رونق رفت‌و‌آمدهای هیات‌های علمی خارجی به ایران

در چند ماه اخیر، خبرهای خوش ورود هیات های دانشگاهی و علمی به کشور و امضاء تفاهم نامه های مختلف در زمینه علمی نشان از عزم جدی وزارت علوم دولت یازدهم در زمینه ی دیپلماسی علمی می دهد.

آفتاب‌‌نیوز :

دیپلماسی علمی که می شود آن را خدمت متقابل علم و سیاست به یکدیگر دانست، سابقه طولانی در جهان دارد. اما در کشور ما به دلیل مشکلاتی که در ادوار مختلف در زمینه دیپلماسی سیاسی به وجود آمد، نتوانست آن طور که باید و شاید شکل بگیرد و مسیر خودش را پیدا کند. در دهه هفتاد و با مطرح شدن بحث گفتگوی تمدن ها کمی به این موضوع پرداخته شد که با روی کار آمدن دولت نهم و ادامه داشتنش برای دوره دهم، ساکن و ساکت ماند.

از آغاز دولت یازدهم، هیات های دانشگاهی از کشورهایی مثل آلمان، اتريش، آمريكا، استراليا، عمان، ايتاليا، فرانسه، ژاپن، تركيه، اندونزي، اواكراين، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چين، نيوزيلند، ويتنام، كره جنوبي و اسپانيا به کشور وارد شدند که با تمایلی که در زمینه تعاملات علمی از خودشان نشان دادند می شود امیدوار بود که در آینده ای نزدیک، تبادلات علمی بین المللی تا حد زیادی به وضعیت علمی و پژوهشی کشور و در نهایت ورود علم به صنعت و کمک پژوهش به اقتصاد کمک کند.

از سوی دیگر، وزیر علوم در سفری به شرق آسیا که جهت شرکت در اجلاس کیوتو انجام شد، دیدارهایی با همتایان خود از کشورهای اروپایی و آسیایی داشت.

چرا دیپلماسی علمی اهمیت دارد؟

در دیپلماسی علمی که قرار است هم دیپلماسی به علم و فناوری خدمات و سرویس ارائه بدهد و هم علم و فناوری بتواند برای توسعه دیپلماسی ظرفیت هایی را فراهم کند، چند هدف به عنوان هدف کلی تعریف می شود که این اهداف هم می توانند سیاسی باشند و هم علمی. دکتر رضا منصوری، معاون پژوهشی دولت اصلاحات در این باره می گوید: به عنوان یک اصل کلی، رابطه در هر صورت و در هر سطحی نفع دارد. چیزی که باعث می شود دیپلماسی علمی از اهمیت بالایی برخوردار شود دربرگیری زیاد آن است. به این معنا که در دیپلماسی علمی دانشجو، استاد، مباحث پژوهشی، پروژه های علمی مشترک خواهند شد و این اشتراک و گفتمان علم می تواند باعث رشد شود. هیچ کشوری در دنیای جدید به تنهایی نمی تواند علم را پیش ببرد. حتی قویترین کشورها مثل آمریکا هم برای پیشرفت باید از کشورهای دیگر استفاده کنند. مغزهای جدید و فکرهای مختلف باید روی هم قرار بگیرند تا یک نتیجه درست و جامع گرفته شود. این ارتباطات علم را شکوفا می کند.

در سطوح سیاسی هم از دیپلماسی علمی در شرایطی که بین دو کشور رابطه نیست می توان برای شکستن یخ بی اعتمادی استفاده کرد.

دکتر قانعی راد، جامعه شناس در این باره می گوید: معمولا زمانی این فعالیت ها آغاز می شوند که جنگ روانی بین دو کشور زیاد است و نمی شود از طرق مرسوم دیپلماتیک روابط را ایجاد کرد و گسترش داد. دیپلماسی علمی در این شرایط می تواند اعتمادی که لازم است را ایجاد کند و زمینه را برای سایر تبادلات علی الخصوص تبادلات سیاسی ایجاد کند.

البته به گفته این جامعه شناس، تعاملات و ارتباطات علمی دو مقیاس دارد که در سطح محلی و بین المللی بحث می شود. او معتقد است توسعه و گسترش شبکه داخلی علم هم به اندازه تعاملات بین المللی حائز اهمیت است و اگر بخواهیم در زمینه بین المللی پیشرفت کنیم حتما می بایست هماهنگی بین دانشگاه ها و مراکز علمی داخل هم داشته باشیم.

رفع چالش های جهانی و ایجاد ائتلافات منطقه ای، در کنار جذب بازار برای گسترش علم و فناوری و جذب نخبگان و البته استفاده از ظرفیت های کشورهای دیگر در زمینه پیشرفت های پژوهشی می تواند از اهداف دیپلماسی علمی تلقی شود. اما این که از این ظرفیت چطور می شود بهره برد و این کار به چه شکل باید انجام شود از موضوعات پراهمیت در بحث دیپلماسی علمی است.

در دیپلماسی علم ضعیف و کم تجربه ایم

وقفه ای که در چندسال اخیر در زمینه تبادلات علمی بین المللی ایجاد شد، باعث شده تا زمان زیادی برای کسب تجربه از دست برود. دکتر منصوری، استاد فیزیک دانشگاه شریف هم به این ضعف اشاره می کند و می گوید: متاسفانه در زمینه دیپلماسی علم ضعیفیم و کم تجربه. من در اوایل دهه هفتاد پیشنهاداتی داشتم که در همین راستا در وزارت علوم دفتری برای همکاری های بین المللی ایجاد بشود که در برهه هایی از زمان این اتفاق افتاد و دوباره تعطیل شد. آن زمان با یک هزینه بسیار کم و هوشمندی می توانستیم مبادله علم انجام دهیم. مثلا وقتی یک دانشگاه خارجی به یک استاد پیشنهاد یک کار تحقیقاتی را می داد، پول بلیط او را می دادیم و با اینگونه حمایت ها یک سری امکانات پژوهشی برای کشور ایجاد می کردیم.

به گفته این استاد دانشگاه و معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات، به خاطر اهمیت ندادن در ادوار مختلف به این مسئله، ما همچنان کم تجربه مانده ایم ولی با هوشمندی می شود راهکارهایی را ارائه داد و از نو شروع کرد.

دکتر امین قانعی راد، جامعه شناس هم در این باره می گوید که نباید ماجرا سمبولیک باشد و در سطح مسئولین باقی بماند. او می گوید: در ابتدا دیپلماسی علمی جنبه فرمال و رسمی دارد اما باید رفته رفته عمیق شود و به لایه های زیرین برسد. یعنی اینطور نباشد که فقط در سطح وزارت علوم و روسای دانشگاه ها این تبادلات انجام شود. به عقیده من خود انجمن های علمی و گروه های موجود در دانشگاه ها بهترین اقدامات را در این زمینه می توانند انجام دهند تا دیپلماسی علمی هم ثمردهی بیشتری داشته باشد و هم گسترش پیدا کند.

قانعی راد هم تاثیر این مبادلات علمی را در گرو بهبود بخشیدن به شرایط دیگر جانبی می داند. می گوید: در گذشته دیده شده که دانشجو از استاد خارجی تنها به عنوان یک پل ارتباط با کشور دیگر و سفر و مهاجرت به آن جا استفاده می کرده. این نشان می دهد بستر و زمینه های فرهنگی هنوز فراهم نیست و در این شرایط نمی توان به اثر بخشی دیپلماسی علمی امیدوار بود.

کمک تبادلات علمی بین المللی به دانشگاه ها

این روزها وضعیت علمی دانشگاه های کشور خوب نیست. درست است که در زمینه کمی هم تعداد دانشگاه هایمان بالاست و هم افزایش تعداد دانشجو داشته ایم اما وضعیت علمی، در حد انتظار و مطلوب نیست. تولید علم و دستیابی به علوم فناورانه که نتیجه آن بالا بردن جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری است تنها زمانی رخ می دهد که دانشگاه ها از سطح کیفی مناسبی برخوردار باشند و این هدف را دنبال کنند. در این شرایط، یکی از کارهایی که می تواند به پویایی دانشگاه ها کمک کند، همین تبادلات علمی بین المللی است.

دکتر رضا منصوری در این باره می گوید: ما در کشور نقطه کور برنامه ریزی علمی داریم. یعنی تا به حال در دانشگاه ها برای دانشجو مسئله ای طرح نشده که بخواهد آن را حل کند و این همان چیزی است که در کشورهای صنعتی برای دانشجویان اتفاق می افتد و در ایران تعطیل است.

او معتقد است مراوده ی علمی با کشورهای دیگر خواه ناخواه باعث رشد علمی خواهد شد. می گوید: اگر هوشمندی لازم را داشته باشیم، این تبادلات علمی می تواند رشد ما را قوی تر و سریع تر کند. وقتی این روال به طور طبیعی شکل بگیرد، خودبه خود در افزایش رتبه دانشگاه ها و افزایش سطح علمی آن ها موثر است. گرچه من معتقدم که این افزایش رتبه نباید هدف باشد و این که یک کار علمی به درستی انجام شود و مثمر ثمر باشد اهمیت بیشتری دارد.

با توجه به اهمیتی که وزارت علوم به بحث دیپلماسی علمی نشان داده و تمایل کشورهای اروپایی و آسیایی برای تبادلات علمی با کشور، می توان امیدوار بود به شرط هوشمندی و ایجاد بسترهای لازم موتور دیپلماسی علم و فناوری کشور به زودی گرم شود و شاهد اتفاقات علمی، پژوهشی و دانشگاهی خوبی در آینده نزدیک باشیم.

گزارش خطا

لینک کوتاه: https://aftabnews.ir/001MGj