وتو پنجاه و نه ساله شد

شوروی به عنوان نخستین کشور عضو دایمی شورای امنیت با صدور حق وتو به ایجاد مفهوم تازه حقوقی دست یافت و آن را مایه اختلافات بعدی کشور های جهان کرد چرا که فقط پنج عضودایم شورای امنیت می توانند با تمامی تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل مخالفت کنند.
شوروی به عنوان نخستین کشور عضو دایمی شورای امنیت با صدور حق وتو به ایجاد مفهوم تازه حقوقی دست یافت و آن را مایه اختلافات بعدی کشور های جهان کرد چرا که فقط پنج عضودایم شورای امنیت می توانند با تمامی تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل مخالفت کنند.
طرح حق وتو درکنفرانس یالتا درسال1945میلادی بین بریتانیا، آمریکا و شوروی سابق به تصویب رسید. البته واژه "وتو" هرگز در منشور سازمان ملل قيد نشده است.

وتو از همان اول مورد اختلاف حقوقدانان بود . برخی آن را مایه برتری کشورهای شمال به جنوب می دانند،موافقان هم آن را حق واقعی کشورهای قدرتمند تلقی می کنند چرا که از نظر اینان هر که میزان بیشتری از بودجه سازمان ملل متحد را تقبل می کند باید حق بیشتری در این میان داشته باشد.
از سال 1945 تاکنون که سازمان ملل متحد تاسيس شده است، اتحاد جماهير شوروی و پس از آن روسيه 120 بار، آمريکا 76 بار، بريتانيا 32 بار، فرانسه 18 بار و چين 5 بار از حق وتوی خود در شورای امنيت اين سازمان استفاده کرده اند.
يک انتقاد عمده اين است که اتحاد جماهير شوروی سابق و آمريکا با استفاده گسترده از حق وتو، نظام وتو را تا حدود زيادی بی اعتبار کرده اند.در جريان جنگ سرد، اتحاد جماهير شوروی استفاده از حق وتو را تقريبا حق طبيعی و منطقی خود می دانست.در سال های اخير نيز آمريکا به منظور حفاظت از دولت اسرائيل در مقابل انتقادها يا تلاش های بين المللی برای مهار تحرکات نظامی آن، مکررا از حق وتو استفاده کرده است.
يک انتقاد عمده اين است که اتحاد جماهير شوروی سابق و آمريکا با استفاده گسترده از حق وتو، نظام وتو را تا حدود زيادی بی اعتبار کرده اند.در جريان جنگ سرد، اتحاد جماهير شوروی استفاده از حق وتو را تقريبا حق طبيعی و منطقی خود می دانست.در سال های اخير نيز آمريکا به منظور حفاظت از دولت اسرائيل در مقابل انتقادها يا تلاش های بين المللی برای مهار تحرکات نظامی آن، مکررا از حق وتو استفاده کرده است.
آندره گروميکو، از رهبران اتحاد شوروی سابق مانع از تصويب ده ها قطعنامه شد.منتقدان نظام وتو همچنين اشاره می کنند که حتی برخی از قطعنامه هايی که تصويب می شود نيز در عمل اجرا نمی شود.
آندره گروميکو، از رهبران اتحاد شوروی سابق مانع از تصويب ده ها قطعنامه شد.منتقدان نظام وتو همچنين اشاره می کنند که حتی برخی از قطعنامه هايی که تصويب می شود نيز در عمل اجرا نمی شود.
انتقاد عمده ديگر از نظام وتو اين است که پنج عضو دائم، يعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمايانگر واقعيات جغرافيايی- سياسی جهان امروز نيستند.بر همین اساس ایران در زمان ریاست بر سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد کرده بود که کشورهای اسلامی که 1 میلیارد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند از حق وتو بر خوردار شوند. این پیشنهاد از سوی کشورهای اسلامی با چندان استقبال گرمی مواجه نشد.
انتقاد عمده ديگر از نظام وتو اين است که پنج عضو دائم، يعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمايانگر واقعيات جغرافيايی- سياسی جهان امروز نيستند.بر همین اساس ایران در زمان ریاست بر سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد کرده بود که کشورهای اسلامی که 1 میلیارد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند از حق وتو بر خوردار شوند. این پیشنهاد از سوی کشورهای اسلامی با چندان استقبال گرمی مواجه نشد.
به گفته منتقدان، اگر نظام وتو برچيده شود، ديدگاه اکثريت در شورای امنيت فائق خواهد آمد و در آن صورت بايد در انتظار تصويب قطعنامه های بيشتر، موارد بيشتر شناسايی عوامل تهديد عليه امنيت جهانی، موارد بيشتر مواخذه کشورها و همچنين تحريم تعداد بيشتری از کشورها بود.
به گفته منتقدان، اگر نظام وتو برچيده شود، ديدگاه اکثريت در شورای امنيت فائق خواهد آمد و در آن صورت بايد در انتظار تصويب قطعنامه های بيشتر، موارد بيشتر شناسايی عوامل تهديد عليه امنيت جهانی، موارد بيشتر مواخذه کشورها و همچنين تحريم تعداد بيشتری از کشورها بود.
البته اين موضوع با اين فرض ممکن است که نظام اصلاح شده شورای امنيت دارای اقتدار و اختيارات اجرايی باشد، اختياری که محترم شمرده شود، و همچنين منابع مالی لازم برای اعمال اراده خود را در اختيار داشته باشد.
البته اين موضوع با اين فرض ممکن است که نظام اصلاح شده شورای امنيت دارای اقتدار و اختيارات اجرايی باشد، اختياری که محترم شمرده شود، و همچنين منابع مالی لازم برای اعمال اراده خود را در اختيار داشته باشد.
در حال حاضر اعضای دائمی شورای امنيت نزديک به نيمی از بودجه کلی سازمان ملل را تامين می کنند.
در حال حاضر اعضای دائمی شورای امنيت نزديک به نيمی از بودجه کلی سازمان ملل را تامين می کنند.
تاکنون هيچ يک از پنج عضو دائمی شورای امنيت به تمايل خود برای واگذار کردن حق وتو اشاره ای نکرده است. تغييرات اعمال شده در منشور سازمان ملل متحد بايد از سوی پنج عضو اين شورا تصويب شود.
کاربرد حق وتو از سوی اتحاد جماهير شوروی سابق در نخستين سال های تاسيس سازمان ملل چنان عادی شده بود که آندره گروميکو، وزير خارجه روسيه در فاصله سال های 1957 تا 1985، به "آقای من مخالفم" شناخته می شد.انتقاد عمده ديگر از نظام وتو اين است که پنج عضو دائم، يعنی فاتحان جنگ جهانی دوم، نمايانگر واقعيات جغرافيايی- سياسی جهان امروز نيستند
طی 10 سال نخست پس از تشکيل سازمان ملل، اتحاد جماهير شوروی 79 بار از حق وتو استفاده کرد. در همين مدت چين تنها يک بار و فرانسه فقط دو بار از حق وتو استفاده کردند و ساير کشورها هرگز آن را اعمال نکردند.با اين حال به تدريج از استفاده شوروی سابق از حق وتو کاسته شد.
از زمان فروپاشی اتحاد جماهير شوروی در سال 1991، روسيه تاکنون تنها دو بار از حق وتو استفاده کرده است: يک بار برای ممانعت از تصويب قطعنامه ای در انتقاد از نيروهای صرب بوسنی برای اقدام آنها در جلوگيری از دسترسی آژانس پناهندگان سازمان ملل به بيهاچ در بوسنی و يک بار ديگر برای رد قطعنامه ای که قرار بود به منظور استفاده از منابع عملياتی سازمان ملل در قبرس تصويب شود.
7 مورد از 9 وتوی قطعنامه های اخير شورای امنيت توسط آمريکا صورت گرفته است که 6 عدد از آنها پيش نويس قطعنامه هايی در انتقاد از دولت اسرائيل بوده است.آخرين مورد اعمال وتو از سوی آمريکا در دسامبر سال 2002 بود که اين کشور پيش نويس قطعنامه ای در انتقاد از قتل چندين تن از کارمندان سازمان ملل متحد توسط نيروهای اسرائيلی و نابودی انبار برنامه خواربارجهانی در کرانه باختری رود اردن را وتو کرد.
آمريکا در مجموع تاکنون پيش نويس 35 قطعنامه درباره اسرائيل را وتو کرده است.واشنگتن برای نخستين بار در ماه مارس سال 1970 از حق وتو استفاده کرد. آمريکا آن سال همراه با بريتانيا پيش نويس قطعنامه ای درباره سرزمينی که قرار بود بعدا به زيمباوه بدل شود را مسدود کرد.آمريکا همچنين تاکنون 10 قطعنامه در انتقاد از آفريقای جنوبی را وتو کرده است.آمريکا در 53 نوبت به تنهايی قطعنامه های مختلف را وتو کرده است.
بريتانيا تاکنون 32 بار از حق وتوی خود استفاده کرده است که در 23 مورد، آمريکا و در 14 مورد فرانسه نيز قطعنامه های مربوطه را وتو کرده اند. بريتانيا آخرين بار در سال 1989 از حق وتو استفاده کرد. در آن مورد آمريکا، فرانسه و بريتانيا به اتفاق قطعنامه ای برای محکوم کردن دخالت نظامی آمريکا در پاناما را وتو کردند.بريتانيا در 7 مورد تنها اعمال کننده حق وتو بوده است که در هر هفت مورد، قطعنامه ها به کشور رودزيا که بعدا زيمباوه نام گرفت، مربوط می شد. بريتانيا آخرين بار در سال 1972 به طور انفرادی از حق وتو استفاده کرد.
بريتانيا تاکنون 32 بار از حق وتوی خود استفاده کرده است که در 23 مورد، آمريکا و در 14 مورد فرانسه نيز قطعنامه های مربوطه را وتو کرده اند. بريتانيا آخرين بار در سال 1989 از حق وتو استفاده کرد. در آن مورد آمريکا، فرانسه و بريتانيا به اتفاق قطعنامه ای برای محکوم کردن دخالت نظامی آمريکا در پاناما را وتو کردند.بريتانيا در 7 مورد تنها اعمال کننده حق وتو بوده است که در هر هفت مورد، قطعنامه ها به کشور رودزيا که بعدا زيمباوه نام گرفت، مربوط می شد. بريتانيا آخرين بار در سال 1972 به طور انفرادی از حق وتو استفاده کرد.
اما فرانسه تاکنون 18 بار از حق وتو استفاده کرده است که 13 مورد آنها به اتفاق آمريکا و بريتانيا انجام شد.
فرانسه دو قطعنامه را به اتفاق بريتانيا وتو کرده است که هر دو به بحران سوئز در سال 1956 مربوط می شود.فرانسه تاکنون تنها دو بار به طور انفرادی قطعنامه های شورای امنيت را وتو کرده است: يکی در سال 1976 در مورد اختلاف فرانسه و جزاير کومور(مجموعه جزايری در آفريقا) و ديگری در مورد اندونزی در سال 1947.فرانسه و اتحاد جماهير شوروی سابق يک بار در سال 1946 مشترکا قطعنامه ای را در مورد جنگ داخلی اسپانيا وتو کردند.
در فاصله سال های 1946 و 1971، کرسی چين توسط جمهوری چين (تايوان) اشغال شده بود که تنها يک بار از حق وتو برای مسدود کردن تقاضای عضويت مغولستان در سازمان ملل استفاده کرد.چين در سال 1972 دو قطعنامه را وتو کرد: يکی برای رد درخواست عضويت بنگلادش و ديگری به اتفاق روسيه در مورد وضعيت خاور ميانه.چين يک بار نيز در سال 1999 قطعنامه ای را برای تمديد اختيارات نيروهای بازدارنده سازمان ملل در مقدونيه وتو کرد و يک بار ديگر در سال 1997 مانع از تصويب قطعنامه ای شد که هدف از آن اعزام 155 ناظر سازمان ملل به گواتمالا برای تاييد اجرای آتش بس در آن کشور بود.
وزیر خارجه چین که اخیرا به ایران آمده بود در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با کمال خرازی همتی ایرانی اش درباره موضع پکن در صورت ارجاع احتمالی پرونده ایران به شورای امنیت اظهار نظر کرده بود.
وی در جمع خبرنگاران در تهران گفت که حق وتو چیزی نیست که بتوان بیش از حد از آن استفاده کرد.