«برجام»؛ رهاورد دیپلماسی تعاملی دولت یازدهم

آفتاب‌‌نیوز : «حسن روحانی» پس از کسب رای اعتماد ملت در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392، طبق وعده های انتخاباتی خود تعامل سازنده و بهبود روابط با جهان را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داد. اندک زمانی پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، تلاش های خستگی ناپذیر کارگزاران سیاست خارجی کشور آغاز شد و پس از طی مسیری پیچیده و دشوار، سرانجام گره های کور اختلافات انباشته با قدرت های جهانی در زمینه فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران گشوده شد و این بحران غیرضروری خاتمه یافت.

رایزنی های هسته ای که نزدیک به 2 سال به طول انجامید، اوج اراده و خستگی ناپذیری نمایندگان عالی رتبه و دیپلمات های کشورمان را به تصویر کشید؛ اراده که زمینه ساز کسب دستاوردهای مهمی برای ایران در عرصه بین المللی شد.

** مروری بر گفت وگوهای هسته ای از آغاز تاکنون
گفت وگوهای هسته ای به طور جدی از همان ماه های نخست دولت یازدهم کلید خورد. نخستین دور از گفت وگوها اوایل مهرماه 1392 از نیویورک آغاز شد تا اینکه در آذرماه همان سال، ایران و 1+5 در نشست ژنو 3 به چارچوبی مشخص با عنوان «طرح اقدام مشترک» دست یافتند.
این گفت وگوها با چند دور تمدید در سال 1393 نیز ادامه یافت. دراین مدت با نشست های بسیاری که در سطوح کارشناسی، معاونان و وزیران امور خارجه صورت گرفت، به تدریج از دامنه اختلاف ها کاسته شد و در نهایت ایران و 6 قدرت بزرگ جهان فروردین ماه 1394 روی «بیانیه لوزان» اتفاق کردند؛ بیانیه ای که نشان می داد ایران و غرب به تفاهم کلی و مجموعه ای از راه حل ها دست یافته اند.

آخرین و در عین حال پیچیده ترین دور گفت وگوها تیرماه پارسال در وین رقم خورد. تنها در جریان گفت وگوهای وین سه بار زمان مذاکرات تمدید شد. از این رو، گفت وگوهایی که از ششم تیرماه شروع شده بود سرانجام بیست وسوم این ماه پایان یافت و 2 طرف به برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام دست یافتند و حدود 6 ماه بعد (دی ماه پارسال) اجرای رسمی آن آغاز شد.
به رغم گذشت حدود هفت ماه از اعلان رسمی اجرای برجام و گشایش هایی که در زمینه های گوناگون برای ایران ایجاد شده است هنوز مانع هایی در این مسیر وجود دارد. یکی از این مانع ها، محدودیت ها و چالش های ارزی است که آمریکایی ها پیش روی تجارت خارجی ایران قرار داده اند؛ محدودیتی که استفاده بیشینه از فرصت های پسابرجام را با مشکل مواجه کرده است و با روح برجام سازگاری ندارد
از دیگر مسایلی که هنوز بر سر آن اختلاف نظر وجود دارد، موضوع آزمایش های موشکی ایران است. غرب با استناد به قطعنامه 2231 شورای امنیت، ساخت و آزمایش موشک های بالستیک که قابلیت حمل کلاهک های هسته ای را دارد برای ایران ممنوع می داند. این در حالی است که مقام های کشورمان موشک های تولید و آزمایش شده را دارای کاربردی تدافعی می دانند که برای حمل کلاهک هسته ای طراحی نشده است.

در راستای پیگیری اجرای برجام و رفع موانع پیش روی آن نیز کمیسیونی با عنوان «کمیسیون مشترک برجام» متشکل از نمایندگان ایران و اعضای 1+5 پیش بینی شده است تا هر سه ماه یک بار در این باره تشکیل جلسه دهد. تاکنون این کمیسیون چهار نشست صورت داده و قرار است پنجمین نشست کمیسیون مشترک برجام در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار شود. در این پیوند، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه اوایل مردادماه امسال تاکید کرد که بدعهدی آمریکا و موضوع های دیگر در کمیسیون پیش رو بررسی می شود.
به رغم برخی بدعهدی های طرف مقابل در اجرای برجام، این توافق دستاوردهای چشمگیری را برای کشورمان به ارمغان آورده و با توجه به تنگناهای شدید پیش از توافق هسته ای در عرصه بین المللی، این پرسش را در ذهن ها ایجاد کرده است که اگر برجام نبود چه مسیری پیش روی ایران قرار می گرفت؟

** گزیده ای از دستاوردهای سیاسی توافق تاریخی
برقراری تعامل سازنده با جهان در دولت یازدهم نه در سطح شعار که در عرصه عمل بستر را برای تنش زدایی در سیاست خارجی هموار کرد. طرف غربی نیز با درک این تغییر رویکرد و جایگزینی دیپلماسی تعاملی به جای دیپلماسی تقابلی و تهاجمی، برای حل اختلافات دوازده ساله هسته ای جدیت بیشتری به خرج داد.

مهمترین خواسته تهران در فرایند گفت وگوها به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی ایران و ادامه غنی سازی در خاک کشور بود. طرف غربی تا پیش از این گفت وگوها، خواستار تعلیق همه فعالیت های هسته ای ایران از جمله فعالیت تاسیسات فردو، اراک و نطنز بود و در این راستا حتی بارها از تهدید به اقدام نظامی علیه ایران نیز بهره برد اما دیپلمات های ایرانی توانستند امتیاز حفظ کلیت برنامه هسته از جمله برنامه ها و زیرساخت های مرتبط با آن را از 1+5 بگیرند. در نتیجه، نه تنها هیچ یک از تاسیسات و فعالیت های مرتبط هسته ای ایران متوقف، تعطیل یا تعلیق نشد بلکه این فعالیت ها با محدودیت هایی ناچیز و معین ادامه یافت.

امتیاز دیگر ایران به موضوع «ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران» یا همان «پی. ام. دی» (PMD)برمی گشت. در این پرونده، غرب ادعا می کرد که ایران پیشتر آزمایش هایی را در ارتباط با ساخت سلاح های هسته ای انجام داده است. به دنبال همکاری های مداوم و سازنده ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی و گزارش «یوکیا آمانو» مدیر کل این سازمان مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران، شورای حکام آژانس، آذرماه 1394 رای نهایی خود را صادر کرد و این پرونده را برای همیشه بست.

لغو تحریم ها را نیز می توان از مهمترین دستاوردهای برجام برای کشورمان برشمرد؛ تحریم هایی که بر مبنای 6 قطعنامه شورای امنیت (از سال 1385 تا 1390) و 12 قطعنامه شورای حکام علیه ایران وضع شده بود. بیست ونهم تیرماه پارسال یعنی کمتر از یک هفته پس از توافق وین، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ای تازه (به شماره 2231) با هدف لغو تحریم های ایران را با 15 رای موافق و بدون رای مخالف از تصویب گذراند. بر این اساس، همه قطعنامه های هسته ای ضدایرانی مُهر باطل خورد و محدودیت های چند ساله از پیش روی ایران برداشته شد.
این قطعنامه تازه برخلاف قطعنامه های پیشین در سایه فصل هفتم منشور ملل متحد قرار نگرفت. این نخستین بار بود که کشوری با دست پُر از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج می شد؛ رخدادی که دولت های غربی را وادار به اذعان بی اساسی ادعاهایشان مبنی بر تهدیدزا بودن فعالیت های هسته ای ایران برای امنیت جهانی واداشت.

در مجموع، با تلاش هایی که در دولت یازدهم در ارتباط با حل وفصل اختلاف هسته ای صورت گرفت، تهدیدها به فرصت تبدیل شد. دشمنان ایران که تا چند سال پیش به راحتی فعالیت های هسته ای ایران را تهدیدی علیه منطقه و جهان قلمداد می کردند و اجماعی علیه کشورمان شکل داده بودند، حال نقشه ایران هراسی خود را نقش بر آب می بینند.
هوده سخن اینکه فارغ از فرصت هایی که برجام در زمینه اقتصادی، امنیتی و ... برای ایران فراهم ساخته، رهاوردهای توافق هسته ای در زمینه های سیاسی و دیپلماتیک چشمگیر و بی سابقه می نماید.