نبرد جهانی نفس ها با مرگ در هوای آلوده

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: محیط زیست بزرگترین و حیاتی ترین سرمایه انسان و دیگر موجودات ساکن کره خاکی است و شامل: آب، خاک، هوا، پوشش گیاهی و جانوری و ... است و به طور کلی محیط زیست طبیعی و انسانی را در بر می گیرد که این دو بخش به صورت مستقیم و غیر مستفیم با زندگی انسان در ارتباط هستند.

از زمانی که علم به ویژه در پزشکی و بهداشت پیشرفت کرد، زمینه برای سلامت، افزایش طول عمر و امید به زندگی بالا برای انسان فراهم شد و در نتیجه جمعیت مناطق مختلف شهری و روستایی در جهان رو به افزایش گذاشت و با انقلاب سبز نیز مشکل تامین مواد غذایی برطرف شد.

انقلاب سبز به کاربرد فناوری های نوین در بخش کشاورزی اشاره دارد که به موجب آن تولید کشاورزی در سراسر جهان هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی دچار تحولات عمده ای شد.

اما با کشف نیروی بخار و آغاز انقلاب صنعتی، صنعت به عنوان نبض جوامع شکل گرفت و یک جریان پویا به تدریج در سراسر جهان رسوخ کرد و موج گسترده آن جهان صنعتی را پدید آورد.

روزی که نیروی بخار کشف شد و به عنوان موتور محرک کارخانه های تولیدی صنعتی مطرح شد، شاید هیچ کس به پیامدهای این نیرو و دود و آلاینده های آن نمی اندیشید. موج گسترده صنعتی شدن و آلودگی های ناشی از آن ابتدا کشورهای اروپایی و سپس دیگر مناطق جهان را در نوردید و به دنبال آن آلودگی های مختلف ناشی از این موج تمامی بسترها و بخش های مختلف محیط زیست موجودات زنده کره مسکون را درگیر خود کرد.

در جریان نوسازی و توسعه در کشورهای جهان سوم نیز جریان صنعتی شدن به صورت یک هدف و طرح عملیاتی در سرلوحه برنامه ها قرار گرفت و به دلیل اینکه بیشتر این برنامه در کوتاه مدت و بدون آمایش، امکان سنجی و مطالعه اجرا می شدند و توجه به پایداری و محیط زیست در آنها فراموش شده بود، آثار منفی زیادی را در جوامع مختلف برجا گذاشتند که از جمله این پیامدها، گسترش بی رویه شهرنشینی، مصرف زیاد مواد غذایی، تولید فزاینده انواع زباله های خانگی، بیمارستانی و صنعتی، تخریب روز افزون محیط زیست و ... است که امروزه به عنوان مسایلی حاد در جهان مطرح هستند. این مشکلات به شکل مستقیم یا غیر مستقیم به محیط زیست مرتبط هستند به طوریکه مشکلات و آلودگی های زیست محیطی بحران شناخته شده دنیای امروز و تهدیدی برای حیات زمین و ساکنان آن به شمار می روند.


*** جهان مدرن و معضل آلودگی

آلودگی های خاک، آب و هوا آشناترین انواع آلودگی زیست محیطی هستند که به راه های مختلف سلامت انسان و سایر موجودات زنده را تهدید کرده و هرساله قربانیان زیادی می گیرند.

آلودگی هوا که به علت دود ناشی از آلاینده های کارخانه ای و مراکز تولید صنعتی و سوخت وسایط نقلیه است شناخته ترین نوع آلودگی و ریشه بسیاری از بیماری ها و مرگ و میر ها محسوب می شود.

آلودگی هوا یک مسئله محلی، منطقه ای و بین المللی به شمار می رود، که ناشی از اثر مستقیم و غیر مستقیم واکنش های شیمیایی است که در اتمسفر ایجاد شده است و آثار منفی را بر سلامت انسان و زیست بوم او دارد و منابع بسیار برای آلوگی هوا وجود دارد که از جمله آنها می توان به نیروگاه های تولید انرژی، ترافیک شهری، گرمایش خانگی و فعالیت های کشاورزی و صنعتی اشاره کرد(1).

خودروها و سایر وسایل نقلیه از علل عمده آلودگی هوا هستند. ازن، دی اکسید کربن، اکسیدهای گوگرد و نیتروژن، سرب،، ذرات معلق و ترکیبات سمی مانند بنزن، مواد آلاینده ای هستند که در اثر سوخت خودرو ایجاد شده و هوا را آلوده می کنند.


*** سایه آلودگی هوا بر سلامت انسان

تماس با سطوح بالای آلودگی هوا با بیماری های ریوی، ناراحتی های قلبی و عروقی، آسیب به سیستم عصبی، سرطان و مرگ زود رس ارتباط دارد و باران های اسیدی، اختلالات ژنتیکی، تخریب لایه ازن نیز پیامدی منفی است که خود منشا تهدید زمین و ریشه بیماریهای گوناگون است(2).

بنابر تحقیقات انجام شده توسط محققان حوزه سلامت، آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در جهان است و سالانه سه میلیون نفر در جهان به علت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند و این آلودگی خسارات جبران ناپذیری را بر محیط زیست طبیعی و انسانی وارد می کند.

آلودگی هوا پیامدهای منفی فراوانی را به دنبال دارد که تخریب لایه ازن و شیوع سرطان های ناشی از اشعه های فرابنفش خورشیدی، اثرات آب و هوایی از جمله: سرد شدن و گرم شدن خارج از فصل های سرما و گرما، افزایش مبتلایان به بیماریهای قلبی و تنفسی و اختلالات ژنتیکی و به طور کلی تخریب و به هم خوردن نظم زیست بوم های انسانی، گیاهی و جانوری را شامل می شود. بنابر آمار های منتشر شده از طرف سازمان جهانی بهداشت (WHO) سالانه سه و نیم میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند و این میزان بیشتر از تعداد قربانیان ایدز و مالاریا به عنوان 2 بیماری وحشتناک در جهان است. و اگر وضعیت اینگونه پیش برود افزایش مرگ و میر ناشی از سوخت های فسیلی در سراسر جهان دور از انتظار نخواهد بود(3).


*** کلان شهر و آلودگی

در کشور ما نیز آلودگی هوا سالانه قربانیان زیادی می گیرد و بسیاری از بیماری های قلبی و عروقی، تنفسی ، اختلالات عصبی و روانی و ... را به دنبال داشته است؛ به طوری که در کنار دیگر انواع آلودگی های زیست محیطی زیان های اقتصادی فراوانی را به بار می آورد. تهران و دیگر کلان شهرهای ایران به علت جمعیت بالا، تراکم فراوان مراکز صنعتی، سوخت های نیروگاهی و تردد فزاینده وسایط نقلیه روز به روز آلوده تر می شوند و تهران امروزه از این نظر در ردیف آلوده ترین شهرهای جهان قرار دارد و پیامدهای این امر نه تنها تهدیدی برای سلامت نسل کنونی بلکه گریبانگیر نسل های آینده نیز خواهد بود.

در ایران روز 29 دی ماه را روز ملی هوای پاک نام گذاری کرده اند. این ایده برای نخستین بار در سال سال 1374 مطرح و از حمایت اداره کل حفاظت محیط زیست تهران و سپس از حمایت دیگر کلان شهرا برخوردار شد و سرانجام در سال 1380 روز هوای پاک به عنوان یک روز ملی به تصویب رسید.

با وجود تلاش ها و اطلاع رسانی هایی که از سوی سازمان های متولی حفظ محیط زیست و بهداشت و سلامت در سطح جامعه صورت می گیرد هر روز شاهد افزایش تردد وسایط نقلیه شخصی و حجم بالای آلاینده های هوا در شهرها هستیم و گویا آهنگ آلودگی و تخریب زمین سریع تر از آهنگ حفظ و سلامت آن در حرکت است.

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. در 2دهه گذشته و در برخی نواحی صنعتی و بر اثر فعالیت های کارخانه ها میزان دی اکسید گوگرد و دی اکسید ازت در هوا افزایش یافته است. این دو ماده در اتمسفر با اکسیژن و بخار آب واکنش شیمیایی ایجاد می کند و به صورت اسید نیتریک و اسید سولفوریک در می آید. این ذرات اسیدی مسافت های طولانی را به وسیله باد طی می کنند و به صورت باران اسیدی بر سطح زمین فرو می ریزند. چنین بارش هایی ممکن است به صورت برف یا مه نیز در بیاید. باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی بخصوص در ساختمان هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند، می شود. باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می دهد و حتی ممکن است مواد سمی را وارد خاک کند و موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر سرما می شود(4).

در کلان شهر تهران بیش از 7 هزار واحد صنعتی فعالیت می کنند به اشکال مختلف در غرب، شرق و جنوب شهر پراکنده شده اند و به دلیل وزش بادهای شمال غربی و جنوب غربی، بیشتر مواد زاید این واحدهای صنعتی به داخل شهر هدایت می شوند و بیشتر وقتها اگر چه نواحی غرب تهران آلوده نیستند ولی در شرق تهران، آلودگی هوا تا چند کیلومتر گسترده شده است(5).

بنابر پژوهش های انجام شده در خصوص آلاینده های هوا، روزانه بیش از هزار و 192 تن مواد الاینده در هوای کلان شهر تهران انتشار می یابد که بیشترین میزان این آلاینده ها به اکسید گوگرد، نیتروژن، منو اکسید کربن، هیدور کربن های سوخت نشده مربوط می شود.


*** جمع بندی پایانی

با توجه به گسترش روز افزون جمعیت و نیاز به مصرف کالا و خدمات بیشتر در روی زمین، روز به روز شاهد تسلط بیشتر انسان بر طبیعت و تخریب و نابودی محیط زیست انسانی، طبیعی و زیست بوم های گیاهی و جانوری هستیم و تخریب و نابودی به صورت انواع آلودگی های زیست محیطی شامل آلودگی هوا، آب، خاک و ... شده است.

این آلودگی ها پیامدها و آثار منفی را در زمین به عنوان بستر حیات موجودات زنده برجای گذاشته اند به طوریکه سلامت انسان و سایر موجودات زنده در معرض تهدید این آلودگی ها قرار گرفته است. آلودگی هوا به عنوان عاملی خطرناک در تهدید سلامتی، روزانه هزاران نفر در جهان را به کام مرگ می کشد. ولی سوالی که پیش می آید این است که عامل این آلودگی ها کیست و چرا داشتن هوا، خاک و آب سالم باید یک رویا در زندگی انسان امروزی باشد و چه کسی مسوول این همه بیماری و مرگ و میر ناشی از آلودگی است؟ آیا وقت آن نرسیده است که شعارها و آرمان هایمان را جامعه عمل و واقعیت بپوشانیم؟ و چرا متولیان فرهنگ و آموزش در این زمینه هر اندازه که بیشتر تلاش می کنند کمتر نتیجه می گیرند؟

پیامدهای آلودگی هوا چون گام های مرگ خاموشی است که نزدیک است به یکباره آسمان سلامت و حیات را برای همیشه به تیرگی بکشاند. و شاید مثل معروف ˈاز ماست که بر ماست ˈ مصداق خوبی برای پاسخ به چراهای بسیار ما باشد.

آلودگی های محیط زیست نه تنها زنگ خطری برای سلامت و شادابی نسل کنونی به شمار می آید بلکه سرمایه حیات و آسایش آیندگان را نیز در بحبوحه نابودی قرار می دهد و باید مردم، محققان و دانشمندان علوم مختلف در کنار پایه گذاران فرهنگ و مسوولان اجرایی دست به دست هم دهند تا بتوانند سلامت و محیط زیست عاری از خطر را از نو زنده کنند.

منابع:

(1): www.who.int/topics/air_pollution/en

(2): فتحی واجارگاه، کورش و فرمهینی فراهانی، محسن( 1382)، دانش زیست محیطی طنان برای توسعه پایدار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

(3):www.who.int/topics/air_pollution/en

(4): Flagan,R.C&J.H.Seinfeld(1988), Fundamentals of Air Pollution Engineering, Prentic-Hall, Englewood Cliffs.NJ.

(5):خاتمی، سید هادی و رفیعی، بهناز(بی تا) ارزیابی خلا های قانونی زیست محیطی در برخورد با واحدهای آلوده کننده شهر تهران، فصلنامه مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست.