بیابانی شدن اطراف دریاچه ارومیه/ خشک شدن دریاچه موضوع فراملی است

آفتاب‌‌نیوز : به گزارش خبرنگارعلمی ایرنا، مسعود تجریشی روز سه شنبه در گردهمایی ستاد احیای دریاچه ارومیه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات گفت:747 هزار نفر تحت تاثیر کانون جبل قرار می گیرند، 58 هزار هکتار اراضی باغی و زراعی در محدوده آن واقع شده است، بررسی ها نشان می دهد گرد وغبار می تواند تا شعاع 500 متری حرکت کند و از مرز خارج شود بنابراین خشک شدن دریاچه دیگر موضوعی ملی نیست بلکه منطقه ای و بین المللی است.
وی گفت:درسال 2015 ،مجمع جهانی اقتصاد بحث آب را به عنوان رتبه اول ریسک جهانی از منظر اثرات اجتماعی دید و در این زمینه گزارشی در سال 2016 منتشر شد که در آن آمده است 10 سال آینده بسیاری از جابجایی های جمعیتی و مشکلات امنیتی از ناهنجاری های بخش آب خواهد بود.
وی افزود: بعد از آن محیط زیست اولویت دوم قرار گرفت ، 9 درصد درآمد تولید ناخالص ملی به عنوان خسارت های زیست محیطی هزینه می شود.
تجریشی به وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: در 20 سال گذشته سالانه 40 سانتی متر آب دریاچه را از دست دادیم یعنی در این مدت 40 میلیارد متر مکعب آب از بین رفته است البته با اقدامات صورت گرفته وضعیت کنونی دریاچه ارومیه امیدوارکننده است.
وی افزود: اکنون 2 هزار کیلومتر سطح دریاچه و 1.5 میلیارد متر مکعب حجم آب دریاچه است و توانستیم بعد از 20 سال وضعیت دریاچه را تثبیت کنیم.
تجریشی ادامه داد: حدود چهار دهه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه 385 میلیمتر بارندگی گزارش شده است و 8.8 دهم میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر داشتیم، در این مدت میزان بارندگی 18 درصد کاهش یافت و به 317 میلیمتر رسید که بخش زیادی صرف کشاورزی شده است.
وی تاکید کرد: مساله مهمی که وجود دارد این است که چه میزان از این آب را می توان برای دریاچه برداشت، هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که تمام آبهای زیرزمینی و تجدید پذیر خود را مصرف کند و میزان استفاده را به بیش از 70 درصد برساند برخی کشورها تا 50 درصد هم استفاده کرده اند اما در ایران این میزان به بیش از 85 درصد رسیده است بنابراین کشور در این زمینه در وضعیت خطرناکی به سر می برد.
به گفته وی استاندارد استفاده از آبهای تجدید پذیر 20 تا 40 درصد است که این حد ایمن است اما بیشتر از آن وارد مرحله پرخطر می شود.
وی گفت: چهار کشور در دنیا از 65 درصد منابع آبهای زیرزمینی خود استفاده می کنند شامل ایران، امریکا، چین و هند است که با توجه به وسعت کشور ما نسبت به سه کشور دیگر وضعیت خوبی نداریم، باید به سمت مصرف 45 درصد از این آبها پیش رویم.
تجریشی افزود: اگر از سال 1394 استفاده 45 درصدی از آبهای زیر زمینی را آغاز می کردیم می توانستیم اکنون هزار و 272 متر تراز آب دریاچه را داشته باشیم، البته با اقدامات صورت گرفته دراین بخش بسیار صرفه جویی شده است.
وی به عوامل اصلی در خشک شدن دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: برداشت بیش از حد مجاز از آبهای تجدید پذیر، توزیع نامتوازن کشاورزی و شرایط اقلیمی در کنار هم دریاچه را خشک کردند.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: در سال 85 حدود 64 هزار حلقه چاه، 91حدود 89 هزار و اکنون بیش از 100 هزار حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد که 50 درصد مجاز و 50 درصد غیر مجاز است.
وی گفت: همواره این سوال مطرح می شود که آیا دریاچه ارومیه به آبهای زیر زمینی و رودخانه ها ارتباط دارد یا خیر، این موضوعی است که برخی از کارشناسان در مصاحبه های خود به ربط آن اشاره می کنند و معتقدند دریاچه آبهای زیر زمینی را شور می کند.
وی ادامه داد: بر اساس مطالعه آژانس بین المللی اتمی عمر آب در داخل دریاچه دو سال ، آبخوان ها 12 سال و چشمه ها بیشتر است، در اطراف دریاچه یک پتوی (قشر)رسی وجود دارد که با وجود آن نفوذ آب دریاچه به منابع زیر زمینی قرن ها زمان نیاز دارد بنابراین ارتباطی بین آب دریاچه و شور شدن آبهای زیر زمینی وجود ندارد.
تجریشی گفت: اما رودخانه به آب های زیر زمینی مرتبط است بنابراین یکی از چالش ها در منطقه برداشت بیش از حد آب از چاه ها است که رودخانه ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی با بیان اینکه کشاورزی در دورتا دور دریاچه عرصه را برای این حوضه تنگ کرده است افزود: 90 درصد آب حوضه در بخش کشاورزی مصرف می شود، همزمان با بروز خشکسالی اراضی اطراف دریاچه در حوضه زرینه رود در مدت 6 سال 16 هزار هکتار افزایش یافت.
تجریشی اظهار کرد: این روند نشان می دهد توسعه بخش اراضی کشاورزی به سمت گیاهان آب بر مانند چغندر قند حرکت کرد در حالی که کشت غلات که محصولی کم آب است به تدریج از بین رفت و باغات نیز دو برابر شدند، متاسفانه در باغات کشت یونجه که محصولی آب بر است نیز دیده می شود.
وی ادامه داد: طی 40 سال سالانه 5 میلیارد متر مکعب آب به سمت دریاچه سرازیر می شد که تا چند سال پیش به 2.4 دهم میلیارد متر مکعب رسید و در سال 91 به کمتر از یک میلیارد متر مکعب رسید بنابراین نباید انتظار داشته باشیم وضعیت دریاچه بهتر از این باشد.
تجریشی گفت: 90 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود در حالی که 30 درصد اشتغال و 15 درصد از درآمد تولید ناخالص ملی را به همراه دارد، این یک توسعه ناپایدار است که منابع اولیه مصرف می شود اما به اقتصاد خانواده کمکی نمی کند، درآمد متوسط هر خانوار روستایی در آذربایجان شرقی از سال 88 تا 92 هیچ تغییری نکرده است و در آذربایجان غربی حدود 25 درصد هم کاهش داشته است.
وی به لزوم احیاء دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: کشاورزی در بالادست دریاچه ارومیه انجام می شود و از سموم شیمیایی استفاده می شد که پساب آن وارد دریاچه ارومیه می شد و اگر دریاچه خشک شود و توفان های نمک به هوا برخیزد این عناصر هم همراه آن وارد ریه های مردم خواهد شد.
تجریشی افزود: بروز انواع سرطان، آسیب های چشمی و آسیب های پوستی برخی از آثار خشک شدن دریاچه ارومیه است، انعکاس نور در دریاچه 4.5 برابر زمان آبدار بودن آن شده است، در بخش کشاورزی هم زمین ها شور شدند، خاک حاصلخیزی خود را از دست داد و درختان مثمر در حال خشک شدن هستند، زنبور عسل در منطقه در حال نابودی است و سقط جنین دام ها گزارش شده است، اینها بخشی از عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه است.
وی با بیان اینکه شواهدی وجود دارد که منطقه به بیابان تبدیل شده است گفت: کانون های گرد و غبار در منطقه و حوضه دریاچه ارومیه شناسایی شده اند که از دو سال گذشته مدیریت آنها را آغاز کردیم، تپه های ماسه ای در منطقه جبل شکل گرفت و به صورت روزانه حرکت می کنند در حالی که این منطقه سال 78 پر آب بود و در سال 92 خشک شد.
تجریشی ادامه داد: 747 هزار نفر می توانند تحت تاثیر کانون جبل قرار گیرند، 58 هزار هکتار اراضی باغی و زراعی در محدوده آن واقع شده است، بررسی ها نشان داد گرد و غبار می تواند تا شعاع 500 متری حرکت کند و از مرز خارج شود بنابراین دیگر خشک شدن دریاچه دیگر موضوعی ملی نیست بلکه منطقه ای و بین المللی است.
وی با تاکید بر اینکه چاره ای جز احیاء دریاچه نداریم گفت: حجم زیادی آب در حوضه آبریز دریاچه پراکنده می شود و به بدنه نمی رسد که با انجام اقداماتی مانند لایروبی و یا تغییر مسیر، آب را به پیکره اصلی رساندیم.
تجریشی افزود: در جنوب دریاچه ارومیه حدود 70 میلیون متر مکعب تبخیر آب از آبخوان ها داشتیم که شوری در این بخش بیشتر بود.
گردهمایی اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه امروز سه شنبه با هدف ارائه گزارشی از عملکرد 3 ساله این ستاد با حضورعیسی کلانتری دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه و مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق این ستاد و جمعی از صاحبنظران در این زمینه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات برگزار شد.