عراق؛ تجزیه یا حفظ تمامیت ارضی
آفتاب: سرویس سیاسی -با سقوط استان نینوا در عراق تمامی اتفاقات و تحولات بین المللی زیر سایه اقدامات داعش قرار گرفت. گروهی تروریستی که با حمله به عراق و تصرف شهرها و بخش های مهم این کشور به سرعت در صدر اخبار جهان قرار گرفت و اخیرا نام خود را به خلافت اسلامی تغییر داد! البته بخش عظیم شهرت این گروه تکفیری نه به خاطر تصرف مناطقی از خاک عراق و تهدید کشورهای اسلامی، بلکه به خاطر تنوع و شدت در خشونت و افراط و قتل و تجاوز به مسلمان و غیر مسلمانان است، روشی متفاوت از گروه های مشابه تروریستی که در آن رعب و حشت، هوچی گری و ارعاب رسانه ای باعث شد تا نام تمامی گروههای افراطی را در خود ببلعد.
با وجود اینکه در حال حاضر، نظام بین الملل با چالش های متفاوتی از جمله بحران اوکراین، گروهک تروریستی بوکوحرام در نیجریه، جنگ داخلی سوریه، انتخابات افغانستان در کنار موضوع مهم مذاکرات هسته‌ای ایران درگیر است، تحولات عراق به یکباره تمامی نگرش و تمرکز سیاستمداران خارجی را به سمت خود معطوف ساخت. عمق جنایات و عملیات داعش نوعی سردر گمی را در اظهار نظر مسئولان ارشد کشورهای مختلف نیز ایجاد کرد به طوری که امروز پس از گذشت چند هفته از سقوط موصل، تقریبا اهداف اصلی این تهاجم گسترده بیشتر نمایان شده و مواضع سیاسی کشورها آرام آرام از وضوح بیشتری برخوردار شده است.
تقریبا با گذر اندک زمانی مشخص شد که تجزیه عراق، اصلی ترین هدف و فرضیه‌ای است که در حال پیگیری است. لذا کشورهای مختلف مواضع مشخصی در قبال این سناریو که از تشکیل سه کشور کردستان، عراق شیعه و عراق سنی خبر می دهد گرفته اند. در داخل عراق آیت الله سیستانی مرجع اعظم تقلید شیعیان عراق به شدت با این طرح مخالفت کرده است بطوری که شیخ کربلایی نماینده وی در مورد عواقب این سناریو گفت: نباید کسی به تجزیه کشور به عنوان راه حل بحران بنگرد.
مسعود بارزانی رییس جمهور منطقه ای کردستان عراق نیز که در ابتدای بحران عراق با اعزام نیروهای پیشمرگه خود به مناطق محل درگیری، موفق شد کنترل منطقه سرشار از نفت کرکوک را در اختیار بگیرد اینک رودربایستی با دولت مرکزی عراق را کنار گذاشته و به وضوح بیان می کند که به فکر استقلال رسمی کردستان عراق است و در دیدار با جان کری وزیر خارجه آمریکا با بیان اینکه کردها توان آن را دارند که برای آینده خود تصمیم بگیرند به دنبال جلب حمایت مستقیم آمریکا شد. بارزانی به همین منظور اخیرا خواستار برگزاری همه پرسی در منطقه نفت خیز کرکوک شده است. منطقه ای که با توجه به تسلط نیروهای پیشمرگه کرد، نتیجه انتخابات احتمالی اش از هم اکنون مشخص است.
با وجود شکل گیری موافقان و مخالفان داخلی در عراق، بدون تردید تکلیف آینده سیاسی عراق و تمامیت ارضی یا تجزیه آن بی ارتباط با بازیگران بین المللی و نوع برخورد آنها با این مسئله نخواهد بود که این صف بندی میان کشورهای مختلف در مورد تجزیه عراق به دو بخش اصلی تقسیم می شود: بخش اول در مورد کشورهای منطقه و همسایه‌های قدرتمند عراق و بخش دوم درباره مواضع قدرت های فرامنطقه‌ای است.
در بعد بین المللی، ایالات متحده آمریکا در مورد تجزیه عراق در یک پارادوکس همیشگی سیاست خارجی گرفتار شده است. زیرا در حالی که در سوریه از همین نیروهای افراطی حمایت‌های گوناگون انجام می دهد در عراق ساز مخالفت و تروریست نامیدن آنها را در سر می‌پروراند. در ضمن سیاست آمریکا در مورد تجزیه عراق نیز با همین سر در گمی همراه شده، به طوری که مسئولان سیاست خارجی امریکا در حالی از همه پرسی و خودمختاری و الحاق کریمه به روسیه به خاطر احترام به تمامیت ارضی اوکراین مخالفت کردند که در عراق با شکل گیری چندین کشور ضعیف، تلویحا استقبال می کنند. همین تناقضات در سیاست منطقه‌ای آنها باعث شده آمریکا در ارایه نظر واقعی خود تردید کرده و همه گزینه‌های ممکن را روی میز نگه دارد. به همین دلیل سیاستمدارن آمریکایی سعی می کنند موضع گیری مشخصی اتخاذ نکنند و یا حداکثر موضع گیری اصلی خود را از طریق کشورهای تحت سلطه اعلام کنند.
مواضع روسیه بر خلاف آمریکا در مورد تجزیه عراق کاملا شفاف و مشخص است. حمایت نظامی روسیه از دولت مرکزی عراق و فروش جنگنده به این کشور و حمایت از دولت مرکزی نشان از موضع مشخص این کشور در قبال تجزیه عراق دارد ولی مساله اصلی در مورد مواضع روسیه این است که روسیه با یک بحران منطقه‌ای به نام اوکراین درگیر است که اولویت حل آن باعث شده روسیه نتواند همانند سوریه، در عراق نیز نقش پررنگی ایفا کند و شاید توان ورود گسترده به بحران عراق با وجود تحولات مرزی در اوکراین را نداشته باشد.
اتحادیه اروپا نیز به چند دلیل در مجموع مخالف تجزیه عراق است. البته اتحادیه اروپا با مواضعی که در سالهای اخیر گرفته است مشکلی با تاسیس کشور کردستان ندارد و در صورت استقلال، آن منطقه را به رسمیت خواهد شناخت اما موضوع مهم برای اتحادیه اروپا تشکیل حکومت افراطی داعش است که خطری بالقوه برای کل اتحادیه اروپا خواهد بود. با توجه به تسلط داعش به بخش هایی از سوریه و نزدیکی تقریبی شام به اتحادیه اروپا، همینطور عضویت برخی از اتباع کشورهای اروپایی در این گروهک تروریستی بدون تردید در آینده، اتحادیه اروپا با خطرات زیادی مواجه خواهد شد و وجود این مسئله باعث شده تا اتحادیه اروپا چندان تمایلی به تجزیه عراق نداشته باشد.
موضع ایران در این رابطه از همان ابتدا کاملا منسجم و مشخص بود. ایران به شدت مخالف تجزیه عراق است و معتقد است این موضوع باعث افزایش تنش های قومی، زبانی و مذهبی در منطقه خواهد شد. در همین راستا آیت الله هاشمی شاهرودی رییس موقت مجلس خبرگان رهبری در اظهار نظری اعلام کرد که حکومت ایران مخالف تجزیه عراق است. مکالمه تلفنی رییس جمهور با امیر قطر، افزایش ارتباطات دیپلماتیک با کشورهای منطقه و محکومیت اقدامات داعش نیز همگی نشان از تاکتیک متفاوت ایران در بحران عراق است موضعی که باعث خواهد ایران دست بالا را در تحولات عراق داشته باشد.
موضع کشورهای بحرین، امارات، اردن و ... تابعی از نظر ترکیه است. ترکیه با وجود شکست سیاست های منطقه ای خود در سوریه و مصر این بار نیز دست به قمار بزرگی زده و تقریبا از استقلال و تجزیه عراق حمایت می کند. به نظر می رسد ترکیه در این زمینه منافع بلند مدت راهبردی خود را فدای موفقیت و منافع لحضه‌ای اقتصادی کرده زیرا به اعتقاد اکثر کارشناسان دلیل اصلی حمایت ترکیه از تجزیه عراق شکل گیری چند کشور ضعیف در جنوب این کشور و همینطور خرید نفت از حکومت خود مختار کردستان با قیمت پایین تر است. اما در شرایطی که بخشی ازجمعیت ترکیه، کرد زبان های ساکن در جنوب شرقی این کشور هستند به علاوه فعالیت چندین ساله پ‌پ‌ک برای تشکیل کشور کردستان، باعث خواهد شد در صورت تشکیل دولت کردستان مرزهای جنوبی ترکیه به مرور زمان با اختلافات و ناآرمامی‌های بسیاری مواجه شود.
رویه عربستان در قبال تجزیه عراق تقریبا بر خلاف تمامی کشورهاست. عربستان از دو موضع کاملا متضاد به صورت همزمان حمایت می کند. مسئولیت پروژه اول و حمایت از گروه داعش و به تبع آن تجزیه عراق به عهده بندر بن سلطان رئیس اداره امنیت سابق عربستان است. اعطا سمت رسمی و نماینده عربستان در امور عراق به وی، شخصی که در حمایت تروریست های سوریه نقش اساسی ایجاد کرد تایید کننده این مدعاست. از طرفی عدم تسلط عربستان بر رفتارهای گروهک افراطی داعش باعث شد پادشاه عربستان از نزدیکی داعش به مرزهای کشورش نگران شده و این گروه را محکوم کند. مضاف بر این مواضع برخی از اعضای داعش از جمله ابوتراب المقدسی که در صفحه توییتر خود نوشت: هم اکنون ضرر کعبه بیشتر از نفعش است و ما در آستانه فتح کعبه برای ویران کردن آن هستیم... ترس مضاعفی را در نزد آل سعود ایجاد کرد که مجبور شدند برای هر دو حالت استراتژی مشخصی داشته باشند.
تدوین استراتژی‌های موجود کشورها در قبال احتمال تجزیه عراق موجب شده کشورهای دیگر نیز در صورت جدی شدن این فرضیه، از یکی از استراتژی‌های موجود حمایت کنند با این حال با توجه به مخالفت ایران به عنوان اصلی ترین بازیگر خارجی در عراق و همینطور تردید در سیاست خارجی آمریکا در مورد تجزیه احتمالی عراق و افزایش نسبی توان دفاعی و تهاجمی ارتش عراق با پیوستن گروههای مردمی به این نهاد، به نظر می رسد که در نهایت فقط شاید کردهای عراق بتوانند کمی استقلال و خودمختاری بیشتری از دولت مرکزی طلب کنند.
