای انجام چنین کاری آنقدرها هم ساده نیست. معتقدم آقای زنگنه و آقای کاظم‌پور خودشان می‌توانند تصمیمات درست بگیرند. باید فضا را در اوپک تلطیف کرد تا همه بازگشت ایران را به بازارها بپذیرند.
*جدا از بحث اوپک، آیا با خبر تغییر ساختار قراردادهای نفتی ایران در شرکت‌های خارجی موجی برخاسته است؟
هنوز خیر. چون کسی جزئیاتش را نمی‌داند. فقط همه می‌دانند قراردادها بهتر می‌شود.
قراردادهای جدید ایران باید رقم بهتری از قراردادهای عراق برای بهره‌وری به شرکت‌های خارجی بدهد. قراردادهای ایران باید از عراق و امارات بهتر باشد.
*رابطه خوب ایران در عراق باعث نخواهد شد عراق به خاطر ایران تولید نفت‌اش را کم کند تا سهم بازار ایران برگردد؟
به نظرم اصلا. عراق در اوپک یاغی
است و راه خودش را می‌رود. حتی قیمت‌هایش به قیمت نفت عربستان وصل نیست.
درحالی‌که هنوز قیمت نفت ایران به قیمت نفت عربستان متصل است. برای عراق
حتی خیلی سخت است که وارد سهمیه‌های اوپک شود چون به شرکت‌های نفتی تعهد
داده است.
