بيستمين سالگرد فاجعه چرنوبيل

آفتاب‌‌نیوز : آوريل 1986 آزمايشی در واحد چهارم نيروگاه چرنوبيل در شرف انجام است. در اين آزمايش مهندسان و دانشمندان می خواهند دريابند که آيا توربين های چرنوبيل در صورت قطع برق قادر به توليد برق کافی برای ادامه کار نيروگاه خواهند بود يا نه؟ برای اينکه شرايط انجام آزمايش به واقعيت نزديک تر باشد، سامانه ايمنی اضطراری معروف به "حفاظت متوسط " ، موقتاً خاموش شده است. چند دقيقه مانده به شروع آزمايش، به علت اشتباه يکی از کارکنان، کارآيی نيروگاه بشدت کاهش می يابد. برای افزايش کارايی سيستم، کارکنان ميله های ترمز نيروگاه را بيرون می کشند و تعداد ترمزها به زير مرز مجاز 28 می رسد. اين ترمزها می بايست در شرايط اضطراری، واکنش زنجيره ای اتمی را متوقف کنند. با اين وجود مهندس مسئول آناتولی دیاتلوف، دستور شروع آزمايش را صادر می کند.

ساعت 1:22:30: نيروگاه به علت بسته بودن چند خنک کننده، قادر به کنترل حرارت نيست. آب شروع به جوشيدن می کند و اولين صداهای انفجار مانند ِ ناشی از جوشش آب شنيده می شود. دو مسئول مستقيم آکيموف و توپلونُف می خواهند آزمايش را متوقف کنند، اما رييس جاتلُف Djatlov مانع می شود. بنا بر پروتکل، آزمايش برق قطع می شود و با از کار افتادن پمپ های آب، ميزان آب خنک کننده اطراف نيروگاه، باز هم کمتر می شود. کارايي نيروگاه بر اثر افزايش حرارت به شدت بالا می رود.


ساعت 1:23:04، در اين لحظه سيستم "حفاظت متوسط" می بايست وارد عمل شود. اما اين سيستم خاموش شده بود. آکيموف پشيمان از کرده 30 ثانيه پيش خود در ساعت 1:33:40 ، سيستم حفاظت متوسط" را روشن می کند و در اينجا نيروگاه چرنوبيل با واقعيت تلخ يک خطای ساختاری روبرو می شود. سرعت بازگشت ميله های ترمز نيروگاه در مقايسه با استانداردهای جهانی بسيار کند است. علاوه بر اين سراين ميله ها دارای مقداری گرافيت است که خود باعث واکنش زنجيره ای می شود. بدين ترتيب ورود آرام اين ميله ها به درون محفظه، به جای ترمز کردن، کارايی نيروگاه را بشدت بالا می برد و در اين لحظه نيروگاه از کنترل خارج می شود.

ساعت 1:23:50، راکتور شماره 4 نيروگاه ناگهان منفجر می شود. همه مواد راديو اکتيو از نيروگاه بيرون می ريزد و همه چيز در اطراف نيروگاه آتش می گيرد. بر اثر انفجار راکتور چرنوبيل، صد برابر بمب اتمی هيروشيما و ناگازاکی، پرتو راديو اکتيو آزاد شد. در زمان حادثه، در حدود 7 ميليون نفر از جمله سه ميليون کودک در مناطق آلوده زندگی می کردند. ميليونها نفر هنوز در اين مناطق زندگی می کنند. از زمان حادثه چرنوبيل، نزديک به 30 هزار سرباز و مأمور آتش نشانی که عمليات پاکسازی منطقه را به عهده داشتند، به علت ابتلا به بيماری های گوناگون از جمله سرطان ريه و سرطان خون، جان خود را از دست داده اند. 7 ميليون نفر در روسيه، اوکراين و بلاروس دچار عوارض ناشی از پرتوهای راديو اکتيو شدند، به عنوان مثال، ميزان سرطان تيروئيد صد برابر شده. اما به گفته کارشناسان نمونه های جديد سرطان هم در حال گسترش است.

برای درک ابعاد اقتصادی فاجعه نيز، ذکر اين نکته بس که خرابی های اقتصادی ناشی از حادثه چرنوبيل، در بلاروس (يکی از محوری های آسيب ديده)، در عرض سی سال يعنی از زمان حادثه تا سال 2015، به 255 ميليارد دلار خواهد رسيد. واکنش حکومت وقت شوروی سابق را می توان در چند مرحله مشخص کرد: از زمان حادثه تا سال 1988 (دو سال بعد) همه چيز زير نظر مسکو اداره شد. بسياری از تصميم هايی که آنزمان گرفته شد، اکنون زير سوال است. داروهای حاوی يد که می بايستی در مقابل اشعه راديو اکتيو مصرف می شدند، بسيار دير در ميان مردم توزيع شد (مسئله ای که می توانست از تعداد زياد موارد ابتلا به سرطان تيروئيد پيشگيری کند.)


اما پنهانکاری سنتی نظام حاکم بر شوروی آنزمان باعث شد که نه تنها مراسم اول ماه مه (پنج روز پس از حادثه) در کيف و منيسک به رغم ميزان زياد پرتو راديو اکتيو برگزار شود، بلکه روستاهای در محل های بسيار آلوده حتی تا حدود 30 کيلومتری اطراف راکتور نيز تخليه نشود. تنها در سال 1989 در حدود سه سال پس از حادثه بود که نقشه محل آلودگی ها برای اولين بار منتشر شد. اما يکی از حوادث تلخ مشخصه چرنوبيل، سياست غيرانسانی استفاده از سربازان برای کار در محل راکتور بود. تحريک احساسات قهرمانی، به عنوان سرپوشی بر اين اصل بکار رفت که رهبری شوروی مطلقاً آمادگی برخورد با يک فاجعه گسترده ای چنينی را نداشت. تنها از سال 1989 (سه سال پس از حادثه) مردم اندک اندک از عمق فاجعه باخبر شدند. از سال 1991، پس از جدا شدن اوکراين از اتحاد شوروی، مرحله جديدی از سياست چرنوبيل آغاز شد. در اين مرحله کميته های رسمی چرنوبيل در بلاروس و اوکراين ايجاد شد. عمليات هماهنگ وزارتخانه ها از جمله وزارت بهداشت و کشاورزی، برای مقابله با پيامدهای چرنوبيل نيز آغاز شد.


پس از حادثه چرنوبيل، راکتور اتمی نيروگاه چرنوبيل را زير بتون مدفون کردند تا جلو پخش هر چه بيشتر پرتوهای راديو اکتیو آن گرفته شود. 97 درصد مواد راديو اکتيو زير اين پوشش بتونی قرار گرفته، اما بر پايه گزارش سازمان انرژی اتمی روسيه، پوشش بتونی هر آن ممکن است فرو ريزد. قرار است در سال 2008، طرح 768 ميليون يورويي پوشش جديد راکتور ويران چرنوبيل آماده شود. اما عواقب و اثرهای اين فاجعه پس از گذشت 19 سال، به علت رسوب مواد ماندگار راديو اکتيو در محيط زيست، سلامتی ساکنان کشورهای اوکراين، بلاروس و روسيه، هنوز در معرض تهديد است.