پایان عصر کودتا در ترکیه
مردم ترکیه دیشب با حضورشان نشان دادند که دوران کودتا و کودتاگری در ترکیه به پایان رسیده است و نظامیان باید به پادگان‌ها بازگردند.
آفتاب‌‌نیوز :
ترکیه به تکرار کودتاهای ارتش معروف است بطوری که از سال 1960 میلادی تاکنون این کشور با سه کودتای آشکار و یک کودتای'پست مدرن' که می توان از آن به عنوان 'شبه کودتا' یاد کرد، مواجه بوده است.اما مردم ترکیه دیشب نشان دادند که دوران کودتا و کودتاگری در ترکیه به پایان رسیده است.
مردم ترکیه جمعه شب گذشته را هنوز به خواب نرفته بودند که صداهای انفجار و خبر کودتای نظامی را از شبکه های تلویزیونی خود شنیدند، خبری که به دلیل مهم بودن نقش ترکیه در تحولات منطقه‌ای، به سرعت با واکنش کشورهای منطقه و جهان مواجه شد.
مردم ترکیه بخصوص شهروندان استانبول ،آنکارا و ازمیر پس از شنیدن خبر کودتا به سرعت به خیابان ها آمدند و از کودتا و کودتاچیان ابراز بیزاری کردند.
برخی کشورها این کودتا را محکوم و برخی موضع دو پهلو اتخاذ کردند و برخی کشورها مثل عربستان سعودی از زبان عادل بن الجبیر وزیر خارجه اش اعلام کرد که: نمی توان اوضاع ترکیه را پیش بینی کرد!
البته سعودی ها پس از سلسله سخنان مقامات ترکیه درباره عادی سازی رابطه با سوریه با زبان تهدید با ترکیه سخن گفته بودند.
عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان سعودی پس از ملاقات با همتای آمریکایی خود، جان کری و سوزان رایس مشاور امنیت ملی آمریکا در سفر اخیرش گفت: ' ترکیه به خوبی می داند قادر نیست به این سادگی به معارضین سوری خیانت کند'.
وی از موضع ناگهانی بینالی ییلدیرم، نخست وزیر ترکیه درباره عادی سازی رابطه با سوریه ابراز شگفتی کرد و افزود: ' ییلدریم به خوبی می داند ترکیه از سوی کردها در معرض تجزیه قرار دارد و ارتکاب هر گونه اشتباه از سوی آنکارا ، ترکیه را به طرف شکست و فروپاشی سوق خواهد داد'.
اما در مجموع اکثر کشورهای جهان موضعی منطقی در حمایت از دولت قانونی مردمی ترکیه اتخاذ کردند و کودتا در این کشور را محکوم کردند و به زودی تحولات پس از کودتا، نقش تهدید آمیز برخی کشورهای منطقه در بروز این کودتا را روشن تر خواهد کرد.
هر چند برخی تحلیلگران سیاسی معتقدند که تکرار سناریوی کودتاها در ترکیه به یکی از وصایای آتاتورک به ارتش برمی گردد که سفارش کرده بود که هر زمان اوضاع کشور را آشفته دیدند و ارکان آن را فاسد تشخیص دادند، فورا کودتا کنند و زمام امور را به دست گیرند و پس از برگرداندن اوضاع به حالت عادی یک دولت غیرنظامی بر سر کار آورند و خود از حکومت کنار بکشند. نظامیان ترک نیز در 12 سپتامبر 1980 به این نتیجه رسیدند که به وصیت آتاتورک جامه عمل بپوشانند. و همین امر شاید موقعیت ترکیه را نسبت به تحولات منطقه ای آسیب پذیرتر کرده است.
نگاهی به پیشینه کودتا در ترکیه
** کودتای 1960
ژنرال جمال گورسل نخستین ژنرال کودتاگر ترکیه لقب گرفت. این فرمانده نظامی ترکیه در 27 می 1960 علیه دولت راستگرای عدنان مندرس دست به کودتا زد و دولت را برکنار کرد و قریب 600 نفر از وزیران و مقامات دولتی را تحت بازداشت و محاکمه قرار داد.
بهانه این کودتا که عمدتا به وسیله افسران میان رتبه (گروه افسران جوان) انجام شد، تنش بین حزب راستگرای حاکم «دموکرات» و حزب «جمهوریخواه خلق» و نیز اوضاع بد اقتصادی کشور بود.
در محاکمات پس از این کودتا 15 نفر از مقامات سابق دولتی ازجمله عدنان مندرس نخست وزیر برکنار شده به جرم خیانت به کشور و زیر پا گذاشتن اصول کمالیسم به دار مجازات آویخته شدند. مندرس که در زندان ایمرالی در دریای اژه بود دو روز قبل از اعدام دست به خودکشی با استفاده از داروهای خواب آور زد اما موفق نشد و دو روز بعد در 15 سپتامبر 1962 به همراه 14 نفر دیگر از مقامات دولتی اش از جمله برخی از وزرایش به دار مجازات آویخته شد.
محمود جلال بایار، رئیس جمهور وقت ترکیه نیز به دلیل سالخوردگی (78 سال) از اعدام جان سالم به در برد. 18 ماه پس از این کودتا انتخابات دیگری برگزار شد و قانون اساسی جدیدی به تصویب رسید؛ قانونی که به گفته بسیاری از ترک های لیبرال، بهترین قانون اساسی ای بود که این کشور تا آن زمان داشت. سال 1965 بار دیگر قدرت به یک دولت غیر نظامی منتقل شد.
** کودتای دوم
12 مارس 1971 و در زمان اوج تنش سیاسی بین ترکیه و یونان بر سر جزیره قبرس بار دیگر ارتش ترکیه، این بار علیه دولت راستگرای سلیمان دمیرل، دست به کودتا زد. بهانه این اقدام ارتش ترکیه بی توجهی دولت ترکیه به هشدارها و دستورات ارتش ترکیه به دولت درباره نقض اصول کمالیستی، تضعیف نهاد دولت، افزایش اعتراضات دانشجویی و مدنی، ضعف بوروکراسی دولتی و نیز واردات مواد غذایی مورد نیاز مردم ازجمله شکر و گندم بود. این کودتا برخلاف کودتای اول هیچ تلفاتی نداشت، فقط چند تن از رهبران جنبش دانشجویی به اتهام نقض اصول قانون اساسی دستگیر شدند.
** کودتای سوم (خونین ترین و تلخ ترین کودتا)
تلخ ترین و خشن ترین کودتای تاریخ ترکیه، کودتای12 سپتامبر 1980 بود که از آن به عنوان آخرین کودتای کلاسیک در ترکیه نام می برند. این کودتا نیز به دلیل بهانه هایی چون ضعف های «سیاسی و اقتصادی» دولت ترکیه و نیز نقض اصول سکولار قانون اساسی انجام شد اما این کودتا در شرایطی صورت گرفت که اوضاع منطقه ای و بین المللی نیز دگرگون شده بود.
وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 و نیز اشغال نظامی افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی در همان سال باعث شد آمریکا هم حساسیت بیشتری روی مهم ترین متحد ناتوی خود در منطقه داشته باشد. حاکمان نظامی که از ژنرال کنعان اورن، رئیس ستاد مشترک ارتش و فرماندهان دیگر نیروهای ارتش و ژاندارمری ترکیه تشکیل می شد پس از کودتا بیانیه ای منتشر کردند که در آن آمده بود: «براساس وظیفه حراست و حفظ منافع ملت والای ترک تصمیم به کنترل امور و اداره نظامی امور کشور گرفته ایم.» براساس این بیانیه که در روز کودتا اعلام شد کل کشور ترکیه به 13 منطقه نظامی با فرماندهان تقسیم بندی شد.
کودتا ساعت سه نیمه شب آغاز شد و ساعت 30/5 ابلاغیه ای از طرف کنعان اورن به سلیمان دمیرل (نخست وزیر وقت)، بولنت اجویت (رهبر وقت حزب جمهوریخواه) و نجم الدین اربکان (رهبر حزب سلامت ملی) فرستاده شد که متن آن از این قرار بود: «حکومت تان فسخ شد. عضویت پارلمانی تان از بین رفت. دستورات آورنده ابلاغ نامه را اجرا کنید».
پس از آن سلیمان دمیرل و بولنت اجویت به مکانی در استانبول و نجم الدین اربکان نیز به مکانی در ازمیر فرستاده شدند.
بولنت اجویت و سلیمان دمیرل به همراه همسران شان به استانبول فرستاده شدند و حدود یک ماه در آنجا ماندند. نجم الدین اربکان هم به یکی از جزایر ازمیر فرستاده شد و از آنجایی که آلپ ارسلان تورکش (رهبر حزب حرکت ملی گرا با گرگ های خاکستری) روز کودتا در خانه اش نبود در 13 سپتامبر طی اخطاریه ای اعلام شد در صورتی که وی تسلیم نشود به وسیله شورای امنیت ملی مجرم شناخته خواهد شد. در پی این اخطاریه او سه روز بعد خود را به یکی از مراکز فرماندهی در آنکارا تسلیم کرد و بلافاصله به ازمیر فرستاده شد.
به گزارش ایرنا، در بیانیه شماره هفت کودتا اعلام شد که فعالیت احزاب سیاسی ممنوع است و به جز تشکیلات هوایی ترکیه، سازمان سرپرستی از کودکان و صلیب سرخ، فعالیت دیگر تشکل ها هم متوقف شده بود. تشکیلات پلیس و حتی مهم تر از آن رئیس امنیت ملی هم باید از فرمانده کل ژاندارمری دستور می گرفت. روزنامه های ترکیه نیز تا300 روز بعد از کودتا اجازه انتشار نیافتند. این کودتا سیاه ترین کودتا در تاریخ ترکیه لقب گرفته و در دهه های بعد بسیاری از هنرمندان آثار زیادی درباره آن منتشر کرده اند که نشان می دهد جامعه ترکیه در آن برهه تا چه میزان از این کودتا سرخورده بوده است.
یک هفته پس از کودتا کنعان اورن فرمانده کودتا که بعدها هفتمین رئیس جمهور ترکیه شد، دریاسالار سابق نیروی دریایی بولنت اولوسو را به عنوان نخست وزیر تعیین کرد و یک روز بعد، فهرست وزیران پیشنهادی اولوسو توسط شورای امنیت ملی مورد تایید قرار گرفت. نخستین اعدام پس از کودتا، اعدام مصطفی پهلوان اوغلو روشنفکر ایده آلیست و نجدت آدالی فعال مدنی چپگرا بود؛ آنها در 9 اکتبر اعدام شدند و بعد از آن نیز حکم اعدام اردال اریف با وجود اینکه دو بار توسط دادستان لغو شده بود، با تایید شورای امنیت ملی 19 مارس در زندانی در آنکارا اجرا شد.
سه سال بعد از کودتا تمام قوانین مهم تغییر یافت و به وسیله شورای مجلس که خونتای نظامی تعیین کرده بود قانون اساسی دیکته شده در رفراندومی فرمایشی که هرگونه تبلیغات علیه اش ممنوع بود بالای 92 درصد رای آورد. در همان همه پرسی کنعان اورن به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد و به اعضای نظامی حکومت در ماده 15 قانون اساسی مصونیت محاکمه در محاکم عمومی داده شد و پس از آن نیز به وسیله دولت هایی که با رای مردم بر سر کار آمدند تغییری در این قانون داده نشد و در نتیجه مصونیت سران کودتا کماکان به قوت خود باقی است.
در مجموع در این کودتا 230 هزار نفر محاکمه شدند، برای هفت هزار نفر از متهمان درخواست اعدام شد، حکم اعدام 517 نفر تصویب و 50 نفر از آنها اعدام شدند. هزار نفر نیز از حقوق شهروندی محروم شده و ده ها نفر زیر شکنجه کودتاگران کشته شدند و برای400 روزنامه نگار نیز در مجموع چهار هزار سال زندان درخواست شد.
** کودتای پست مدرن ترکیه
در 28 فوریه 1997 کودتایی دیگر در ترکیه به وقوع پیوست که متفاوت از کودتاهای پیشین بود. در اثر فشاری که گفته می شود از جانب ارتش ترکیه به دولت اسلامگرای نجم الدین اربکان نخست وزیر وقت ترکیه وارد آمد، وی مجبور به استعفا شد و انتخاباتی زودرس برگزار و حزب اسلامگرای رفاه از سوی دادگاه قانون اساسی ترکیه منحل شد. از این کودتا در ترکیه به عنوان نخستین کودتای پست مدرن نام برده می شود و در سال های گذشته دولت اردوغان پرونده ای تحت عنوان پیگیری و محاکمه کودتاکنندگان 28 فوریه در دست بررسی دارد که کودتایی دیگر دامن خود وی را نیز گرفته است.
** نقطه ثقل ترکیه در نقش منطقه ای
ترکیه به دلیل قرارگرفتن در همسایگی کشورهای اروپایی از یک سو و نیز کشورهای آسیایی از سوی دیگر، نقش مهمی در تحولات منطقه و بخصوص تحولاتی که اکنون در سوریه و مصر و رژیم صهیونیستی جاری است، دارد.
ترکیه اکنون به عنوان نقطه ثقلی در تحولات منطقه بشمار می آید و به هرطرف که تمایل پیدا کند عده ای را خوشحال و عده ای را نگران می کند، به عنوان مثال کشورهایی مثل آمریکا، عربستان، روسیه، ایران، مصر، سوریه، رژیم صهیونیستی، قطر و عراق از جمله این کشورها هستند که هرگونه تغییری در تحولات ترکیه را به دقت مد نظر قرار داده و نسبت به آن واکنش نشان خواهند داد.
ترکیه را می توان مرکز اتکای کشورهای حامی تروریسم مثل عربستان و ضد تروریست مثل جمهوری اسلامی ایران دانست که هرگز مایل نیستند آن را از دست بدهند و بر همین اساس است که وقتی سعودی ها تغییر موضع دولت اردوغان در قبال سوریه را دیدند زبان به تهدید این کشور گشودند و تحلیل گران سیاسی بعید نمی دانند رژیم آل سعود پشت پرده اقدام کودتاچیان قرار داشته باشد تا بتواند زهرچشمی نسبت به هرگونه تغییری در موضع ترک ها در قبال سوریه به آنها نشان دهد.
روزهای آینده روشنگر واقعیت های بیشتری نسبت به کودتای جمعه شب ترکیه خواهد بود و آشکار خواهد کرد چه کسانی از تغییر دولت در ترکیه خوشحال و چه کشورهایی از به خطرافتادن بیشتر موقعیت خود در منطقه بخصوص در قبال تحولات سوریه و مصر نگران هستند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید