دانشگاه آزاد؛ مشغولیت پرخرج جوانان ایرانی؟

آفتاب‌‌نیوز : کار اعتراض به بالا بودن شهریه‌ی دانشگاه آزاد از دانشجویان و خانواده‌ها گذشته و به مسوولان نیز رسیده است. با این همه شاید مشکل اساسی‌تر دانشگاه آزاد، سطح نازل آموزش و محدود بودن کادر علمی در بسیاری از واحد‌هاست. این نقصان به حدی است که وزیر علوم نیز سیستم آموزشی دانشگاه آزاد را «غیراستاندارد» می‌خواند.
ایران را رفته رفته می‌توان کشور دانشجویان نامید. افزایش بی‌مانند شمار دانشجویان در ربع قرن گذشته کشور را با خیل عظیم دانش آموختگان بیکار مواجه کرده است. تغییر سیستم آموزش عالی پس از انقلاب، بویژه راه‌اندازی دانشگاههای آزاد اسلامی در سال ۱۳۶۱ از دلایل اصلی این رشد انفجار آمیز است. گرچه افزایش تعداد دانشجویان را از مولفه‌های پیشرفت فرهنگی و علمی به حساب می‌آورند، عدم رشد امکانات آموزشی و عدم افزایش متناسب بودجه پژوهشی، سطح آموزش عالی را در ایران به طور نگران کننده‌ای تنزل داده است.
مطابق داده‌های مرکز آمار ایران، سال ۱۳۵۷ تنها ۱۷۵ هزار دانشجو در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور، که اغلب در شهرهای بزرگ و مرکز استانها قرار داشتند به تحصیل مشغپول بوده‌اند. پس از انقلاب فرهنگی و درگیریها و حوادث سال ۱۳۵۹، دانشگاهها بسته شدند تا سال ۱۳۶۱ پس از پاکسازیها با ۱۱۷ هزار دانشجو دوباره آغاز به کار کنند. همزمان با بازگشایی دانشگاه ها، موسسه‌ها و نهادهای دیگری نیز وارد حوزه‌ی آموزش عالی شدند که دانشگاههای آزاد اسلامی در میان آنها فعالترین بوده و با سرعتی شگفت، به شعبه‌های خود افزوده است. در حالی که تعداد دانشجویان دانشگاههای دولتی رشدی ده درصدی داشته، دانشگاه آزاد هر سال سی درصد بر تعداد دانشجویانش اضافه کرده است.
دانشگاه آزاد اسلامی امروز در بیش از ۱۴۰ شهر و شهرستان شعبه دارد و با بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو بزرگترین مجتمع آموزشی کشور است. نتیجه آنکه اکنون تعداد دانشجو به نسبت جمعیت در ایران، با ۲۶۵۰ نفر در یکصد هزار نفر از آلمان که به ازای همین جمعیت ۳۴۰۰ دانشجو دارد چندان کمتر نیست. در حالی این تعداد در سال ۱۳۵۷ به زحمت از ۵۰۰ دانشجو در صد هزار تجاوز می‌کرد.
بسیاری از کارشناسان مسائل آموزشی، و نتایج بسیاری تحقیقات در این زمینه، حکایت از آن دارد که در ایران، متناسب با افزایش تعداد دانشجویان امکانات آموزشی گسترش نیافته است. از این گذشته رشد ناچیز اقتصادی و صنعتی امکان جذب خیل فارغ‌التحصیلان را فراهم نمی‌کند. سطح نازل آموزش در بسیاری از دانشگاههای آزاد شانس یافتن شغل مناسب برای بسیاری از دانش‌آموختگان این نهادها را بسیار کم کرده است. در حالی که سال ۵۷ به ازای هر ۱۷ دانشجو یک استاد وجود داشت این رقم اکنون، به طور تقریبی، در دانشگاههای دولتی به یک استاد برای ۴۵ دانشجو و در دانشگاههای آزاد به یکی برای ۱۶۰دانشجو رسیده است. (در دانشگاه آزاد مشهد که یکی از بهترین نمونه‌های این موسسه محسوب می‌شود مطابق آخرین گزارشها، آذر ماه امسال، این نسبت یک به ۵۲ است.)
شتاب رشد و گسترش کمی دانشگاههای آزاد حیرت‌آور است. از ۱۰ میلیون مترمربعی که در سراسر کشور در اختیار دانشگاه آزاد است ۹۰۰ هزار مترمربع آن تنها در سال ۸۳ به این مجموعه افزوده شده است. هاشمی رفسنجانی اخیرا گفته است «بزرگترین دانشگاه در دنیا از نظر كمى دانشگاه آزاد اسلامى است، چرا كه داراى ۱۰ میلیون متر مربع فضاى آموزشى و خدماتى، ۳۳۰ واحد دانشگاهى و مركز آموزشى و ۶۰۰ مدرسه سماء است كه در اختیار دانشجویان قرار گرفته است.» گرچه او نیز به عدم تناسب رشد کمی و کیفی این مجموعه معترف است و می‌افزاید «دانشگاه آزاد از بعد كمیت به حد اعلا رسیده است و خود مایلیم كیفیت را توسعه دهیم.» [روزنامه ایران ۱۹ آبان ۸۴] یعنی در برخی موارد واحدهای دانشگاه آزاد پیش از آنکه کادر آموزشی خود را تکمیل کند به ساختن عمارت و پذیرش دانشجو اقدام کرده است. گذشته از این، دانشگاه آزاد بخشی از کادر آموزشی خود را از میان کارشناسان ارشد همین دانشگاهها یا دانشگاههای دولتی تامین می‌کند که به صورت حق‌التدریسی در این موسسه به کار مشغولند.
ورود به دانشگاههای آزاد به نسبت دانشگاههای دولتی ساده‌تر اما مخارج آن کمرشکن‌تر است. اغلب دانشجویان این موسسه‌ که در شهرهای محل سکونت خود و در دانشگاههای دولتی جایی برای تحصیل به دست نیاورده‌اند مجبورند برای ادامه‌ی تحصیل دور از خانواده و در شهرستانهایی درس بخوانند که گاهی صدها کیلومتر از خانه دور است. این نکته دلیل دیگری است که تحصیل در دانشگاههای آزاد را برای خانواده‌ها گرانتر می‌کند. بسیاری از دانشگاههای آزاد شهرستانها با دانشجویان غیربومی پر می‌شود.
مدتهاست بالابودن شهریه‌ی دانشگاه آزاد موضوع اعتراض دانشجویان، خانواده‌ها و حتا مقامات مسئول است. اخیرا با ممکن شدن نقل و انتقال میان دانشگاهها کار به جایی رسیده که بعضی نقاط دور افتاده یا به قول مسئولان «مناطق محروم» با کمبود دانشجو روبرو شده‌اند و بدون آزمون دانشجو می‌پذیرند. تلاش برای پرکردن دانشگاههای آزاد به هر قیمت ضمنا از این واقعیت ناشی می‌شود که این موسسه بخش اعظم مخارج خود را از شهریه‌ها تامین می‌کند و واحدهای خالی مخارجی اضافه ایجاد می‌کنند.
اعتراض به بالا بودن شهریه ‌دانشگاههای آزاد و سنگینی مخارج تحصیل در حالی اوج گرفته که مسئولان دانشگاه آزاد نیز بدان معترفند.
به گزارش ایرنا، رییس دانشگاه آزاد اسلامی، عبدالله جاسبی، روز ۱۶ آذر ماه در دانشگاه آزاد ملایر گفته است «پرداخت شهریه دانشگاه آزاد برای خانواده اغلب دانشجویان مشكل است و باید راه‌حل مناسبی برای این مشكل اتخاذ شود.» همچنین به نوشته‌ی روزنامه‌ی دنیای اقتصاد(۱۹ آبان ۸۴) رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیأت امناى دانشگاه آزاد اسلامى با بیان اینكه بین دانشجویان دولتى و غیردولتى تبعیض وجود دارد، گفت: باید با استفاده از راهكارهایى تلاش كنیم كه این تبعیض كاهش یابد..
در هفته‌های اخیر وضعیت دانشگاه آزاد و شهریه‌ی آن موضوع اختلاف‌نظرهایی میان مسولان دولتی و اعضای هیات امنای دانشگاه نیز بوده است. زاهدی، وزیر علوم، که خود عضو هیات امنای دانشگاه آزاد است، اعلام کرده که به رغم اساسنامه دانشگاه آزاد که در آن تصریح شده افزایش شهریه‌ها پس از تصویب هیات امنا باید به تائید وزارت علوم برسد، «در طول تاریخ تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی تا این لحظه هیچ گونه نظرخواهی و مشورتی با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد افزایش شهریه دانشگاه ازاد صورت نگرفته است.» به گزارش شریف نیوز، وزیر علوم همچنین در پاسخ جاسبی که ادعا کرده دانشگاههای آزاد با یک پنجم بودجه دانشگاههای دولتی اداره می‌شوند با قبول آن گفته است «این به خاطر آن است كه سیستم آموزشی شما در دانشگاه آزاد استاندارد نیست.
سه هفته پیش نیز مطبوعات خبر دادند که رئیس جمهوری احمدی‌نژاد، در جمع دانشجویان و استادان شهر ایلام گفته است، قرار شده جاسبی رئیس دانشگاه آزاد شهریه‌ها را کم کند و «اگر این كار صورت نگیرد جریمه اش مى كنیم كه سه فرزندش در دانشگاه آزاد درس بخوانند و اگر باز هم شهریه ها پایین نیامد جریمه آقاى جاسبى را سخت تر خواهیم كرد چرا كه امكان برداشتن فشار هزینه ها از روى دوش دانشجویان دانشگاه آزاد وجود دارد.» رئیس جمهوری که ضمنا رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی هم هست باید خوب بداند که تحصیل فرزندان در دانشگاه آزاد می‌تواند جریمه‌ای سنگین برای خانواده‌ها باشد!
در مورد بالا و «غیرواقعی بودن» شهریه‌ی دانشگاههای آزاد همین کافی است که بدانیم خبرگزاری ایسنا اواسط آذر ماه امسال از قول خالقی، معاون آموزشی وزارت علوم، از تشكیل «كمیته ساماندهی و واقعی كردن شهریه دانشگاه آزاد اسلامی» خبر می‌دهد.
اما رشد کمی دانشگاه آزاد ظاهرا سود دیگری دارد. به گفته‌ی رفسنجانی در دومین اجلاس شورای مركزی دانشگاه آزاد اسلامی، آبانماه امسال:اگر دانشگاه آزاد نبود، یك‌میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجویی كه اكنون در آن تحصیل می‌كنند و چند میلیون فارغ‌التحصیل، اكنون كجا بودند؟ غیر از این كه دیپلمه بیكار و یا آواره كشورهای دیگر باشند مطمئنا سرنوشت دیگری نداشتند.
اما ناگفته نماند که اکنون به جای دیپلمه‌های بیکار جامعه‌ی ایران با ده‌ها هزار کارشناس و دکتر بیکار روبروست که هر سال و با افزایش شمار فارغ‌التحصیلان شانس کمتری برای یافتن کار مناسب دارند.