راهکارهای علمی برای گریز از معضلات تهران
آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: حسین معماریان، استاد مهندسی زمین پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران، در مطلبی در روزنامه «شرق» نوشت: تهران که در زمان صفویه روستایی در مجاورت شهر باستانی ری بود، در زمان قاجاریه به پایتختی انتخاب شد و با رشدی بی‌سابقه، در مدت‌زمانی نه‌چندان طولانی به یک کلانشهر با همه مسایل حاشیه‌ای مربوط به‌آن تبدیل شد. طی بررسی‌ای که در نیمه دوم دهه70 شمسی توسط اینجانب در مورد محدودیت‌های طبیعی تهران صورت گرفت و نتایج آن در سال 1378 در اولین کنفرانس زمین‌شناسی مهندسی ایران عرضه شد، گزینه‌های مختلفی برای برون‌رفت از این مشکل، بررسی و راه‌حلی برای نجات تهران پیشنهاد شد؛ راه‌حلی که هنوز هم هرازچندگاهی به موضوع روز تبدیل می‌شود. عمده‌ترین محدودیت‌های تهران که در این بررسی به آن اشاره شده، عبارتند از:
محیط زیست: منابع طبیعی تهران و پیرامون آن به‌شدت آلوده است و این آلودگی به‌سرعت در حال افزایش است. آلودگی‌های اصلی در محدوده تهران عبارتند از: آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، آلودگی هوا و آلودگی خاک. این آلودگی‌ها در درازمدت عواقب غیرقابل جبرانی را به همراه خواهند داشت. گرچه کاستن از این آلودگی‌ها با فناوری‌های موجود امکان‌پذیر است، ولی در مواردی شاید از نظر اقتصادی قابل‌توجیه نباشد.
منابع آب: منابع آب موجود به هیچ‌وجه نمی‌تواند تکافوی جمعیت رو به‌تزاید تهران بزرگ را کند. درصد قابل‌توجهی از آب تصفیه‌شده تهران از شبکه ناکارآمد و فرسوده آن نشت می‌کند و به آب‌های آلوده آبخوان می‌پیوندد. دیر نخواهد بود که آب (حداقل در سال‌های خشک)، جیره‌بندی شود یا به اجبار آب آلوده منابع زیرزمینی به‌مصرف شرب برسد، یا با جداکردن سیستم آب آشامیدنی از آب دارای مصارف عمومی، امکان استفاده از منابع عظیم آب آلوده (فاضلاب) تهران فراهم شود؛ گزینه‌هایی که به هر صورت با هزینه‌ها و پیامدهای منفی همراه خواهد بود.
لرزه‌خیزی: شاید بتوان لرزه‌خیزی تهران را بالاترین کاستی طبیعی این شهر به‌حساب آورد. وجود گسل‌های طویل و لرزه‌زای متعدد و وقوع زمین‌لرزه‌های ویرانگر تاریخی، شاهدی بر این مدعاست. به‌دلیل تمرکز بیش از حد منابع، امکانات و ثروت ملی در پایتخت، وقوع یک زلزله در تهران به صورت یک فاجعه ملی خودنمایی خواهد کرد.
رشد جمعیت: اساسی‌ترین مانعی که در برابر بهبود شرایط تهران خودنمایی می‌کند، رشد جمعیت و گسترش بی‌رویه آن است که خود مولود تمرکز غیرعادی فعالیت‌های سیاسی، اداری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در پایتخت است. بررسی‌ها نشان داده که میزان امکانات و سرمایه‌هایی که همه‌ساله به تهران اختصاص می‌یابد، بیش از سهمی است که این شهر از جمعیت کشور دارد. از این‌روست که تهران کماکان از قابلیت بالایی برای جذب نیروی انسانی و سرمایه برخوردار است و باید در آینده شاهد ادامه مهاجرت و افزایش تمرکز این شهر باشیم. جمعیت زیاد تهران بزرگ و رشد بی‌رویه آن، همه کوشش‌هایی را که جهت حل مشکلات شهر انجام می‌شود، خنثی می‌کند. از این‌رو پیش‌نیاز هر اقدامی در ارتباط با حل مسایل شهری، کاستن و در صورت امکان، متوقف‌کردن رشد جمعیت تهران است. این امر با کمرنگ‌کردن جاذبه‌های تهران از یک‌سو و دافعه‌های شهرهای دیگر از سوی دیگر، امکان‌پذیر است.
راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکلات تهران
1- کوشش در جهت رفع موانع و مشکلات کنونی تهران: تجربه نشان داده هر اقدامی که در راستای رفع مشکلات تهران صورت گیرد، بازار کار و جاذبه‌های جدیدی را به وجود می‌آورد که هجوم مهاجران بیشتری را به‌دنبال خواهد داشت. افزایش جمعیت ناشی از این مهاجرت‌ها، در کوتاه‌ترین فرصت، اقدامات اصلاحی انجام‌شده را خنثی می‌کند.
2- رهاکردن مشکلات به‌منظور ایجاد جاذبه منفی و کاستن از مهاجرت: به نظر می‌رسد که این گزینه، به‌دلیل پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منفی، از پشتوانه مناسبی برخوردار نباشد. شاید بتوان این گزینه را چنین تعدیل کرد که باید ترتیبی داده شود تا از ایجاد هرگونه جاذبه ظاهری و کاذب جدید برای تهران اجتناب شود.
3- ایجاد قطب‌های جاذب جمعیت در دیگر شهرها: متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ ایران با مشکلات طبیعی و زیست‌محیطی مشابه تهران و رشد بی‌رویه ناشی از مهاجرت، روبه‌رو هستند. از این‌رو هر اقدامی که جاذبه این شهرها را بیشتر کند، بر معضلات کنونی آنها خواهد افزود. از این‌رو کوشش‌ها باید در جهت کاستن از دافعه شهرهای کوچک و روستاها متمرکز شود.
4- انتقال پایتخت به‌یک محل تازه: در صورتی که کاستن همزمان از جاذبه‌های پایتخت و ایجاد جاذبه در قطب‌های دیگر را به‌عنوان راهکار منطقی برای خروج از بن‌بست فعلی تلقی کنیم، انتقال پایتخت به عنوان یک گزینه قابل بررسی، مطرح می‌شود. به این ترتیب با انتقال قدرت تصمیم‌گیری اداری و سیاسی کشور از تهران به همراه انتقال بخشی از ثروت ملی که به صورت‌های مختلفی چون موزه‌ها در تهران تمرکز یافته است، از آسیب‌پذیری کشور در مقابل بلاهای ناخواسته‌ای چون وقوع زمین‌لرزه در تهران کاسته خواهد شد. علاوه بر آن، با کم‌شدن شتاب رشد جمعیت تهران برای چند دهه، تمهیداتی که برای مرتفع‌کردن مشکلات موجود این شهر از جمله مسایل زیست‌محیطی آن، صورت خواهد گرفت، نتایج ملموس و مثبتی به همراه خواهد داشت.
محیط زیست: منابع طبیعی تهران و پیرامون آن به‌شدت آلوده است و این آلودگی به‌سرعت در حال افزایش است. آلودگی‌های اصلی در محدوده تهران عبارتند از: آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، آلودگی هوا و آلودگی خاک. این آلودگی‌ها در درازمدت عواقب غیرقابل جبرانی را به همراه خواهند داشت. گرچه کاستن از این آلودگی‌ها با فناوری‌های موجود امکان‌پذیر است، ولی در مواردی شاید از نظر اقتصادی قابل‌توجیه نباشد.
منابع آب: منابع آب موجود به هیچ‌وجه نمی‌تواند تکافوی جمعیت رو به‌تزاید تهران بزرگ را کند. درصد قابل‌توجهی از آب تصفیه‌شده تهران از شبکه ناکارآمد و فرسوده آن نشت می‌کند و به آب‌های آلوده آبخوان می‌پیوندد. دیر نخواهد بود که آب (حداقل در سال‌های خشک)، جیره‌بندی شود یا به اجبار آب آلوده منابع زیرزمینی به‌مصرف شرب برسد، یا با جداکردن سیستم آب آشامیدنی از آب دارای مصارف عمومی، امکان استفاده از منابع عظیم آب آلوده (فاضلاب) تهران فراهم شود؛ گزینه‌هایی که به هر صورت با هزینه‌ها و پیامدهای منفی همراه خواهد بود.
