آسیب پذیری بسیاری از ساختمان های به ظاهر مهندسی ساز در مقابل زلزله

آفتاب‌‌نیوز :  13 سال از زمین لرزه بم به عنوان یکی از بزرگترین و دردناکترین سوانح طبیعی دنیا می گذرد و خاطره تلخ صبحگاهان پنجم دی ۱۳۸۲ شهر بم، از ذهن ایرانیان پاک نشده و داغ این حادثه ناباورانه، هنوز بر دل اهالی کرمان و بم برجای مانده است.
در سپیده دم آن روز، خشم طبیعت هرچند خشن و سنگین بر اهالی بم وارد شد ولی برای جهانیان قابل باور نبود که زمین لرزه با بزرگای 6.6 ، بیش از 26 هزار نفر را به کام مرگ بکشاند، ۳۰ هزار نفر را مجروح و بیش از صدهزار نفر را بی ‌خانمان کند چراکه زمین لرزه هایی به مراتب شدیدتر در کشورهای پیشرفته، تلفاتی کمتر از انگشتان دست به جای می گذارند و وسعت خرابی ها هم قابل مقایسه با حوادث مشابه در ایران نیست.
با توجه به خطرپذیری مناطق مختلف ایران در برابر زلزله، سایه این پدیده طبیعی همواره بر سر ایرانیان بوده و هست ولی انگار ما چاره ای جز تسلیم نیاموخته ایم و اراده ای برای پیشگیری و مقابله با آن نداریم.

در این میان، مشکل کار کجاست و چاره چیست؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها و همزمان با روز 'ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی' پای سخنان دکتر 'کامبد امینی حسینی' رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نشستیم.
وی با بیان اینکه کل کشور در معرض خطر زلزله است و هیچ جایی از ایران در برابر این تهدید مصون نیست، گفت: مستندات نشان می دهد که سالانه به طور میانگین، یک زلزله با بزرگای بالای 6 و هر 10 سال، یک زلزله با بزرگای 7 و بالاتر در ایران رخ داده است و در برخی سال ها این تعداد، کم و زیاد شده است. بزرگای زلزله بم نیز اندکی بالای 6.5 بود که اثرات مخرب گسترده ای را برجای گذاشت. بنابراین امکان تکرار فاجعه ای نظیر بم، هر لحظه در هر نقطه کشور وجود دارد.
امینی حسینی دو موضوع اساسی را در افزایش آسیب پذیری مناطق مختلف ایران در برابر زلزله موثر دانست و گفت: یکی از موضوعات این است مردم و مسوولان ما به خطر زلزله چندان باور ندارند و به صورت مقطعی و کوتاه مدت به آن می نگرند به طوری که اقدامات آنها اغلب منحصر به مرحله پس از وقوع زمین لرزه و واکنش های اضطراری و امداد و نجات محدود شده و بعد هم همه چیز به فراموشی سپرده می شود.

وی ادامه داد: به دلیل همین رویکرد، ما در زلزله ورزقان (مرداد 1391) همان اتفاقاتی را شاهد بودیم که کم و بیش در زلزله بوئین زهرا (شهریور 1341) مشاهده می کردیم و گویی نظام ساخت و ساز و شیوه آمادگی ما در برابر زلزله تقریبا هیچ تفاوتی با 50 سال گذشته نداشته است.
امینی وظایف دولت و مردم در زمینه کسب آمادگی برای مقابله با زلزله را یادآور شد و گفت: وظایف حاکمیت در این زمینه عمدتا به سیاستگذاری، تدوین ضوابط اجرایی و نظارت بر اقدامات اجرایی برمی گردد. به عنوان نمونه دستگاه های حاکمیتی باید با تدوین ضوابط بومی برای ساخت و ساز ایمن در برابر زلزله، بر فرایند احداث ساختمان ها نظارت دقیقی داشته باشند. همچنین لازم است که حاکمیت مانع از ساخت و ساز و ایجاد شهرهای جدید در مناطق خطرناک شود.
اعطای تسهیلات و وام های کم بهره به مردم برای بهسازی و مقاوم سازی خانه های خود، یکی از پیشنهادهای رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه زلزله شناسی به منظور کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله های احتمالی بود.

وی در عین حال، نقش اصلی در کاهش تبعات زلزله را متوجه خود مردم دانست و گفت: تا وقتی که مردم به ظاهر ساختمان بیش از مقاومت آن اهمیت بدهند و خواستار زندگی در ساختمان های ایمن نباشند، سازندگان هم به این موضوع کمتر می پردازند و به جای هزینه کرد در اسکلت ساختمان به ظواهر آن خواهند پرداخت.
امینی بر لزوم کسب آگاهی عمومی در زمان قبل، حین و بعد از زلزله تاکید کرد و بیان داشت: مردم باید شناخت خود را از منطقه مسکونی شان بالا ببرند تا بدانند در صورت بروز زلزله، چگونه می توانند ضمن نجات جان خود و خانواده به دیگران کمک کنند.
وی به اجرای طرح 'مدرسه ایمن، جامعه تاب آور' در راستای این موضوع و همچنین ظرفیت سازی در سطوح محلی در برابر زلزله اشاره کرد و گفت: این طرح با امضای تفاهم نامه ای میان وزارتخانه های کشور، علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، جمعیت هلال احمر و صدا و سیما تدوین و اجرایی شده است.

رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه زلزله شناسی درباره جزئیات این طرح ملی توضیح داد: طرح 'مدرسه ایمن، جامعه تاب آور' که امسال به صورت آزمایشی در یک محله تهران و یک محله در مراکز تمام استان های کشور آغاز شد، قرار است در یک بازه زمانی 10 ساله (افق1404) به تدریج در تمام محله های شهری و حتی روستاهای کشور به اجرا گذاشته شود.
وی افزود: در این طرح، مدرسه های ایمن در برابر زلزله به منظور پیشگیری و مدیریت بحران، تجهیز و آماده سازی می شوند و شورای ایمنی محله با محوریت مدرسه و عضویت تعدادی از معتمدین محل و داوطلبان ساکن در مجاورت مدرسه در این مراکز تشکیل خواهد شد. مهمترین اقداماتی که در این مدارس قبل از زلزله انجام می شود، آشنا کردن مردم و دانش آموزان با مخاطرات موجود در محله و چگونگی واکنش مناسب آنها به تهدیدات پیش رو در زمان زلزله خواهد بود. همچنین این شورا در کاهش مخاطرات محله پیش از رخداد زلزله مشارکت نموده و از دستگاه های اجرایی ذیربط در این راستا پیگیری های لازم را به عمل می آورد.

به گفته امینی، در زمان رخداد زلزله مدرسه های منتخب به پایگاه مدیریت بحران محلی و محل اسکان اضطراری تبدیل شده و ارائه خدمات امداد و نجات و کمک رسانی به آسیب دیدگان زلزله در این سطوح را به صورت مقدماتی به عهده خواهند داشت. بدین ترتیب امکان حداکثر استفاده از ساعات اولیه بعد از رخداد زلزله برای نجات جان مصدومان و بازماندگان فراهم می شود.
این متخصص مدیریت بحران، آسیب پذیری ساختمان های کشور را یکی از تهدیدات جدی در زمان بروز سوانح طبیعی به ویژه زلزله برشمرد و گفت: علاوه بر ساختمان های قدیمی و فرسوده، بسیاری از سازه های جدید ما نیز استحکام لازم در برابر زلزله را ندارند و متاسفانه برنامه های مرتبط با نظارت دقیق بر ساخت و سازهای جدید نیز همچنان به صورت جدی و اساسی اجرایی نشده اند.
وی تصریح کرد: مطالعات انجام شده نشان می دهد که بسیاری از ساختمان های نوساز در ایران از مقاومت لازم در مقابل زمین لرزه برخوردار نیستند و حتی بسیاری از ساختمان هایی نیز که به ظاهر مهندسی ساز هستند، ممکن است در برابر زلزله آسیب پذیر باشند.
امینی اظهار داشت: برخی از ساختمان های نوساز هرچند به لحاظ ظاهری، مبتنی بر اصول مهندسی طراحی شده اند ولی به دلایل مختلف همچون استفاده از مصالح غیراستاندارد، به کارگیری نیروهای غیرماهر در ساخت آنها، استفاده نکردن از المانهای سازه ای مناسب و بسیاری موارد دیگر، در برابر زلزله ایمن نیستند.
پنجم دی ماه همزمان با سالروز زلزله بم به عنوان 'روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی' در تقویم جمهوری اسلامی ایران نام گرفته است.