تهران دچار تراژدی تنهایی انسان‌ها شده است

آفتاب‌‌نیوز : داریوش نصیری، از بازیگران و کارگردان‌های نام‌دار و معتبر تئاتر، فارغ‌التحصیل رشته کارگردانی سینما و ارتباطات است و تاکنون به عنوان نویسنده، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر فعالیت‌های گسترده و موفقی داشته که می‌توان اشاره کرد به دانشجوی نمونه کشوری در بخش فرهنگ و هنر و دریافت لوح تقدیر از ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران و ریاست دانشگاه (سال‌های 89 و 92)، دریافت جوایز مختلف بازیگری، نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی از جشنواره‌های متعدد داخلی و خارجی، اجرای نمایش در کشورهایی مانند ارمنستان، روسیه، امارات و ترکیه و مالزی و دبیری نخستین جشنواره نمایشنامه‌خوانی در دانشگاه جامع علمی کاربردی. این هنرمند هم‌اکنون مدیرگروه و مدرس رشته بازیگری و فیلمسازی و عضو شورای آموزشی و سیاستگذاری فرهنگی‌اجتماعی دانشگاه جامع علمی‌کاربردی است. آخرین اجرای نصیری، نمایش «نام من ایران» در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر هایفست در ارمنستان (اکتبر 2015) بوده است. نمایش «U- Turn»،که ستاد برگزاری جشنواره نام «بازگشت» را برای آن انتخاب کرده‌اند، روزهای 9 و 11 بهمن‌ماه، ساعت 16:30 در محوطه تئاترشهر و روز 10 بهمن مقابل خانه هنرمندان اجرا می‌شود. مدت‌زمان نمایش سی دقیقه است. به همین بهانه با داریوش نصیری، بازیگر، طراح، نویسنده و کارگردان نمایش «U-Turn» گفت‌وگو کرده‌‌ییم.

 
ایده اولیه نمایش چگونه به ذهن‌تان رسید و چه شد تصمیم گرفتید آن را در بخش خیابانی جشنواره فجر اجرا کنید؟

در مرکز علمی‌کاربردی واحد 11 تهران کلاسی داشتم با عنوان «نمایش خیابانی در رشته بازیگری». مهرماه امسال طرحی را به دانشجویان دادم که با استقبال دانشجویان روبه‌رو شد و شروع کردند به کار روی آن. ضمن این‌که چنین سوژه و نمونه کاری تا کنون به این شکل در بخش نمایش‌های خیابانی اجرا نشده بود. شروع طرح با یک تشییع جنازه است و ادامه ماجرا. از این‌رو در حذف و اضافه‌ها اتفاقاتی افتاد که ما به صورت کارگاهی این نمایش را جمع کردیم، در انتها نمایشنامه را نوشتم و کارگردانی کردم و یک بار هم در دانشگاه اجرا کردیم. بعد دیدم خالی از لطف نیست این اثر قرآنی که راجع به غفلت انسان‌ها نسبت به پروردگارش است، در بخش نمایش‌های خیابانی سی‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر ارزیابی و اجرا بشود که خوشبختانه با حمایت و مساعدت‌های بی‌دریغ دکتر سعید اسدی ـ دبیر محترم جشنواره فجر ـ این اتفاق افتاد تا خروجی یک کلاس تئوری‌عملی دانشجویان، در بزرگ‌ترین و فاخرترین جشنواره و رویداد هنری کشور محک بخورد.

 
بازیگرانی که در این اثر نقش ایفا دارند، همه دانشجو هستند؟

بله،  20 نفر از دانشجویان رشته بازیگری در واحد 11 دانشگاه علمی‌کاربردی هستند.


نکته ویژه نمایش، غیر از شیوه اجرایی، مضمون آن است که با الهام از چهار سوره قرآنی متن و ایده را پرورش دادید. آن آیات چه بودند و چرا قرآن‌کریم دستمایه نوشتن نمایشی برای شما شد؟

وقتی شروع به کار کردیم، از چهار سوره قرآنی با آیات متفاوت الهام گرفتیم که عبارتند از آیه 152 سوره‌ مبارکه بقره، آیات 99 و 100 سوره مبارکه مومنون، آیه 23 سوره مبارکه اسرا و آیه 35 سوره مبارکه انبیاء. جامعه امروز ما بسیار دچار نامهربانی، تنش و عصبانیت‌های بی‌جاست. نمی‌دانم آدم‌ها از چه زمانی این‌قدر نسبت به یکدیگر نامهربان و بی‌تفاوت شدند. تا آدم‌ها هستند، بعضاً دچار نامهربانی و بی‌مهری می‌شوند و ارزشی برای‌شان قائل نیستند. به محض این‌که می‌روند، عزیز می‌شوند. متاسفانه این عبارت که می‌گویند ما مرده‌پرستی می‌کنیم، در بیش‌تر اوقات واقعاً اتفاق می‌افتد و تا زمانی که کسی زنده است، یک لیوان آب دستش نمی‌دهند. مهربانی‌کردن هدیه بزرگی است که خداوند به انسان‌ها داده و نمی‌دانم از چه زمان فراموش شده. خداوند یک صورت به ما داده، ولی اکنون ما با صورت دیگری خودمان را به آدم‌ها نشان می‌دهیم.

 
نمایش شما در یک کشور اسلامی با محوریت دینی در همه امور اجرا می‌شود. آیا در تقسیم‌بندی ژانر، می‌توان «U- Turn» را جزو نمایش‌های دینی به حساب آورد یا به نظرتان این یک نمایش اجتماعی با رویکرد روانشناسانه است؟

هر اثر هنری دو پیام دارد؛ یک پیام ظاهری و یک پیام باطنی. پیام ظاهری همان آگاهی است که اثری به ما می‌دهد و پیام درونی، همان معرفت و شناختی است که وجود دارد. از هر زاویه که به تجزیه‌ و تحلیل یک اثر هنری بپردازیم، این دو پیام وجود دارد. برای مثال فیلم «تایتانیک» ساخته جیمز کامرون را در نگاه اولیه می‌توانیم یک اثر رمانتیک و عاشقانه بنامیم، ولی از نگاهی دیگر، بسیاری از سکانس‌های فیلم دقیقاً دارد معارف، خداشناسی، توبه و چگونگی آلوده‌شدن انسان به گناه و تبعات آن را  به ما متذکر می‌شود. به نظرم این فیلم بیش از آن‌که دراماتیک باشد، دینی است. در سکانس‌های پایانی فیلم، دو بازیگر اصلی در اقیانوس کنار مسافران رهاشده در آب‌ها، در حال تلاش برای نجات خود هستند و امید رهایی از آن فاجعه مرگبار،که تقریباً نزدیک به صفر است اما با تلالویی کوچک از یاد خدا این رهایی آغاز می‌شود و در انتها قایق‌های نجات برمی‌گردند و حتی از آن مکان دور می‌شوند اما مشیت الهی اینست که میان آن همه جسد در آب، یک نفر زنده ‌بماند، یعنی «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم». می‌خواهم بگویم از هر زاویه به یک اثر هنری نگاه کنید، جواب می‌گیرید. نمایش «U- Turn» هم خالی از این لطف نیست. در این نمایش علاوه بر آن‌که با مقوله و مفاهیم قرآنی بیش‌تر آشنا می‌شویم، مسائل و معضلات اجتماعی هم بررسی می‌شوند. نمایش ما رویکردهای روانشناسی و جامعه‌شناسی دارد. قوانین شهروندی در آن حاکم است، مسوولیت‌های اجتماعی که هر انسان نسبت به انسان دیگر دارد، ارتباطات انسانی که هر انسان در تقابل با دیگران و خودش و جهان هستی دارد، همه در بضاعت خود مطرح و بررسی می‌شوند. مسوولیت‌های اجتماعی رسانه‌ای همچون هنر تئاتر در قبال شهروندان با رویکردی آموزشی مورد بحث قرار می‌گیرد و فراموش نکنیم گسترش تئاتر و هنر نمایش در جامعه، نشاط اجتماعی را در برخواهد داشت.


با توجه به این‌که نمایش خیابانی است و شکل ویژه‌ای دارد، تمرینات نمایش باید سخت‌تر و پیچیده‌تر از نمایش‌های معمولی باشد. چطور این نمایش را تمرین کردید و چقدر طول کشید؟ برای ارتباط با مردمی که قرار است در طول نمایش در این نمایش مشارکتی و پنهان شرکت کنند، چه پروسه‌ای طی شد؟

از مهرماه، هنگام شروع تمرین‌ها اصلاً قرار نبود در جشنواره شرکت کنیم. این ماجرا از جایی قوت گرفت که دانشجویان هم‌دل شدند و خواستند کار را به جشنواره برسانند. ما در هفته یک کلاس سه‌ساعته داشتیم که با قوت‌گرفتن این مساله تمرینات در تئاترشهر و حوزه هنری بیش‌تر شد تا این‌که بازبینی انجام شد و پس از پذیرش در جشنواره دوباره تمرینات آغاز شد. بازیگرانی که در اجرای بازبینی حضور داشتند، هشت نفر بودند، ولی الان تعداد بازیگران به بیست نفر می‌رسد. هماهنگ‌کردن آنها و اتفاق‌هایی که می‌افتد، خیلی سخت است. ضمن این‌که هر کدام باید تعریفی در نمایش داشته باشند و رهاشده نباشد. باید در خدمت کار باشند و هر کدام، کارکردی داشته باشند. رسیدن به این موضوع بسیار سخت است. ما از اوایل دی‌ماه دوباره شروع کردیم به تمرین تا اوایل بهمن که بچه‌ها در این پروسه، همه مثل یک تن واحد باشند و بتوانند در آنچه مد نظرمان است، به نقطه مطلوب نزدیک بشویم. بازیگران این کار از دانشجویان خوب و توانمندی هستند که در عرصه بازیگری تمرین و مشغول کارند و آینده درخشانی در عرصه هنرهای نمایشی به خصوص نمایش‌های خیابانی خواهند داشت.

 
پس از جشنواره، این نمایش اجرای عمومی می‌رود؟

بله، ان‌شاءالله. اینجا باید از مدیریت و پرسنل محترم  اداره کل هنرهای نمایشی حوزه هنری،کوروش زارعی و توحید معصومی عزیز تشکر کنم که مقدمات اولیه کار را مهیا ساختند. طی صحبت‌ها و حمایت‌هایی که با این مرکز انجام شده، قرار است پس از جشنواره این اثر قرآنی اجرای عمومی نیز داشته باشد.

 
شما سابقه بازیگری هم دارید و دانش‌آموخته این رشته هستید. در این اجرا خودتان هم بازی دارید این کارتان را دشوار نمی کند؟

 حضورم بیش‌تر مراقبت از اجرای اثر است. هرچند بازیگران همگی در تمرین‌ها به این آمادگی رسیده‌اند اما نباید فراموش کرد اجرای نمایش خیابانی بسیار نفس‌گیرتر از گونه‌های دیگر  نمایشی است. تماشاگر با تماشاگر و مکان با مکان فرق دارد، یعنی اجرایی که در محوطه تئاترشهر انجام می‌شود، با اجرا در دانشگاه یا پارک راه‌آهن خیلی متفاوت است. به همین خاطر در نمایش‌های خیابانی بازیگر باید بسیار خلاق، متبحر و حواسش جمع باشد. یک اشتباه کوچک امکان دارد یک فاجعه بزرگ بسازد و اجرای نمایش  نابود شود. با توجه به حساسیت ماجرای اجرای نمایش ما، از این‌رو خودم هم در کنار بازیگران هستم که مثل یک تن واحد باشیم. بنده از سال77 بازیگری را شروع کردم. بخش زیادی از این تجربه بازیگری در بخش‌های کودک و نوجوان و نمایش‌های خیابانی بوده و بازیگری در این دو گونه نمایش، دو مزیت دارد؛ یک این‌که خلاقیت بازیگر را به شدت بالا می‌برد، دوم توانمندی بازیگر و هوش و ذکاوتش را به رخ می‌کشد. مطمئناً بازیگری در تئاتر بسیار فراتر از بازیگری در تصویر است، ولی در تئاتر هم آثاری که در بخش نمایش‌های خیابانی و کودک و نوجوان اجرا می‌شود، فراتر از دیگر کارهاست.
 

اشاره کردید این نمایش قبلاً یک اجرا داشته است. فارغ از مضمون نمایش،که دغدغه و مناسب حال جامعه امروز ماست، فکر می‌کنید از لحاظ شیوه اجرایی، تماشاگرانی که اطراف تئاترشهر یا در فضای باز جشنواره این کار را می‌بینند، چه‌قدر آن را درک و با آن ارتباط برقرار می‌کنند؟

در اجرای نمایش «U- Turn» یا بازگشت، یک بخش پنهان داریم و این نمایش پنهان که اتفاق می‌افتد، همان تماشاگرهایی هستند که ناخواسته و ناخودآگاه می‌آیند و در نمایش ما مشارکت دارند، شروع نمایش با اتفاقی است که برای همه می‌افتد. خیلی وقت‌ها در گوشه و کنار شهر این اتفاق را ببینیم. این تنها مساله انسان و هستی است که هیچ‌ گریزی از آن نیست. اگر بخواهیم نمایش را به دو بخش تقسیم کنیم، بخش اول، نمایش پنهان است که تعامل و مشارکت تماشاگرها را می‌طلبد و بازخورد تماشاگران دیدنی است. بخش دوم که وارد جریان اصلی نمایش می‌شویم و با یک شوک تماشاگر را بیش‌تر در فضای کار نگه می‌داریم. مساله و پیام اصلی این نمایش آن است که انسان‌ها با دست خودشان، خود را به هلاکت می‌اندازند. نوعی تراژدی در تهران به وجود آمده به نام «تراژدی تنهایی آدم‌ها». هر آدمی تنهایی‌های کاذبی دارد که خوب نیست. جامعه خشن شده و دوستی‌ها و خوبی‌ها کم‌تر. انسان‌ها تنها نشده‌اند که کتاب بخوانند یا کارهای مثبتی انجام بدهند. او را تنها گذاشته‌اند. در عمری که خداوند به هر کدام از ما داده، چرا این همه به هم نامهربانی می‌کنیم؟ کسانی که این نمایش را می‌بینند، شاید در گوشه‌گوشه کار خودشان را ببینند، یعنی آدمی که تنهایش گذاشته‌اند و برای آن اتفاق دلیلی هست.

 
یعنی هر کاراکتر، نمادی از یک قشر جامعه است ...

بله و در جبهه‌بندی‌های مشخص. اینها بابت آن است که جایگاه و ارزشی را که انسان برای خودش، جامعه و اطرافیانش و این جهان هستی دارد و به باد فراموشی رفته، یادآوری کنیم. سیر تحول یک انسان از فطرتی انسانی به سوی سیرتی حیوانی را نشان بدهیم. همه ما بدانیم و آگاه باشیم این نامهربانی‌ها و تنهاگذاشتن‌ها اتفاق می‌افتد، آدم‌ها تا وقتی زنده‌اند، هیچ‌کس اطراف‌شان نیست، وقتی می‌روند، همه حاضرند هر کاری انجام بدهند تا او برگردد، گریه می‌کنند، سینه چاک می‌دهند، در گور می‌خوابند و ... غافل از این‌که او رفت.

 
چرا برای اسم نمایش از یک واژه انگلیسی‌زبان استفاده کردید؟

ترجمه اصلی واژه «U- Turn»، دوربرگردان و دورزدن است، ولی به پیشنهاد ستاد جشنواره  نام «بازگشت» را نیز اضافه کردیم.«U- Turn» همان شوک بزرگ نمایش ماست.

 
و حرف آخر؟

هرچه داریم و هر خیری که می‌رسد، از فضل و کرم پروردگار است.


** منبع: ایران تئاتر