بخش پایانی گزارش توکلی از فرایند بررسی برجام در مجلس
احمد توکلی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در بخش دوم و پایانی نامه خود تحت عنوان گزارش به مردم در مورد برجام، فرایند بررسی برجام در مجلس را تشریح کرد.
آفتاب‌‌نیوز :
در این بخش نامه، احمد توکلی که بخش اول آن روز جمعه منتشر شد، با طرح این سوالات که در فرایند بررسی برجام در مجلس چه گذشت؟ قصه نقض عهد و واکنش هایش چه بود؟ چرا به طرح مربوط به برجام رأی دادم؟ چه اشکالات قانونی بر روند رسیدگی وارد است؟ و قصه نقض عهد و واکنش هایش چه بود؟ برداشت‌ها و اعتقادات خود را در زمینه روند بررسی برجام در مجلس به شرح زیر آورده است:
در تاریخ 28 /05 /94 مجلس کمیسیون ویژه را برای بررسی برجام تشکیل داد. در کمیسیون به رغم همراهی رهروان و اصلاح طلبان، با رأی تعیین کننده نقوی حسینی، دکتر زاکانی به ریاست کمیسیون انتخاب میشود. زاکانی که از روز اول انتشار برجام با کمک گروهی از متخصصان، آن را موشکافانه بررسی می‌کرد، از پس مدیریت کمیسیون به خوبی برآمد و امکان استماع سخنان تمام افراد صاحب نظر و یا درگیر در موضوع هسته ای طی 12 سال گذشته را برای کمیسیون فراهم ساخت. در این مسیر کم کمک آشکار شد که با اطلاعات جمع‌آوری شده، برجام قابل تأیید نیست و باید حداکثر به شکل مشروط و از سر ناچاری پذیرفته شود. بر همین اساس دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی به کمک دکتر لاریجانی با یأس از انجام وظیفه دولت در تقدیم لایحه، به تهیه پیش نویس طرحی دست زدند تا شروطی را در اجرای برجام، برای دولت الزامی کنند و خطرات را کاهش دهند. آقای لاریجانی در توضیحات خویش ضمن مذاکرات گفت که مدتی پیش به آقای دکتر حداد گفتم ما به این رسیدیم که طرحی برای مشروط کردن برجام در اجراء بیاوریم و کلیاتی از آن را هم گفتم. آقای حداد گفت من هم نظرم در همین حدود است. این دو بزرگوار تفاهم می‌کنند دو فراکسیون با همکاری موضوع را پیش ببرند.
به دنبال آن جلسه ای روز سه‌شنبه 07 /07 /94 در دفتر آقای لاریجانی با حضور آقایان لاریجانی، حداد، زاکانی، بذرپاش، زارعی، نبویان، دهقان و جلالی تشکیل میشود. در این جلسه دو فراکسیون اصولگرایان و رهروان ولایت که از یک اردوگاه سیاسی محسوب می‌شوند توافق می‌کنند که از اولی آقایان زاکانی، زارعی و بذرپاش و از دومی آقایان جلالی، بروجردی و حقیقت‌پور با هم بنشینند و روی طرح پیش‌نویس کار کنند و متن مورد وفاق را همه امضاء و دفاع کنند. من بعد از هماهنگی با دکتر زاکانی روز پنجشنبه به جلسه شش نفره مذکور رفتم و گفتم من خودم را دعوت کرده‌ام! اعضای جلسه به احترام موی سفیدم استقبال کردند. در ابتداء پیشنهاد کردم چند اصل را بپذیریم تا در مسیر از آن‌ها تخطی نکنیم. خودم سه چهار اصل پیشنهاد کردم که با تضارب آراء بر 7 اصل زیر اجماع شد:
1. قبول مشروط برجام نه رد آن
2. احکام ماده واحده بایدشکاف های برجام را بپوشاند
3. شروطی که گذارده میشود با رد برجام یا قبول بلاشرط آن ملازمه نداشته باشد
4. احکام تمام مسائل جانبی مهم را بپوشاند
5. ضامن اجراء برای احکام در نظر گرفته شود
6. موجب اختلاف بین مجلس و دولت نشود
7. موضع دولت را در اجراِء در قبال دشمن تقویت کند
کار با تفاهم پیش رفت و بخشی از بندهای ماده واحده به تصویب رسید. آقای زاکانی قبل از پایان جلسه به فرودگاه رفت. قرار شد جلسه بعد عصر جمعه باشد. آقای جلالی که جلسه را اداره می‌کرد با تأکید از بنده خواست که در جلسات بعدی هم شرکت کنم. وقتی از جلسه بیرون آمدیم دکتر زارعی نیز تأکید کرد که حتما در جلسه باشم. جمعه 10 /07 /94 جلسه بدون حضور اقایان زاکانی و بروجردی ادامه یافت و کار بررسی پایان یافت. تفاهمات بالا بود. نکاتی هم باقی ماند که تصمیم در باره آن ها به جلسه نهایی در حضور آقای لاریجانی موکول شد.
بعدازظهر شنبه 11 /07 /94 این جلسه تشکیل شد. آقای زاکانی گرفتار جلسه پایانی کمیسیون ویژه بود و آقای بروجردی هم در سفر بود. در نکات مورد بحث با اصلاحاتی تفاهم حاصل شد. برخی مصوبات دو روز گذشته با توضیحات آقای لاریجانی تغییراتی کرد. آقای زارعی پیشنهاد تأثیرگذاری برای تغییر متن ماده واحده ارائه کرد که با دفاع من پذیرفته شد. این پیشنهاد عاقلانه تأیید تلویحی برجام را تضعیف می‌کرد. دکتر زارعی پیشنهاد الحاقی هم داشت که بر آن تفاهم نشد. در این جا آقای جلالی گفت حالا متن تفاهم شده را امضاء کنیم. من ، جلالی و آقای فرهنگی که اواخر جلسه به جمع پیوسته بود، امضاء کردیم. با کمال تعجب آقای زارعی و آقای بذرپاش خودداری کردند. دکتر زارعی گفت تا مطمئن نشوم که گزارش کمیسیون ویژه فردا خوانده میشود، امضاء نمی‌کنم چون این آقایان تصمیم گرفته‌اند گزارش خوانده نشود. آقای لاریجانی ضمن اینکه تصمیم بر جلوگیری از قرائت گزارش کمیسین ویژه را با قسم رد کرد، درباره لزوم ارائه گزارش پیش از تقدیم طرح گفت حق با شماست من هم با آقای زاکانی صحبت کردم که منطقی آن است که گزارش پیش از تقدیم طرح خوانده شود ولی وقت تنگ است و ما باید فردا دو فوریت تقاضا کنیم. شاید هم تا فردا گزارش بیاید. من که متعجب بودم به دوستان گفتم بعد از این همه همکاری اگر در این امر مهم به عهد خود وفا نکنید، راه تفاهمات لازم بعدی بسته میشود. انتخابات در پیش است قدری بلند مدت‌تر فکر کنید. اضافه کردم حتی اگر این آقایان برای آن چه شما مدعی هستید تبانی هم کرده باشند باز با تصویب طرح، برجام مشروط شود بهتر است یا طبق تعهد از 26 مهر بدون قید و شرط اجرایی گردد؟ نصایح مؤثر نشد و آن دو برادر مؤکدا گفتند اگر گزارش قبل از طرح بیاید امضاء می‌کنیم.
شب تلفنی با آقای حداد ماجرا را در میان گذاشتم و گله کردم. دکتر گفت فردا صبح شورای مرکزی فراکسیون جلسه دارد تو هم بیا راضی‌شان می‌کنیم. صبح در حالی به فراکسیون می‌رفتم که معلوم شد گزارش زیر چاپ است و قبل از تقدیم طرح قرائت خواهد شد. خوشحال بودم که امضاء خواهند کرد. تلفنی به دکتر جلالی گفتم تا 7:45 صبر کنید تا من امضاءها را بیاورم. متاسفانه در جلسه فراکسیون اصولگرایان به طور کاملا غیراصولی با مخالفت آقای رسایی و چند عضو دیگر جبهه پایداری کار بی‌ثمر ماند. به صحن آمدیم. آقای فرهنگی نسخه‌ای از متن طرح را برایم آورد و گفت تا قرائت گزارش کمیسیون تمام نشده لااقل از دوستانی که تعهد کرده بودند امضاء بگیر. به آقای حداد مراجعه کردم امضاء نکرد و بقیه هم امضاء نکردند. همین رفتار ناپسند متاسفانه به واکنش‌های ناپسند متقابل منجر شد.
یکی از آن اقدامات تقابلی نامه 5 عضو کمیسیون ویژه در واکنش به گزارش ویژه بود. این نامه که عصر همان روز قرائت گزارش ویژه با امضای بروجردی، حقیقت‌پور و منصوری آرانی از فراکسیون رهروان و تاجگردون و پزشکیان از اصلاح طلبان منتشر شد به نحو بی‌سابقه‌ای به تخطئه گزارش قانونی کمیسیون ویژه پرداخت. در حالی که گزارش بسیار قوی و مستند تنظیم شده بود و به 10 پیشنهاد ختم میشد؛ پیشنهادهایی که اغلب آن‌ها در طرح تقدیمی آمده بود و دکتر لاریجانی در دفاع از طرح، به همین موضوع استشهاد کرد. تنها بهانه نیز تلفیق وتدوین نتایج کمیته های پنجگانه در خارج از کمیسیون بود. گزارشی که به تصریح همین نامه در کمیسیون به رای گذارده شد و 6 به 4 به تصویب رسید. با تصمیم قانونی هیأت رئیسه در دستور قرار گرفته بود. ادعای تدوین آن در خارج از کمیسیون هم این بود که پس از آن که در ساعت 23 شنبه 11 /07 /94 گزارش‌های کمیته‌ها به تصویب می‌رسد، رئیس کمیسیون تلقیق و تدوین آن‌ها را بر عهده می‌گیرد و چون به دکتر لاریجانی قول ارائه در صبح فردا را داده بود از نیمه شب به بعد در منزل این کار را به سرانجام رساند. این کار هم کاملا در مجلس معمول است.
5 همکار معترض بیانیه خواندن گزارش رسمی کمیسیون ویژه، در نامه خود آورده‌اند: " ما امضا کنندگان زیر اعتقاد داریم بیانیه قرائت شده منطبق بر منافع ملت نبوده وآثار بسیار مثبت برجام که میتواند راهگشای بسیاری از مشکلات جاری کشور باشد نادیده گرفته شده است. در جهت بیان واقعیت‌های برجام ضمن رد گزارش ارائه شده به پیوست گزارش آثار مثبت و یا دستیافت های برجام را تقدیم ملت شریف ایران می‌نماییم و از عموم سیاسیون و ملت ایران درخواست نماییم حسب فرمایش مقام معظم رهبری که برجام بایستی عامل وحدت جامعه گردد عمل نمایند." بعد 165 فضیلت برای برجام برشمرده‌اند! یعنی این برادران نفس انتشار بیانیه علیه انجام وظیفه قانونی یک کمیسیون قانونی و خلق و شمارش 165 فضیلت برای برجام را مصداق وحدت‌طلبی و واقع‌بینی می‌دانند؟
روز یکشنبه 19 /07 /94 در مجلس به قصد شوخی رفتم کنار یکی از آن 5 نفر امضاءکننده و گفتم چون میدونم نخوانده امضاء کردی می‌خوام از رو متن نامه‌تون چند فضیلت از فضیلت‌های 165 تایی را برات بخونم و عینا خواندم:
" 141- رفع تحریم از خرید یا فروش کشتی و سایر وسایل حمل و نقل دریایی
142- رفع تحریم از خرید و فروش لوازم یدکی و تجهیزات کشتی ها و سایر وسایل حمل و نقل دریایی
143- رفع تحریم از خرید و فروش، حمل تجهیزات کلیدی و فناوری برای تعمیر و نگهداری، طراحی و ساخت کشتی و سایر وسایل حمل و نقل دریایی
144- رفع تحریم از تعمیر و نگهداری یا بازسازی کشتی و سایر وسایل حمل و نقل دریایی
145- رفع تحریم هرگونه عملیات مربوط به طراحی و ساخت کشتی های باری یا تانکرهای نفتی
146- رفع تحریم از تأمین کشتی . . ."
بعد تکرار کردم میدونم که نخونده امضاء کردی. در حالی‌که به شدت می خندید گفت تقریبا همین جوریاست!
ارجاع طرح پس از تصویب فوریت به کمیسیون سیاست خارجی، گرچه قانونی ولی غیر معمول، یکی دیگر از نتایج آن عهدشکنی میتواند بوده باشد.
چرا به طرح مشروط کردن برجام رأی دادم؟
امضای من پای طرح بود، طرحی که برجام را رد نمی‌کرد ولی اجرای آن را منوط به رعایت الزاماتی می‌کرد که در اجراء، ضعفهای آن را کم کند و از خطراتش بکاهد. پنج پیشنهاد هم به شکل مکتوب داشتم که ضعف های بیشتری را میپوشاند. منطق من که بخشی از آن را در دفاع از دو فوریت گفتم این بود که رد برجام به دلایل زیر ناممکن به نظر می رسید. نه وضعیت داخل پذیرا بود نه خارج :
1) برجام به واقع دستاوردهای بزرگی داشت که نمیتوانستیم از آن ها چشم بپوشیم؛ چنانکه در گزارش کمیسیون ویژه به صراحت آمده و بعدا در نامه رهبری به رئیس‌جمهور نیز تأیید و بابت آن ها سپاسگزاری شده است.
2) بعد از 23 ماه تأیید مکرر رهبری معظم ولو در کلیات و مشروط به خطوط قرمزی برای تأمین حداقلهای منافع ملی، با توجه به سکانداری ایشان در امر امنیتی و دفاعی و سیاست خارجی چگونه میشد به مردم گفت نتیجه کار نمایندگان ایران اسلامی که رهبری آنان را فرزندان انقلابی ملت خوانده است به کلی غیرقابل قبول است؟
3) کدام کشور از آن به بعد برای کوچکترین کار خارجی به مقامات ایران اعتماد می‌کرد؟
4) قویترین بهانه به دشمن مکار و کینه ورز ملت ایران و مسلمانان داده میشد که اجماع جهانی ولی این بار به شکل واقعی علیه ما به راه بیندازد و تحریم ها را سخت تر کند. در حالی که ما نسبت به دو سال پیش قدرت کمتری از جهت سیاسی و اقتصادی در داخل و خارج داریم.
5) توافق بین نمایندگان ایران اسلامی و طرف مقابل انجام شده بود، در صورت رد، با قرآن چه میکردیم که میفرماید: فَمَا اسْتَقَامُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ﴿٧﴾ تا آنان بر عهدشان پای بند هستند شما هم بر عهدتان بایستید، (که این نشانه تقواست) و خدا تقواپیشگان را دوست میدارد(سوره توبه). حالا در عهدشکنی پیشقدم بشویم؟
6) مجموعه این‌ها مشروعیت را از تصمیم حکومت سلب می‌کرد؛ در این صورت مقاومت بسیار شکننده میشد.
7) واقعیت این است که در دولت قبل به ازاء هر ایرانی در سال 890 دلار نفتی هزینه میشد، حالا این دولت چگونه میتواند برای سالهای طولانی با یک چهارم آن رقم کشور را اداره کند؟
8) دولت با این شاکله فکری که تمایل به ادغام در نظم آمریکایی جهان در آن طرفدار دارد و شاکله زندگی مرفه ای که دارند و مجلس نیز، ولو کمتر، از این آفات بی نصیب نیست، چقدر میتوانند در شرایط سختتر از این سال ها کشور را هدایت کنند؟ دولتی که برای اقتصاد مقاومتی فقط چند جلسه تشکیل داد. به قول رهبری معظم "تجاوب کردند " ولی در عمل؟!
9) آیا در آن صورت حمایت از همپیمانان منطقه‌ای ما که شرعا و عقلا واجب است امکان‌پذیر بود؟
تنها راه باقیمانده این بود که با تفسیر خودمان از برجام خطوط قرمزی را که رهبری برای حفظ منافع ملی و عزت ایران اسلامی ترسیم کرده بودند و متاسفانه مذاکره کنندگان ما به درستی نتوانستند همه آن ها را رعایت کنند، دوباره برپا کنیم. در این صورت اولا آن دستاوردها را نگهداشته ایم و ثانیا رخنه های مهمی را هم سد کردهایم. به همین دلیل من اولین امضاء را پای طرح گذاشتم و از دوفوریت آن نیز دفاع کردم. در عین حال 5 پیشنهاد مکمل نیز دادم که ضعفهای بیشتری را جبران کنیم. همان مشیی که رهبر مآل اندیشمان با نامه خویش به آقای رئیس جمهور تآیید فرمودند. البته ایشان با حقی که در سطح خویش دارند، الزامات بالاتری را نیز اعلام فرمودند.
چه اشکالات قانونی بر روند رسیدگی وارد است؟
در فرایند رسیدگی در جلسه 12 /07 /94 در موضوع فوریت، کار قانونی پیش رفت به جز نقض حقوق قانونی نمایندگان در امر اخطار و تذکر که متاسفانه به شکل یک امر معمول درآمده است! البته شاید کس دیگری هم رئیس بود از نظر صبر کم می آورد؛ چراکه اخطارهای همراه با عصبیت و هیجان مرتب تکرار میشد، اما این وضعیت به هیچ وجه توجیهی برای نقض آئین‌نامه نیست. در این جلسه من ضمن دفاع از فوریت این واقعیت را یادآوری کردم که اولین نفری بودم که شش روز بعد از تصویب قطعنامه 2231 اشکالات برجام را در مجلس گفتم. آقای رسایی ضمن مخالفت خویش با اشاره به آن سخن من گفت بله اولین اظهار نظر شما در نطق این بود که این برجام سی سال انقلاب را جلو برد! درحالی که من در تاریخ 24 /04 /94، فردای پایان مذاکرات گفته بودم: " تلاش دیپلماتیک صورت‌گرفته، بسیار گرانقیمت است و به اندازه ۳۰ سال دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان را فربه می‌سازد."(ایلنا، کد خبر: 290785 24 /04 /1394) هنوز هم به این امر اصرار دارم که انباشت تجربه عظیمی صورت گرفته است.
جلسه تاریخی 19 /07 /1394 مجلس، از دو جهت تأسف بار بود: نخست از جهت نقض صریح آئین‌نامه در خصوص حق نمایندگان در امر اخطار و تذکر توسط رئیس مجلس که عیب بزرگی است و نباید آن را کوچک شمرد. البته در مورد مدت نطق مخالف و موافق به آقای لاریجانی مراجعه کردم و به استناد بند دال ماده 112 آئین نامه توجه دادم که هر مخالف و موافق باید 15 دقیقه صحبت کنند. فکرش درگیر شد. بعد چون نوبت تذکر به من نمی‌رسید با عجله خودم را به آقای لاهوتی رساندم که نوبتش بود. او را که مانند من طرفدار بحث بیشتر بود، متوجه ماده 112 کردم. آقای لاهوتی تذکر داد. و با این که شبهه‌ای هم پیدا شده بود و دو مخالف و دو موافق صحبت کرده بودند، آقای رئیس مدت نطق و تعداد افراد را به استناد تذکر آقای لاهوتی بالا برد.
دومین جهت تأسف بار بودن اینکه در موارد زیادی از دستورات رهبری در باره سلوک سیاسی مجلسیان، به ویژه دستور به این که برجام مایه دودستگی نشود به روشنی نقض گردید. آن روز مانور تفرقه بود نه نمایش وحدت! البته به رغم تلخی های بسیار، موضوع به خوبی شکافته شد. در نطق مخالفان که برخی از آن ها از استدلال و استنادات قوی برخوردار بود، نکات مهمی بود که درخور پاسخ است که من تنها به یکی اشاره می‌کنم. گفته شد علت عدم همراهی افرادی از فراکسیون اصولگرایان و مخالفت شان با طرح این است که در طرح تقدیمی نظر این فراکسیون لحاظ نشده است. این ادعا درست نیست. بنده که خودم عضو این فراکسیون هستم چون در تمام سه جلسه ذیربط حضور داشتم، شهادت می‌دهم که کار با تفاهم پیش رفت و برادرانی از اصولگرایان که در کار مشارکت داشتند، عذری که برای امضاء نکردن طرح بیان کردند این نبود؛ بلکه نگران خوانده نشدن گزارش کمیسیون ویژه بودند. این را هم بگویم که مخالفت یا موافقت با طرح به معنای مخالفت یا موافقت با برجام نبود. لااقل برخی مخالفان مانند نادران و زاکانی رد برجام را مطلقا به مصلحت نمی‌دانستند ولی شرایط را کافی نمی‌شناختند و احتمال می‌دادند در صحن نتوانند شرایط لازم را اضافه کنند. کثیری از موافقان طرح نیز مانند لاریجانی، بروجردی، جلالی و بنده نیز بدون الزامات، برجام را بهیچ وجه تأیید نمی‌کردیم. البته بنده و برادران دیگری خصوصی از آقای لاریجانی خواستیم رآی گیری را به جلسه بعد موکول کند تا فرصت بیشتری برای تفاهم باشد ولی نپذیرفت. شاید نگران اختلالات احتمالی بود.
و اما جلسه روز سه‌شنبه 21 /07 /94؛ در این جلسه باید جزئیات طرح و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان بررسی میشد. از همان اول جلسه آقای لاریجانی با گارد مخالفت با طرح پیشنهاد نمایندگان آغاز کرد. توصیه‌ها و تذکرات هیچکدام مؤثر واقع نشد و رئیس به رغم تصریحات آئین‌نامه اجازه طرح هیچ پیشنهادی جز سه تغییری را که با دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی شب قبل تفاهم کرده بود، نداد. در حالی که طرح این پیشنهادها چون در خارج از وقت مقرر بود، اتفاقا غیرقانونی بود. وقتی آقای فرهنگی عضو هیأت رئیسه تذکر می‌دهد که "اول باید پیشنهاد جایگزین آقای کارخانه مطرح شود، آقای لاریجانی میگوید آن پیشنهادی را که ما در باره بند 1 داده ایم بخوانید. مجددا دکتر فرهنگی میگوید اگر پیشنهاد شما را که تغییر جزیی است مقدم بداریم دیگر آن پیشنهادها قابل طرح نخواهد بود ولی رئیس میگوید پیشنهاد ما در بند یک را بخوانید. بعد هم که سه نکته مورد نظرش رای می آورد، میگوید اگر پیشنهادها را ادامه دهیم مشکل ایجاد میشود و طول می‌کشد. متن را بخوانید برای رأی گیری! با اعلام رأی نیز دیگر نه اخطار و نه تذکر پذیرفته نمی‌شود!
این نحوه اداره که طی آن نظر شخصی رئیس جلسه بر همه نمایندگان تحمیل شد نه تنها صددرصد غیرقانونی بود بلکه هیچ مصلحتی را تامین نمی‌کرد و در عوض زیان‌های زیادی را متوجه امر خطیری نمود و به آبروی مجلس آسیب جدی وارد ساخت. البته رهبر معظم انقلااب در نامه 29 /07 /94 خویش با عبارت "رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی که با تصویب طرحی محتاطانه، راه درست اجرا را به دولت ارائه کردند"جهت‌گیری مجلس را در مجموع تأیید و به چهار مورد از مصوبات آن استناد فرمود. اما اگر به قانون عمل میشد و پیشنهادها، از جمله 5 پیشنهاد بنده، نادیده گرفته نمی‌شد، الزامات بیشتری بدون آن که با نفی برجام ملازمه داشته باشد، تصویب و رخنه های بیشتری مسدود میگردید. نکته مهم آن است که وقتی آئین نامه در تقنین رعایت نشود، اصل شصت و پنجم قانون اساسی نقض میگردد. بنده همان شب، نامهای برای شورای محترم نگهبان تهیه کردم و چهار مورد رد مصوبات مجلس به دلیل عدم رعایت آئین نامه و مقدمات دیگر را نیز تا 10 صبح چهارشنبه 22/07/94 به شورای نگهبان رساندم ولی متاسفانه ظاهرا در جلسه شورا مطرح نگردید!
بالاخره نامه تاریخی 29 /07 /94 حضرت آقا تکلیف را روشن‌تر کرد. البته پاسخ دکتر روحانی لزوم دقت در اجراء را افزون ساخته است که جداگانه بدان پرداخته‌ام. خداوند همه ما را در خدمت به مردم ایران اسلامی موفق گرداند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید