کشف تدفین‌های بی‌نظیر ۷۰۰۰ ساله در جنوب غربی ایران
دریافت‌های اولیه باستان‌شناسان نشان می‌دهد که سنت تدفین در تل چگاسفلی واقع در جنوب غربی ایران منحصر به فرد بوده و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده است.
آفتاب‌‌نیوز :
عباس مقدم؛ سرپرست پروژهش پیش از تاریخی دشت زهره (فصل نخست، گورستان تل چگاسفلی) با بیان این مطلب گفت: این طرح در یک بازه زمانی پنج ساله قصد دارد تا مطالعات گسترده‌ای صورت دهد.
وی افزود: در این میان از بررسی‌های باستان‌شناسی با ره یافت لندسکیپ و دیرین اقلیم منطقه گرفته تا کاوش‌های هدفمند و روشمند در نقاطی که در حل مسائل پیچیده باستان‌شناسی پیش از تاریخ جنوب غربی ایران موثر است می‌توان نام برد.
این باستان‌شناس تصریح کرد: در مرحله اول، تلاش کردیم تا اقدامات حفاظتی همکاران (گروه بررسی باستان‌شناسی شهرستان بهبهان به سرپرستی کامیار عبدی) که در سال ۱۳۸۸ اقدام به ثبت ملی محوطه تل چگاسفلی کرده‌اند را تکمیل کنیم که این اقدام با انجام برنامه تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه با حمایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان عملی شد.
به گفته وی، در حال حاضر، محوطه کلیدی و عظیم تل چگاسفلی به شدت در معرض خطرات طبیعی و انسانی است.
او با بیان اینکه روستایی به همین نام از زمان تقسیمات اراضی در دهه ۱۳۴۰ بر روی ویرانه‌های باستانی تل چگاسفلی شکل گرفته افزود: مرحله دوم از فعالیت میدانی گروه نیز یک اقدام نجات بخشی و حفاظتی است.
مقدم گفت: مطالعات گروه باستان‌شناس نشان داد که پیرامون محوطه تل چگا ناحیه‌ای قرار دارد که ساکنان باستانی محوطه مردگان خود را در آنجا به خاک سپرده‌اند.
این باستان‌شناس گفت: جریان‌های فصلی و سیلاب‌های‌گاه و بیگاه آبکند‌ها و دره‌هایی را پدید آورده که گورستان باستانی تل چگا را به شدت تهدید می‌کند، از این رو دراین فصل تلاش هیأت باستان‌شناسی معطوف به کاوش در یکی از آبکند‌هایی شده که در دامنه جنوب غربی محوطه ایجاد شده است.
مقدم گفت: کاوش در گورستان تل چگا نشان داده که با گورستان منحصر به فردی مواجه‌ایم که تا کنون نظیرش در جنوب غربی ایران یا شوشان بزرگ شناسایی نشده است.
مکان آئینی بسیار مهم
به گفته وی، این گورستان از نظر ساختمان و دوره متنوع است و تقریبا همه گورهای آن در یک جهت جغرافیایی و با ظرافت خاصی ساخته شده‌اند، این مسئله نشان می‌دهد که ما با یک مکان آیینی بسیار مهم که تاریخش به هزاره‌های کهن پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد مواجه هستیم.
این باستان‌شناس گفت: نمونه شوش به عینه نشان داده است که گورخفتگان شوشی پیرامون معبدی که از خشت و آجر و به صورت پله‌ای ساخته شده بود آرمیده بودند اما، هنوز معبد یا مکان آیینیِ چگاسفلی کاوش نشده و کیفیت و کمیت آن برما مجهول است.
او با اشاره به ساخته شدن گورستان تل چگاسفلی، دقت و ظرافت، افزود: مصالح بکار رفته در گور‌ها متنوع است؛ گورهایی که با آجر ساخته شده‌اند و از نظر شکلی بسیار دقیق‌اند، گورهایی که از سنگ تراش خورده ساخته شده‌اند، گورهایی که با خشت خام ساخته شده‌اند، گورهایی که دارای دیواره‌های جانبی چینه‌ای هستند و در نهایت گورهایی که ساختار معمارانه ندارند و چاله‌ای هستند.
او با بیان اینکه گورهای آجری و سنگی شناسایی شده گورهایی هستند که در زمان‌های مختلفی از آن‌ها برای دفن درگذشتگان استفاده شده است تصریح کرد: برخی از گور‌ها دارای یک حجره مجزا برای انباشت استخوان‌های قدیمی‌تر یا به عبارت دیگر استخوان‌دان بوده‌اند.
خاکسپاری دوباره
مقدم افزود: بجز گورهای چاله‌ای که محتوی گورخفتگان منفرد‌اند، گورهای سنگی و آجری از نوع گورهای دسته جمعی هستند و شواهد نشان می‌دهد که برخی اسکلت‌ها دوباره در گور‌ها گذاشته شده‌اند و برخی نیز اولیه یا برجا هستند.