لرزه‌خیزی: شاید بتوان لرزه‌خیزی تهران را بالاترین کاستی طبیعی این شهر به‌حساب آورد. وجود گسل‌های طویل و لرزه‌زای متعدد و وقوع زمین‌لرزه‌های ویرانگر تاریخی، شاهدی بر این مدعاست. به‌دلیل تمرکز بیش از حد منابع، امکانات و ثروت ملی در پایتخت، وقوع یک زلزله در تهران به صورت یک فاجعه ملی خودنمایی خواهد کرد.
رشد جمعیت: اساسی‌ترین مانعی که در برابر بهبود شرایط تهران خودنمایی می‌کند، رشد جمعیت و گسترش بی‌رویه آن است که خود مولود تمرکز غیرعادی فعالیت‌های سیاسی، اداری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در پایتخت است. بررسی‌ها نشان داده که میزان امکانات و سرمایه‌هایی که همه‌ساله به تهران اختصاص می‌یابد، بیش از سهمی است که این شهر از جمعیت کشور دارد. از این‌روست که تهران کماکان از قابلیت بالایی برای جذب نیروی انسانی و سرمایه برخوردار است و باید در آینده شاهد ادامه مهاجرت و افزایش تمرکز این شهر باشیم. جمعیت زیاد تهران بزرگ و رشد بی‌رویه آن، همه کوشش‌هایی را که جهت حل مشکلات شهر انجام می‌شود، خنثی می‌کند. از این‌رو پیش‌نیاز هر اقدامی در ارتباط با حل مسایل شهری، کاستن و در صورت امکان، متوقف‌کردن رشد جمعیت تهران است. این امر با کمرنگ‌کردن جاذبه‌های تهران از یک‌سو و دافعه‌های شهرهای دیگر از سوی دیگر، امکان‌پذیر است.
راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکلات تهران
1- کوشش در جهت رفع موانع و مشکلات کنونی تهران: تجربه نشان داده هر اقدامی که در راستای رفع مشکلات تهران صورت گیرد، بازار کار و جاذبه‌های جدیدی را به وجود می‌آورد که هجوم مهاجران بیشتری را به‌دنبال خواهد داشت. افزایش جمعیت ناشی از این مهاجرت‌ها، در کوتاه‌ترین فرصت، اقدامات اصلاحی انجام‌شده را خنثی می‌کند.
2- رهاکردن مشکلات به‌منظور ایجاد جاذبه منفی و کاستن از مهاجرت: به نظر می‌رسد که این گزینه، به‌دلیل پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منفی، از پشتوانه مناسبی برخوردار نباشد. شاید بتوان این گزینه را چنین تعدیل کرد که باید ترتیبی داده شود تا از ایجاد هرگونه جاذبه ظاهری و کاذب جدید برای تهران اجتناب شود.
3- ایجاد قطب‌های جاذب جمعیت در دیگر شهرها: متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ ایران با مشکلات طبیعی و زیست‌محیطی مشابه تهران و رشد بی‌رویه ناشی از مهاجرت، روبه‌رو هستند. از این‌رو هر اقدامی که جاذبه این شهرها را بیشتر کند، بر معضلات کنونی آنها خواهد افزود. از این‌رو کوشش‌ها باید در جهت کاستن از دافعه شهرهای کوچک و روستاها متمرکز شود.
4- انتقال پایتخت به‌یک محل تازه: در صورتی که کاستن همزمان از جاذبه‌های پایتخت و ایجاد جاذبه در قطب‌های دیگر را به‌عنوان راهکار منطقی برای خروج از بن‌بست فعلی تلقی کنیم، انتقال پایتخت به عنوان یک گزینه قابل بررسی، مطرح می‌شود. به این ترتیب با انتقال قدرت تصمیم‌گیری اداری و سیاسی کشور از تهران به همراه انتقال بخشی از ثروت ملی که به صورت‌های مختلفی چون موزه‌ها در تهران تمرکز یافته است، از آسیب‌پذیری کشور در مقابل بلاهای ناخواسته‌ای چون وقوع زمین‌لرزه در تهران کاسته خواهد شد. علاوه بر آن، با کم‌شدن شتاب رشد جمعیت تهران برای چند دهه، تمهیداتی که برای مرتفع‌کردن مشکلات موجود این شهر از جمله مسایل زیست‌محیطی آن، صورت خواهد گرفت، نتایج ملموس و مثبتی به همراه خواهد داشت.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید