نوروز جمشید

پیش گفتار 

که می داند از فیلسوفان حی
که جمشید کی بود و کاووس کی
چو سوی عدم گام برداشتند
درین بقعه جز نام نگذاشتند 

(همای و همایون، خواجوی کرمانی ص 16)
ایران در دوران باستان یکی از کشورهای باشکوه و برتر آن روزگاران بود. مطابق روال روزگار آن شکوه و عظمت سپری شد. با حمله ها و هجوم بیگانگان هویت فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم نابود شد.
این زمان بسیاری از موارد تاریخی و فرهنگی ایران باستان در ابهام است. زبان های باستانی ایران را تا همین چند دهه پیش کسی نمی دانست و نمی شناخت. این مشکل به همت زبانشناسان و ایران شناسان بیگانه برطرف شده است. بسیاری از مسائل فرهنگی و تاریخی ایران باستان هنوز در ابهام است،‌و کسی از سر آن مشکلات که سده ها همچنان ناشناخت مانده اند آگاه نیست.
از نامیاران دوران باستانی نیز شناخت درستی نداریم. گهگاه به مناسبت هایی خاص در آثار زبان فارسی از آنها نام برده می شود، اما اطلاع روشن و درخور توجهی از آنها در دست نیست، و اگر هم چیزی درباره آنها نوشته شده قابل اعتماد نیستند.
جمشید یکی از همین نامیاران باستانی است که هویت او در هالیه ای از ابهام و ناشناختگی می باشد. با اینکه کارهای فراوانی به او نسبت می دهند با همه اینها بسیاری از مردم او را شخصیتی افسانه ای می دانند.
جمشید دارای جام است و انگشتری، شراب از ساخته های اوست، و آیین شراب را همو نهاده است. تخت جمشید به منظور برگزاری آیین نوروزی و دینی از ساخته های او و به نام اوست. از جمله کارهای دیگری که به او نسبت داده شده بنیاد نهادن جشن نوروزست. با اینکه این جشن به عنوان یکی از بنیادهای دیرپای فرهنگی ایران باستان تا امروز بر جای مانده است،‌ اما سبب پیدایی و روایی آن تا کنون ناروشن مانده است. با همه اینها چنانچه در آثار بازمانده زبان و ادبیات فارسی جستجو و بررسی دقیق به عمل آید چنین بر می آید که: برپایی جشن نوروز به مناسبت پیروزی جمشید بر دیوان بوده است. زیرا دیوان سرمایه دارانی بودند که به مردم ستم می کردند. جمشید سال ها با آنان جنگید. تا سرانجام بر آنان پیروز شد، آنگاه آیین داد و برابری را در میان مردم بر پا ساخت،‌ روز اعلام حکومت داد را نخستین روز فروردین قرار داد،‌و آن را نوروز نامید، زیرا از آن روز به بعد آیین نو در میان مردم برقرا می شد. سبب اینکه نوروز را در فروردین ماه قرار داد این بود که ماه فروردین از سال ها پیش قداست داشت و ماهی محترم بود و آیین های مذهبی دیگری درین ماه انجام می شد. بنابراین جشن نوروز با دیگر جشن های مذهبی فروردین در هم آمیخت و ازین آمیختگی نرووز جشنی بزرگ و فراموش ناشدنی شد.
آنچه درین دفتر فراهم آمده در چهار بخش تنظیم شده است.
بخش نخست مربوط به جشن هایی است که از دیرگاهان در فروردین ماه وجود داشته، و سبب شده است که این ماه مقدس و محترم باشد.
بخش دوم نیز به آیین های قربانی فروردین ماه اختصاص یافته است. وجود این قربانی ها در فروردین ماه موجب دیگری برای قداست این ماه بوده است.
بخش سوم پیرامون سبب و پیشینه پیدایی جشن نوروز و انقلاب جمشید و برپایی آیین داد جمشیدی می باشد.
بخش چهارم اختصاص به سنت ها و آیین های نوروزی دارد که در طول تاریخ پس از جمشید رواج گرفته و در فرهنگ ایرانی هنوز هم باقی مانده اند.
هم چنین بعضی دیگر ازین آیین های نوروزی امروز منحصرا در آثار زبان فارسی از آنها نام برده شده، و خود آن مراسم فراموش شده اند.
در اوستا که تنها کتاب دوره باستانی ایران است سخنی از نوروز نیست،‌ زیرا اوستا هنگامی نوشته شده که دین و فرهنگ زردشتی بر کار و بر قدرت بوده است، ‌و دین زردشت آن گونه که پیداست با دین و فرهنگ جمشید ناسازگارست،‌ ازین روی از نوروز که نهاد جمشیدست نامی نبرده است.
بهترین منابعی که درین زمینه مورد استفاده ما بوده است کتاب های تاریخی و دیگر آثاری است که بعد از اسلام نوشته شده اند. در دیوان های اشعار شاعران پارسی گوی نیز اطلاعاتی جسته و گریخته و اشاره گونه وجود دارد که ما از آنها نیز سود جسته ایم. تا آنجا که مقدور بود در رفع ابهامی که سالیان دراز نوروز را ناشناخته کرده بود کوشیده ایم. امیدست که مقبول طبع صاحب نظران واقع شود.
از جناب آقای محسن باقرزاده مدیر مؤسسه توس که توش و توان خود را مصروف بازشناسی فرهنگ و تاریخ باستانی ایران کرده است سپاسگزارم.
جواد برومند سعید 

عنوان
پیش گفتار
بخش نخست
ویژگی های ماه فروردین
فروردین آغاز هستی و جنبش
جشن فروردگان
جشن فروردینگان
جشن های گهنبار
جشن آبریزگان
نوروز بزرگ
ماه فروردین روز خرداد
بخش دوم
مراسم عیدها و قربانی های فروردین پیش از جمشید
نوروز و عید قربان
قربانی دشمن
قربانی انسان
قربانی اسماعیل
شایستگی قربان شدن
ارزوی قربان شدن
کشتار دسته جمعی عاشقان
قاتل صاحب نظران
قصاب عاشقان
جلاد عشق
صیاد عشق
خونبهای کشتگان عشق
آرزوی دیدار قاتل
می مغان
می باقی
شراب وصل
عید جمال
عید رخسار
عید دیدار
عید اکبر
عید وصال
بزم وصال
خطیب عشق
بخش سوم
جمشید و نوروز
نوروز جمشیدی
جشن کیان
انقلاب جمشید
نوروز جشن انقلاب
بیت الشرف
خورشید داد
تخت جمشید و اعتدال بهاری
اعتدال بهاری و اعلام آیین داد
بهار عدل
نثارهای نوروزی در تخت جمشید
جشن نوروز و دربار
بخش چهارم
نرووز و آیین ها و سنت های ملی و مردمی
سنت های مردمی و مراسم نوروزی
اسب دوانی
کشتی گرفتن
جامه عید
جامه های رنگین عید
حنابندان عید
حلوای عید
آرایش و آذین
نوروز و مردم گرایی
نوروز و آزادی زندانیان
جشن نوروز و شادمانی
نوروز و کودکان
نوروز خرم
نوروز و باده گساری
نوروز و خنیاگری
چنگ نوروزی
نواهای نوروزی
نوروزخوانی
هدیه های نوروزی
هفت سین نوروزی
سبزی کاری
میر نوروزی
میرمیرین یا میر نوروزی
پایگاه نوروز در فرهنگ ایرانی
ابر نوروزی
باد نوروزی
گل نوروز
تبریک های جشن نوروز
نوروز پیروز
نوروز مبارک
نوروز فرخ
نوروز خجسته
نوروز همایون
فهرست کتاب های مورد استفاده