این باستان‌شناس تصریح کرد: به عبارت دیگر، برخی از اسکلت‌ها پس از فساد کامل جسد به داخل گور منتقل شده‌اند و به صورتی آیینی با چیدمان دایره‌ای دفن شده‌اند، جمجمه‌ها ی تغییر شکل یافته که حکایت از یک سنت مذهبی یا فرهنگی رایج دارد نیز در میان جمجمه‌ها دیده می‌شود.
او مقایسه در باره سنت تدفین و گورنهاده‌های گورستان تل چگاسفلی با دیگر مناطق را بسیار زود دانست و افزود: البته دریافت‌های اولیه ما نشان می‌دهد که سنت تدفین در تل چگاسفلی منحصر به فرد است و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده است.
مقدم با اشاره به اینکه گورنهاده‌های این گورستان حکایت از خصوصیتی دارد که تنها در تل چگاسفلی دیده می‌شود گفت: نقوش و شکل ظروف سفالی این گورستان گرچه شباهت‌های نزدیکی با نمونه‌های سفالیِ بدست آمده از شوش و تل باکون فارس دارد ولی ویژه محوطه تل چگاسفلی است.
بررسی نسبت خانوادگی گورخفتگان یک گور
او در ادامه از نمونه برداری برای مطالعات پیچیده و آزمایشگاهی خبر داد و گفت: نمونه‌های دی. ان.ای جمع آوری شده از گورهای دسته جمعی کلید فهم بسیاری از مجهولات خواهد شد و شاید دراین صورت بتوانیم دریابیم که گور خفتگانی که به صورت دسته جمعی در یک گور آرمیده‌اند نسبتی خانوادگی باهم دارند یا نه.
وی تاریخگذاری دقیق گورستان باستانی تل چگاسفلی را یکی دیگر از اهداف پیش روی گروه باستان‌شناس در این محوطه اعلام کرد و گفت: بطور نسبی می‌دانیم که گورستان تل چگاسفلی در یک بازه زمانی دو هزار ساله شکل گرفته به نحوی که قدیمی‌ترین زمان، بطور نسبی مربوط به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد و جدید‌ترین هم اواسط هزاره سوم پیش از میلاد است.
شگفتی دیگر
این باستان‌شناس گفت: آنچه که موجب حیرت ما شده است، گورنهاده‌های مربوط به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد در یکی از گورهای آجری است، گوری که به نظر می‌رسد نیای گورهایی است که در چند هزار سال جدید‌تر در زمان عیلامیان به وفور ساخته و استفاده شده است.
وی گفت: پروژه پیش از تاریخی دشت زهره دریچه‌ای امیدوار کننده به روی پژوهش‌های جدی و دامنه دار در منطقه خلیج فارس را باز کرده است، مکانی آیینی بسیار کهن (احتمالا یک معبد مهم) که هنوز کاوش در آن آغاز نشده است و گورستانی که حکایت از سنت‌های فرهنگی و مذهبی ریشه دار و با اصالت در جوار خلیج فارس دارد.
به گفته مقدم، نقوش سفال‌های بدست آمده از گور‌ها از سنتی حکایت دارد که ریشه در فرهنگ‌های کهن ساکن در دشت‌های جنوب و جنوب غربی ایران دارد.
این باستان‌شناس با بیان اینکه شروع پروژه پیش از تاریخی دشت زهره با یک شگفتی دیگر همراه بودتصریح کرد: درک بالا و حساسیت ویژه ساکنین مهربان این منطقه، خصوصا ساکنین روستای تل چگا سفلی در صیانت از مواریث فرهنگی منطقه مثال زدنی است، مردم این منطقه کم و بیش بر حفظ میراث فرهنگی و طبیعی خود واقفند و دوستداران مواریث فرهنگی خود هستند و تلاش دارند تا خدشه‌ای به میراث باستانی و حتی طبیعیِشان وارد نشود.
وی افزود: این ویژگی را پاس می‌داریم و امیدواریم که پروژه پیش از تاریخی دشت زهره نقشی مهم در توسعهٔ پایدار این منطقه ایفا کند.
به گفته مقدم، نزدیک به شش هزار سال پیش، زمانی که جوامع انسانیِ جنوب و جنوب غربی ایران خود را برای ورود به مرحله‌ای پیچیده‌تر از رشد فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آماده می‌کردند، شهری در کنار رودخانهٔ پرآب زهره در منطقه سردشت زیدون شکل گرفت که امروزه ویرانه‌هایش به نام تُلِ چِگاسُفلی مشهور است.
او افزود: دشت زهره در جنوب شرقی خوزستان و به فاصله اندکی از خلیج فارس قرار دارد. در شمال پشته آقاجری دشت زهره را از بلندی‌های زاگرس جدا می‌سازد و در جنوب، پشته کم ارتفاع رَگ سفید از زهره دره‌ای ایدآل برای زندگی ساخته است.
وی چشم انداز طبیعی دشت زهره را در جای خود میراثی گرانبها دانست، جایی که تنوع زیست محیطیِ یکتای آن تردیدی برای مراقبت از آن برای نسل‌های پیش رو باقی نمی‌گذارد.
این باستان‌شناس با بیان اینکه تا پیش از دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، از باستان‌شناسی دشت زهره اطلاعی در دست نبود افزود: گروهی از باستان‌شناسان ایرانی و خارجی به سرپرستی پروفسور هانس نیسن برای نخستین بار اطلاعات ارزشمندی از زیستگاه‌های انسانیِ هزاره‌های کهنِ دره زهره برای ما روایت کرده‌اند.
البته مطالعاتی که در سالهای اخیر توسط گروه زمین باستان‌شناسی هرمن گش در دشت‌های جنوبی خوزستان صورت گرفته است نیز دگرگونی‌های محدوده جزر و مدی دریای پارس را به خوبی ارزیابی کرده است.
مقدم افزود: به گواه مطالعات اخیر، غربی‌ترین محدوده دشت زهره در ۸۰۰۰ سال پیش محدوده جزر و مدّی دریای پارس بوده است.
این باستان‌شناس درادامه اظهار داشت: نزدیک به یک دهه است که گزارش‌های منتشر شده گروه باستان شناسیِ پیش گفته، ما را برآن داشته تا برای شناخت بهترِ میراث باستانیِ دشت زهره تلاش کنیم و سرانجام تلاش‌های باستان‌شناسان منجر به ارائه برنامه‌ای بلند مدت به نام «پروژهٔ پیش از تاریخی دشت زهره» به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور شد.
به گفته مقدم همجواری دشت زهره با خلیج فارس و برپایی برنامه بلند مدت باستان‌شناسی در آن نوید آینده‌ای درخشان در زمینهٔ پژوهش‌های باستان‌شناسی در منطقه خلیج فارس دارد، منطقه‌ای که به عنوان صاحبان اصلی آن همواره از فهم درست باستان‌شناسی آن غفلت شده و تنها با واکنش‌های احساسی در مقام پاسخ به کسانی برآمده‌ایم که باستان‌شناسی و تاریخ این خطه از سرزمینمان را به سود خود تحریف کرده‌اند.
اجرای پروژه‌های باستان‌شناسی در خوزستان به اعتبار نام خلیج فارس می‌افزاید
حمیده چوبک رییس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز یکی از وظایف و اهداف پژوهشکده باستان‌شناسی را شناخت میراث باستان‌شناسی کشور در ابعاد ملی و بین المللی اعلام کرد و گفت: متأسفانه در سالهای اخیر بنابه شرایط موجود انجام پروژه‌های ملی دراین زمینه متوقف شده و نتوانسته‌ایم کارهای بزرگی را انجام دهیم.
او با بیان اینکه هم اکنون فصل تازه‌ای در فعالیت‌های باستان‌شناسی کشور آغاز شده است تصریح کرد: توجه به محوطه‌های کلیدی از نظر هویت ملی و فرهنگی نمونه‌ای از این فعالیت هااست.
وی گفت: با توجه به اینکه خطه خوزستان در کرانه و پس کرانه خلیج فارس واقع شده، مطالعات این منطقه می‌تواند مشکلاتی را که به موجب جعل نام و تاریخ خلیج فارس با آن مواجه بوده‌ایم مرتفع ساخته و سند‌های مهمی بر شناسنامه خلیج فارس بیفزاید.
چوبک افزود: انتشارات حاصل ازکاوش‌های هدفمند و بلند مدت در این منطقه می‌تواند نتایج نادرستی که توسط پژوهشگران خارجی با عنوان‌های جعلی به دست آمده را خنثی کند.
وی محوطه تل چگا سفلی واقع در مرز بوشهر و خوزستان را یکی از مهم‌ترین محوطه‌های شاخص ایران اعلام کرد و گفت: با دانش و توانایی که در آقای مقدم سراغ دارم امیدوارم پروژه بلند مدتی که پیش رو است با نتایج ارزنده‌ای همراه باشد زیرا که این کاوش‌ها می‌تواند اطلاعات تازه‌ای از نظر تمدنی و تاریخ گذاری منطقه حاصل کند.
سایت موزه ارزشمند
چوبک، اجرای پروژه‌های پژوهشی بلند مدت و هدفمند را از وظایف علمی پژوهشکده باستان‌شناسی اعلام و اظهار امیدواری کرد با همکاری مدیریت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، استان کاوش در تل چگاسفلی تداوم یافته و این محوطه نیز همانند هفت تپه به یک سایت موزه ارزشمند تبدیل شود.
گفتنی است، بیش از شش هزار سال پیش زیستگاهی جدید بر روی تپه‌ای به بلندای ۹ متر در کنار رود شائور در دشت هموار شوش شکل گرفت.
ساکنان این محوطه در کنار خانه‌های مسکونی خود، سکوی خشتی کوچک و گورستانی که بیش از ۱۰۰۰ گورخفته در آن پیدا شده است بنا کردند. نسل‌های بعدی این مردم یک سکوی پلکانی عظیم برای برگزاری مراسم آیینی و فعالیت‌های اجتماعی ساختند.
بناهای روی این سازه در طی دو آتش سوزی ویرانگر از بین رفتند. بعد‌ها، این سکوی بلند در مقیاس نسبتا بزرگتری بازسازی و سپس متروک شد و به این ترتیب ما به پایان مرحله‌ای از پیش از تاریخ دشت شوش می‌رسیم که در نزد باستان‌شناسان به شوش ۱ مشهور است.
پس از گذشت چند قرن، دوباره سکوی بلند صحنه برگزاری فعالیت‌های آیینی شد که این بار به فرهنگ کاملا متفاوتی به نام شوش ۲ یا اوروک تعلق داشت.
از قدیمی‌ترین دوره‌ای که در کاوش‌های بیش از ۱۰۰ سال پیش آشکار شد، مجموعه‌ای غنی از سفال‌های متعلق به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد (هفت هزار سال پیش) است که همگی از گورستانی که در آن بیش از ۱۰۰۰ گورخفته آرمیده بودند بدست آمده است.
کیفیت این سفال‌ها به آن‌ها جایگاه ویژه‌ای در موزه‌های دنیا و نیز در کتاب‌های تاریخ هنر بخشیده است. اما، واقعیات مربوط به کشف این سفال‌ها به شیوه‌ای سرسری و ناشیانه ثبت شده‌اند چرا که کاوش‌های اولیه فرانسوی‌ها به ویژه دمرگان در شوش تاحدود زیادی خام و ابتدایی بود.
دمرگان با استخدام صد‌ها کارگر، بدون نظارت دقیق، بخش وسیعی از اطلاعات مربوط به گورخفتگان را به باد داد. حتی در باره شمار گورخفتگان شوش روایت دقیقی از خود برجای نگذاشته است.
باستان‌شناسان طی سالهای متمادی محوطه‌های متعددی را در جنوب غربی ایران، خصوصا دشت شوشان کاوش کرده‌اند.
این فعالیت‌ها البته تا آستانه انقلاب اسلامی شدت داشت. اما، بجز گورستان‌هایی که در کوه‌های استان ایلام به نام‌های هَکَلان و دُم گَر پَرچینه که به زعم کاوشگر آن گورستان‌ها، شادروان لوئی واندنبرگ و عده‌ای از پژوهشگران، مربوط به اقوام کوچ نشین بوده است، هیچیک از آن کاوش‌های باستان‌شناسی درمحوطه‌های باستانی دشت‌های جنوب غربی ایران به کشف گورستانی نظیر آنچه که گروه‌های اولیه اکتشاف در شوش با آن مواجه بودند منجر نشد.
پر بیراه نیست بگوییم که یافتن گورستانی نظیر شوش برای باستان شناسانِ نسل‌های بعد همواره یک آرزو بوده است. چرا که بی‌توجهی کاوش‌های اولیه و نابودی اطلاعات گرانبهایی که می‌شد از گورستان باستانی شوش بدست آورد همواره باستان‌شناسان را آزرده است.
امروزه کمتر باستان‌شناسی را می‌توان یافت که بدون بهره گیری از دانش‌های میان رشته‌ای دست به کاوش، آنهم در یک گورستان کهن بزند. دانش‌هایی چون ژنتیک باستان، انسان‌شناسی جسمانی، باستان ژئوفیزیک و نظام ثبت و ضبط دقیق فرایند کاوش به مددباستان‌شناسان آمده است. روش‌های امروزین کمک می‌کند تا بدانیم که گورخفتگان چه ویژگی‌های جسمانی داشتند، تغذیهٔ آن‌ها چه بوده است، نسبت آن‌ها با انسان‌های امروزین ساکن در یک منطقه چه بوده و حتی با طبقه بندی و ثبت و ضبط دقیق یافته‌های هر گور می‌توان امیدوار بود که با استفاده از نرم افزار‌های توانمندچهره گورخفتگان را تاحدود بسیار نزدیکی به واقعیت بازسازی کرد.
به گزارش ایلنا،مجوز کاوش گسترده در محوطه چگاسفلی دشت زیدون جنوب شرقی که از نیمه دی ماه شروع و همچنان ادامه دارد را رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر کرده است.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید