نمی‌توانیم به کارگردانان بگوییم ظرفیت محدود است؛ فیلم نسازید
دبیر سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، به نحوه ارزیابی یک نهاد دولتی درباره این رویداد فرهنگی واکنش نشان داد.
آفتاب‌‌نیوز : معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی و دبیری سی و ششمین جشنواره فیلم فجر در زمان مدیریت محمدمهدی حیدریان به ابراهیم داروغه زاده رسید. در این دوران اتفاقات مختلفی رخ داد؛ از جمله اصلاح نظام نامه اکران، ارزیابی فیلم‌های جشنواره فجر توسط مرکز تحقیقات استراتژیک نهاد ریاست جمهوری و حواشی که جشنواره فیلم فجر در انتخاب فیلم ها، اعلام برگزیده‌ها و هزینه برگزاری داشت. همه این موارد بهانه‌ای شد تا ابراهیم داروغه زاده در گفتگو با خبرنگار ما پاسخگوی برخی سوالات باشد.
در سال گذشته، هیچ فیلمی در مرحله پروانه ساخت و نمایش به مشکل نخورد!
* آقای داروغه زاده؛ عملکرد خودتان را در سال ۱۳۹۶ به عنوان معاون نظارت و ارزشیابی چگونه ارزیابی می‌کنید و برای سال جدید چه اصلاحاتی را انجام می‌دهید؟
من ۷ یا ۸ ماه است که معاونت نظارت و ارزشیابی سینما هستم. شاید مهم‌ترین تغییری که در نگاه و کار ما در سال ۱۳۹۶ انجام شده، این است که بتوانیم مسئولیت‌های بیشتری را در صدور پروانه ساخت و اکران برعهده تهیه کنندگان بگذاریم که اختیارات بیشتری را داشته باشند و در عین حال مسئولیت پذیری بیشتری هم داشته باشند. نکته بعد این است که می‌توانیم با گفتگو و تعامل با ۳ رکن اساسی تولید فیلم -که تهیه کننده، کارگردان و فیلمنامه نویس هستند- فیلم‌ها و تولیدات سینمایی را به سمت و سوی چیزی که مورد نظر کلیت جامعه فرهنگی کشور است، سوق بدهیم. همکاری سینماگران نیز در سال ۹۶ با معاون نظارت و ارزشیابی بسیار خوب بود و ما در این سال هیچ فیلمی را نداشتیم که در مرحله اخذ پروانه ساخت و نمایش مشکلی داشته باشد. ماحصل کارمان نیز در جشنواره فیلم فجر و بخش مسابقه پذیرفته شدند و انصافا فیلم‌های بسیار خوبی بودند.
برخی فیلم‌ها فرصتی برای اکران سینمایی پیدا نمی‌کنند
*چه برنامه‌ای برای فیلم‌های اکران نشده دارید؟
پروسه اکران توافقی بین تهیه کننده، پخش و صاحبان سینماهاست و بخشی از دولت فقط در این حوزه نظارت دارد. ما نمی‌توانیم صاحبان سینما‌ها را مجبور کنیم ۴ فیلمی را نمایش بدهند که شاید از نظر آن‌ها مخاطب نداشته باشد. یک نظام نامه اکران وجود دارد که هر سال از طرف سازمان سینمایی ابلاغ می‌شود. البته پیش نویس این نظام نامه از طرف اصناف تهیه می‌شود و از طرف سازمان سینمایی ابلاغ می‌شود و ما براساس آن نظام نامه بر روند اکران فیلم‌ها نظارت میکنیم. خودمان هم طبیعتا دوست داریم همه فیلم‌هایی که تولید می‌شوند، اکران شوند، اما در همه دنیا این گونه است که برخی از فیلم‌های ساخته شده فرصت اکران پیدا نمی‌کنند و در شبکه‌های ویدئویی و تلویزیونی فرصت اکران پیدا می‌کنند و این فقط منحصر به فیلم‌های ایرانی نیست. ما در سال حدود ۱۰۰ فیلم سینمایی تولید میکنیم و ظرفیت نمایشمان در سال ۹۶ حدود ۸۵ فیلم سینمایی بود. پس طبیعتا یک درصدی از فیلم‌ها مورد اقبال عمومی قرار نمی‌گیرند و ممکن است نتوانند از طریق پرده سینما با مخاطب ارتباط برقرار کنند و از طریق شبکه‌های ویدئویی و تلویزیونی این ارتباط برقرار شود، اما ما هر چقدر که بتوانیم به سمتی می‌رویم که تعداد این فیلم‌ها کمتر شود.
نوع به تصویر کشیدن یک موضوع می‌تواند روی اکران شدن یا نشدن فیلم تأثیر بگذارد
*آیا به این فکر کردید که پروانه ساخت‌ها را به گونه‌ای صادر کنید که فیلم‌های توقیفی کمتری داشته باشیم؟ چقدر به این مقوله فکر کرده اید؟
باید بگویم متوسط فیلم‌هایی که در سینمای ایران در مرحله اخذ پروانه نمایش دچار مشکل می‌شوند و با شورای نمایش به مشکل می‌خورند، ۱ درصد است و این رقم بسیار پایینی است. ما اگر بخواهیم در صدور پروانه ساخت بیشتر از این سخت گیری کنیم، ممکن است فیلم‌هایی که میتوانستند ساخته شوند هرگز ساخته نشوند؛ بنابراین اینکه قول بدهیم در شورای پروانه ساخت به قدری سخت گیری میکنیم که هیچ فیلمی مشکل اکران نداشته باشد، قابلیت انجام و اجرا ندارد. یک بخشی هم به این برمی گردد که به هر حال شما در شورای پروانه ساخت فیلمنامه را می‌خوانید و این کارگردان است که فیلمنامه را به تصویر می‌کشد و نوع به تصویر کشیدن کارگردان می‌تواند روی اکران شدن یا نشدن فیلم تأثیر بگذارد. این هم نکته‌ای است که در شورای پروانه ساخت قابل بررسی دقیق نیست.
وزیر ارشاد می‌تواند مانع اکران یک فیلم مجوزدار شود
* درباره فیلم‌های توفیقی عیاری، درمیشیان و امیر یوسفی چه تصمیمی گرفته‌اید؟
فیلم‌هایی که توقیف شده‌اند، مخالفانی برای اکران داشته‌اند و قطعا این مخالفت‌ها از طریق قانونی اعمال شده. طبیعتا برای اینکه مشکل فیلم‌ها حل شود، باید از همان طریق قانونی مورد بررسی مجدد قرار بگیرند. در قانون دیده شده که اگر شورای پروانه نمایش به فیلمی مجوز داد، رئیس سازمان سینمایی و وزیر ارشاد می‌توانند با توجه به شرایط جامعه اکران آن را متوقف کنند و طبیعتا اگر آن شرایط مرتفع شود و مشکلات فیلم اصلاح شود، فیلم‌ها می‌توانند قابلیت نمایش پیدا کنند. برای این کار هم کمیته‌ای در سال گذشته تشکیل شد و بررسی فیلم‌های توقیفی در دستور کار قرار گرفت. نهایتا در سال ۹۶ یکی از این فیلم‌ها اکران شد و در اوایل سال ۹۷ نیز یکی دیگر از این فیلم‌ها اکران می‌شود. به تدریج وقتی مشکل فیلم‌ها رفع شود، در طول سال ۱۳۹۷ اکران می‌شوند.
نظام نامه اکران با هدف عدالت گستری سینمایی تدوین شده است
*نظرتان درباره نظام‌نامه اکران چیست و تا چه اندازه در این باره دخل و تصرف داشتید؟
پیش‌نویس نظام‌نامه اکران مانند همیشه توسط اصناف تهیه می‌شود و به رئیس سازمان سینمایی پیشنهاد داده می‌شود و رئیس سازمان سینمایی هم بنابر جلساتی که با نمایندگان اصناف و کارشناسان داشته‌اند، آن را نهایی کرده‌اند. این نظام‌نامه با هدف ایجاد عدالت بیشتر و افزایش فیلم‌هایی که قابلیت اکران دارند تدوین می‌شود. نظام‌نامه اکران کمک می‌کند تا سهم فیلم‌های تولید شده قابل نمایش از سالن‌های سینما بیشتر شود.
اکران نشدن فیلم‌های خارجی، نه ممکن است و نه به مصلحت!
* نظرتان درباره اکران فیلم‌های خارجی در ایران چیست؟
به نظر می‌رسد همه روی اینکه فیلم‌های خارجی باید در سینما‌های ایران اکران شوند، اتفاق نظر دارند؛ زیرا این یک مسئله طبیعی است و در همه دنیا وجود دارد. تا زمانی می‌توان انحصار را نگه داشت، در دنیایی که ارتباطات راحت شده و همه مخاطبان سینمای ایران می‌توانند به راحتی به سینمای جهان دسترسی داشته باشند، اکران نشدن فیلم‌های سینمایی خارجی در سینما‌های ایران ممکن نیست و به مصلحت هم نیست. البته اینکه چگونه و به چه شکلی اجرا شود، بعدا مطرح می‌شود. طبیعتا وقتی ما اصل اکران فیلم‌های خارجی در ایران را بپذیریم، باید همه آن مسائل را در نظر بگیریم که اولا اکران فیلم‌های خارجی به اکران فیلم‌های ایرانی آسیب نزند و محدودیت ایجاد نکند. از طرفی بتواند جذابیتی داشته باشد و بتواند باعث افزایش سطح ذائقه مخاطب شود. باعث افزایش سطح ذائقه یا نگاه فیلم‌ساز شود و به مخاطب هم احترام گذاشته شود که مخاطب ایرانی بتواند فیلم‌های روز را روی پرده سینما ببیند؛ زیرا این جزو حقوق شهروندی است و ما نمی‌توانیم آن را از مخاطب ایرانی بگیریم.
راجع به اینکه جوانب مختلف اکران فیلم‌های خارجی دیده شود، سعی شده این مورد در آیین‌نامه نظام‌نامه اکران به دقت بررسی و دیده شود تا در حد ممکن همه جوانب کار در نظر گرفته شود و یک شروعی باشد برای اینکه بعد از پایان سال ۹۷ بتوانیم، ارزیابی دقیق‌تری داشته باشیم که چقدر این اکران توانسته به سینمای ما کمک کند.
نمی‌توانیم به کارگردانان بگوییم ظرفیت محدود است؛ فیلم نسازید
* برنامه‌ریزی مشخصی برای به تناسب رسیدن اکران و تولید دارید؟
ما بایستی دائما تناسبی بین سالن، تولید و درخواست تولید داشته باشیم. حدود ۵۰۰ نفر کارگردان سینما و تعداد بیشتری که دوست دارند وارد این عرصه بشوند، داریم. ما باید این نسبت را رعایت کنیم و نمی‌توانیم به آن‌ها بگوییم دیگر تولید نکنید. انتظار و خواستن برای افزایش تولید در جامعه وجود دارد و ظرفیت سینمایی محدود است؛ بنابراین ما باید همیشه نقطه اپتیموم این‌ها را در نظر داشته باشیم و آن را انجام دهیم. البته شرایط به صورت دائم در حال تغییر است. اینکه ما بگوییم تعدادی فیلم تولید میکنیم و فقط تا همین اندازه ظرفیت نمایش داریم؛ یعنی ما جلوی ورود فیلمسازان جوان را می‌گیریم. نگاه ما بایستی توسعه‌ای باشد و تا جایی که می‌توانیم باید بازار را توسعه بدهیم. یعنی به جای اینکه جلوی تولید جدید و افزایش کمیت تولید را بگیریم، در عین اینکه به کیفیت تولید اهمیت می‌دهیم، بازار‌ها را گسترش بدهیم که تولیدات جدید بتوانند در بازار‌های گسترده‌تر فعالیت و گردش اقتصادی خودشان را داشته باشند. باید سینما‌ها و سالن‌های جدید افتتاح شوند و بحث شبکه وی ا. دی گسترش پیدا کند و ارتباطمان با کشور‌های خارجی برای عرضه هر چه بیشتر فیلم‌های ایرانی در بازار‌های جهانی گسترش پیدا کند. این‌ها فرصت‌های جدید شغلی است که باید در حوزه سینما ایجاد شود تا در عرصه تولید نیز بتوانیم به شکل منطقی و براساس ظرفیت کشور فیلم تولید کنیم.
* به نظر می‌رسد صدور پروانه ساخت طی دو ماه گذشته با وقفه انجام می‌شود. آیا این امر به ارتباط عرضه و تقاضا ربط دارد؟
واقعیت آن است که هیچ خللی در روند برگزاری جلسات شورای صدور پروانه ساخت ایجاد نشده است. خانم میلانی، آقای شایسته و آقای علی مصفا همین اواخر مجوز گرفتند. البته یکی، دو مورد فیلمنامه هم هست که بررسی شد و نتوانستند پروانه ساخت بگیرند.
ارزیابی مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری از جشنواره فجر بسیار بد بود
* مرکز بررسی استراتژیک نهاد ریاست جمهوری بررسی نسبتا منفی نسبت به برگزاری جشنواره فجر و عملکرد آن داشته است. شما چه نظری در این خصوص دارید؟
ما تعجب کردیم؛ زیرا این اولین بار بود که یک بخش دولتی در حقیقت بولتنی را علیه سینما نوشت و آن را بدون اینکه مستقیما با مسئولان سینما یا مسئولان حوزه فرهنگ مکاتبه کند و به سمع و نظر آن‌ها برساند، در اختیار رسانه‌ها قرار داد. به نظرم ارزیابی مرکز بررسی استراتژیک نهاد ریاست جمهوری از جشنواره فجر و عملکرد آن ارزیابی بسیار بدی از سینمای ایران بود. سینمای ایران همین الان هم واقعا مظلوم است و بایستی به آن کمک کنیم. اگر هم نقایصی دارد و به لحاظ محتوایی مشکلاتی دارد، به نظرم این روش مناسبی نبود که ما در آخر سال ضربه‌ای را به پیکره سینما وارد کنیم. جالب اینجا است که امسال در جشنواره فیلم فجر همه نهاد‌های فرهنگی که در سال‌های گذشته ارزیابی منفی از جشنواره فجر داشتند، گزارش‌های مثبتی را ارائه دادند و عجیب بود که تنها گزارش منفی گزارشی بود که از طرف بخشی از دولت منتشر شد.
دوست ندارم محافظه‌کار شناخته شوم
* آیا شما شخصیت محافظه‌کاری هستید؟
فکر می‌کنم دیگران باید در این مورد که من محافظه‌کار هستم یا نه، نظر بدهند. من در کل دوست ندارم چنین صفتی را برایم تعریف کنند.
جشنواره امسال، نویدبخش سینمای پر رونقی است
* فیلم‌های امسال جشنواره از نظر محتوایی نقد‌های مختلفی داشتند. نظرتان درباره فیلم‌های جشنواره امسال چیست و چه بازخوردی در اکران سال ۹۷ خواهیم داشت؟
فیلم‌های جشنواره این دوره به لحاظ تنوع موضوع، تنوع ژانر و گونه و جغرافیای فیلم‌ها خوب بود. اولین سالی بود که ما از وضعیت آپارتمانی درآمدیم و فیلم‌ها در لوکیشن‌های مختلف در سطح کشور و خارج از کشور فیلمبرداری شد. مضامین هم مختلف و متنوع بود و اکثر قریب به اتفاق فیلم‌ها در نهایت امیدآفرین بودند. حتی فیلم‌هایی که به آسیب‌های اجتماعی پرداخته بودند، پایان‌های خوب و امیدبخشی داشتند. به نظرم جشنواره امسال نویدبخش سینمای خوبی در سال ۹۷ است. به لحاظ فروش سینما و استقبال مخاطب ما فکر میکنیم استقبال خوبی در سال ۹۷ از سینما شود. ما امسال در جشنواره فجر با افزایش ۱۰۰ درصدی ضریب اشغال صندلی‌ها نسبت به سال گذشته مواجه بودیم و سانس‌های فوق العاده هم ۲ برابر سال‌های گذشته شده بود و استقبال خوبی از فیلم‌های جشنواره شد. امیدواریم که این استقبال در سال ۹۷ هم از سینمای ایران شود تا شاهد رونق هر چه بیشتر سینمای ایران باشیم.
همه فیلم‌های جشنواره ۳۶ مجوز اکران می‌گیرند
* فکر می‌کنید در جشنواره امسال فیلمی بود که نتواند مجوز اکران بگیرد؟
تمام فیلم‌هایی که در جشنواره امسال حاضر بودند، مجوز گرفتند و مشکلی ندارند.
* یکسری نقد‌ها نسبت به انتخاب برگزیده‌های جشنواره بود. به عنوان مثال گفتند بازی ساعد سهیلی و امین حیایی دیده نشد؟
این بحث تخصصی داوری است؛ شما یک گروه داوری دارید که انتخاب آن‌ها برعهده دبیر است و دبیر باید گروهی را انتخاب کند که هم تجربه سینما داشته باشند و هم موجه و حرفه‌ای و مورد وثوق اهالی سینما باشند. این اتفاق در هیأت داوری امسال افتاد؛ ولی هیأت داوری از بین ۲۲ فیلم که ۲۲ نقش اول دارد می‌تواند ۵ یا ۶ بازیگر را کاندید کند و هر کدام از آن ۲۲ بازیگر می‌توانند کاندیدای بالقوه آن ۵ نفر باشند و از بین آن ۵ نفر هم یک نفر را می‌توانند برنده سیمرغ انتخاب کنند. هر کدام از آن‌ها را برنده انتخاب کنند، شما می‌توانید همین سؤال را بکنید و بگویید چرا دیگری انتخاب نشد و این همان جایی است که داور درباره آن تصمیم می‌گیرد.
فیلشاه در جشنواره مظلوم واقع نشد
* برخی افراد می‌گویند انیمیشن‌ها و فیلم‌های کوتاه در جشنواره فجر گذشته مهجور بودند. نظر شما در این باره چیست؟
باید ببینیم مهجور واقع شدن به چه معناست؟ ما یک فیلم سینمایی انیمیشن داشتیم که نمی‌توانستیم به خاطر آن یک بخش مجزا داشته باشیم. یا باید وارد عرصه انیمیشن نمی‌شدیم و یا باید وارد آن می‌شدیم. من نمی‌دانم بهتر بود این فیلم انیمیشن وارد جشنواره فجر نشود یا وارد این عرصه بشود و جایزه نگیرد. به هر حال این فیلم سینمایی در همه سینما‌ها اکران شد و جزو فیلم‌های مسابقه ما بود. نمی‌توانیم بگوییم یک فیلم یا باید بیاید و جایزه بگیرد و یا اصلا نیاید. من خیلی دوست داشتم توجه بیشتری به فیلم فیلشاه شود و علاقمند بودم که این فیلم دیده شود، اما این تصمیم هیأت داوران بود و آنهاهمانطور که به فیلم‌های اتاق تاریک و جاده قدیم جایزه ندادند، به این فیلم هم جایزه ندادند. این درست نیست که وقتی فیلمی جایزه نگرفت، بگوییم مظلوم واقع شده است.
مردم هیچ وقت از بخش خارج از مسابقه فجر استقبال نکردند
* قرار بود بخش خارج از مسابقه داشته باشید یا نه؟ آیا خودتان به این موضوع فکر کرده بودید که باید باشد یا نه؟
نه. رسانه‌ها و مردم هیچ وقت از بخش خارج از مسابقه استقبال نکردند و این یک واقعیت است. همیشه جشنواره حتی اگر بخش‌های مختلفی هم داشته، تنها بخشی که مورد استقبال واقعی مردم قرار گرفته است، بخش اصلی و بخش سودای سیمرغ بوده است. حتی آن زمانی که بخش فیلم کوتاه، مستند، فیلم اول و خارج از مسابقه داشتیم همه مخاطبان جشنواره به دنبال این بودند که بلیت بخش اصلی جشنواره را داشته باشند و همه رسانه‌های سینمایی هم فقط برای این‌ها می‌نوشتند و این واقعیت است. ما در شرایط و دورانی زندگی میکنیم که یازده دوره از جشنواره فیلم مستند می‌گذرد یعنی یک جشنواره خوب بین‌المللی برای فیلم مستند داریم. البته قبل از آن جشنواره فیلم فجر بار مستند، فیلم کوتاه و کودک را نیز به دوش می‌کشید. هم‌اکنون جشنواره فیلم کوتاه هم داریم و باید آن را تقویت کنیم.
نباید بعد از ۳۶ دوره جشنواره فجر، از بخش دولتی پول بگیریم
* هزینه جشنواره فیلم فجر ۴ میلیارد و خرده‌ای شد و یک پنجم سال گذشته بود؛ البته این امر اتفاق خوبی بود. این اتفاق چگونه رقم خورد و از کجا تأمین بودجه کردید؟
بودجه جشنواره طبق سال‌های گذشته به همت سازمان سینمایی تأمین شد. ما امسال بنایمان این بود که هزینه‌ها را مدیریت کنیم و از طرفی از جشنواره چیزی کاسته شود. همه بخش‌های جشنواره و حتی نسبت به سال‌های گذشته، بخش تجلی اراده ملی را داشتیم. سرویس‌هایی که به اهالی رسانه داده می‌شد، هم به شکل بهتری ارائه داده شد و به هر حال تلاش کردیم خدشه‌ای به شکوه جشنواره فیلم فجر وارد نشود. خیلی خوشحالم که صرفه‌جویی یا مدیریتی که در هزینه‌ها کردیم، می‌تواند وارد عرصه تولید و حمایت از جوانان شود. به هر حال می‌دانید که بودجه سینما محدود هست و جشنواره‌ها نیز به عنوان تقویم سینما باید برگزار شوند و هر قدر بتوانیم هزینه برگزاری آن‌ها را مدیریت کنیم، می‌توانیم هزینه بیشتری را برای حمایت از جوانان صرف کنیم. حقیقت این است که اگر جشنواره ثبات داشته باشد و دبیرخانه ثابتی داشته باشد، جشنواره فیلم فجر باید به سمتی برود که بتواند از طریق حمایت‌های مالی خارج از دولت هزینه‌های خودش را تامین کند. ما نباید بعد از ۳۶ دوره برگزاری جشنواره، از بخشی دولتی پول بگیریم. این جشنواره جشنواره‌ای است که شایسته داشتن حامی مالی است. امیدواریم در سال آینده برای تامین بودجه برگزاری جشنواره فجر وابستگی چندانی به دولت نداشته باشیم.
ترجیح می‌دهم دبیر جشنواره فجر سال بعد نباشم
*آیا شما دبیر جشنواره فجر سال آینده هستید؟
برگزاری جشنواره به خصوص جشنواره فجر در ایران سخت است و انتظارات متنوعی وجود دارد که در برخی از مواقع متناقض با یکدیگر هستند و فشار‌های ناشی از آن روی دبیر جشنواره می‌آید. ترجیح من این است که دبیر جشنواره فجر سال آینده نباشم البته از تصمیم نهایی اطلاعی ندارم.
بود و نبود مکان ثابت جشنواره فجر ربطی به دبیر ندارد
*آیا تصمیمی برای انتخاب و اختصاص مکانی ثابت برای کاخ جشنواره فیلم فجر گرفته‌اید؟
داشتن یک فضای فرهنگی هنری که بتواند جشنواره‌های سینمایی کشور را در تهران پوشش بدهد، خیلی خوب است و همه دبیران جشنواره از آن استقبال می‌کنند؛ اما بود و نبود مکان ثابت برای برگزاری جشنواره فجر ارتباط چندانی به دبیر جشنواره و سازمان سینمایی ندارد. به هر حال همه فضا‌های فرهنگی هنری شهر‌ها را در همه جای دنیا شهرداری‌ها می‌سازند و ما باید از امکانات موجود به بهترین نحو استفاده کنیم. وضعیت موجود ما این است؛ پس باید بتوانیم از وضعیتی که هم‌اکنون وجود دارد بهترین استفاده را بکنیم و جشنواره فجر را به بهترین شکل برگزار کنیم.
کاخ جشنواره تناسبی با مفهوم واقعی جشنواره فجر ندارد
اینکه کاخ جشنواره‌ای داشته باشیم که بتواند نیاز‌های جشنواره را برطرف کند، اما نیاز‌های مخاطب را - که دسترسی در شهری، چون تهران یکی از آنهاست- رفع نکند، جالب نیست و شاید مرکز برای مخاطب خوب نباشد. جشنواره فجر یک جشن سینمایی در کشور است و این امر که به معنای گسترش فضا‌های جشنواره در کل کشور است، با مفهوم کاخ جشنواره تناسب چندانی ندارد.
امیدوارم سال بدون توقیفی داشته باشیم
*حرف پایانی؟
من سال نو را به همه هموطنانم تبریک می‌گویم و امیدوارم که سال خوب و پر برکتی همراه با سلامتی و تندرستی داشته باشند. برای سینمای کشورمان هم آرزو می‌کنم سال پررونق و پر مخاطبی داشته باشد و علاوه بر بازار‌های داخلی بتواند در بازار‌های خارجی نیز مخاطبان خود را پیدا کند تا موفقیت‌هایش در بازار‌های خارجی صرفا موفقیت‌های جشنواره‌ای نباشد. امیدوارم فیلمی هم نباشد که پروانه ساخت و نمایش داشته باشد، اما توقیف شود. امیدوارم سال بدون توقیفی داشته باشیم.
باشگاه خبرنگاران جوان
در سال گذشته، هیچ فیلمی در مرحله پروانه ساخت و نمایش به مشکل نخورد!
* آقای داروغه زاده؛ عملکرد خودتان را در سال ۱۳۹۶ به عنوان معاون نظارت و ارزشیابی چگونه ارزیابی می‌کنید و برای سال جدید چه اصلاحاتی را انجام می‌دهید؟
من ۷ یا ۸ ماه است که معاونت نظارت و ارزشیابی سینما هستم. شاید مهم‌ترین تغییری که در نگاه و کار ما در سال ۱۳۹۶ انجام شده، این است که بتوانیم مسئولیت‌های بیشتری را در صدور پروانه ساخت و اکران برعهده تهیه کنندگان بگذاریم که اختیارات بیشتری را داشته باشند و در عین حال مسئولیت پذیری بیشتری هم داشته باشند. نکته بعد این است که می‌توانیم با گفتگو و تعامل با ۳ رکن اساسی تولید فیلم -که تهیه کننده، کارگردان و فیلمنامه نویس هستند- فیلم‌ها و تولیدات سینمایی را به سمت و سوی چیزی که مورد نظر کلیت جامعه فرهنگی کشور است، سوق بدهیم. همکاری سینماگران نیز در سال ۹۶ با معاون نظارت و ارزشیابی بسیار خوب بود و ما در این سال هیچ فیلمی را نداشتیم که در مرحله اخذ پروانه ساخت و نمایش مشکلی داشته باشد. ماحصل کارمان نیز در جشنواره فیلم فجر و بخش مسابقه پذیرفته شدند و انصافا فیلم‌های بسیار خوبی بودند.
برخی فیلم‌ها فرصتی برای اکران سینمایی پیدا نمی‌کنند
*چه برنامه‌ای برای فیلم‌های اکران نشده دارید؟
پروسه اکران توافقی بین تهیه کننده، پخش و صاحبان سینماهاست و بخشی از دولت فقط در این حوزه نظارت دارد. ما نمی‌توانیم صاحبان سینما‌ها را مجبور کنیم ۴ فیلمی را نمایش بدهند که شاید از نظر آن‌ها مخاطب نداشته باشد. یک نظام نامه اکران وجود دارد که هر سال از طرف سازمان سینمایی ابلاغ می‌شود. البته پیش نویس این نظام نامه از طرف اصناف تهیه می‌شود و از طرف سازمان سینمایی ابلاغ می‌شود و ما براساس آن نظام نامه بر روند اکران فیلم‌ها نظارت میکنیم. خودمان هم طبیعتا دوست داریم همه فیلم‌هایی که تولید می‌شوند، اکران شوند، اما در همه دنیا این گونه است که برخی از فیلم‌های ساخته شده فرصت اکران پیدا نمی‌کنند و در شبکه‌های ویدئویی و تلویزیونی فرصت اکران پیدا می‌کنند و این فقط منحصر به فیلم‌های ایرانی نیست. ما در سال حدود ۱۰۰ فیلم سینمایی تولید میکنیم و ظرفیت نمایشمان در سال ۹۶ حدود ۸۵ فیلم سینمایی بود. پس طبیعتا یک درصدی از فیلم‌ها مورد اقبال عمومی قرار نمی‌گیرند و ممکن است نتوانند از طریق پرده سینما با مخاطب ارتباط برقرار کنند و از طریق شبکه‌های ویدئویی و تلویزیونی این ارتباط برقرار شود، اما ما هر چقدر که بتوانیم به سمتی می‌رویم که تعداد این فیلم‌ها کمتر شود.
نوع به تصویر کشیدن یک موضوع می‌تواند روی اکران شدن یا نشدن فیلم تأثیر بگذارد
*آیا به این فکر کردید که پروانه ساخت‌ها را به گونه‌ای صادر کنید که فیلم‌های توقیفی کمتری داشته باشیم؟ چقدر به این مقوله فکر کرده اید؟
باید بگویم متوسط فیلم‌هایی که در سینمای ایران در مرحله اخذ پروانه نمایش دچار مشکل می‌شوند و با شورای نمایش به مشکل می‌خورند، ۱ درصد است و این رقم بسیار پایینی است. ما اگر بخواهیم در صدور پروانه ساخت بیشتر از این سخت گیری کنیم، ممکن است فیلم‌هایی که میتوانستند ساخته شوند هرگز ساخته نشوند؛ بنابراین اینکه قول بدهیم در شورای پروانه ساخت به قدری سخت گیری میکنیم که هیچ فیلمی مشکل اکران نداشته باشد، قابلیت انجام و اجرا ندارد. یک بخشی هم به این برمی گردد که به هر حال شما در شورای پروانه ساخت فیلمنامه را می‌خوانید و این کارگردان است که فیلمنامه را به تصویر می‌کشد و نوع به تصویر کشیدن کارگردان می‌تواند روی اکران شدن یا نشدن فیلم تأثیر بگذارد. این هم نکته‌ای است که در شورای پروانه ساخت قابل بررسی دقیق نیست.
وزیر ارشاد می‌تواند مانع اکران یک فیلم مجوزدار شود
* درباره فیلم‌های توفیقی عیاری، درمیشیان و امیر یوسفی چه تصمیمی گرفته‌اید؟
فیلم‌هایی که توقیف شده‌اند، مخالفانی برای اکران داشته‌اند و قطعا این مخالفت‌ها از طریق قانونی اعمال شده. طبیعتا برای اینکه مشکل فیلم‌ها حل شود، باید از همان طریق قانونی مورد بررسی مجدد قرار بگیرند. در قانون دیده شده که اگر شورای پروانه نمایش به فیلمی مجوز داد، رئیس سازمان سینمایی و وزیر ارشاد می‌توانند با توجه به شرایط جامعه اکران آن را متوقف کنند و طبیعتا اگر آن شرایط مرتفع شود و مشکلات فیلم اصلاح شود، فیلم‌ها می‌توانند قابلیت نمایش پیدا کنند. برای این کار هم کمیته‌ای در سال گذشته تشکیل شد و بررسی فیلم‌های توقیفی در دستور کار قرار گرفت. نهایتا در سال ۹۶ یکی از این فیلم‌ها اکران شد و در اوایل سال ۹۷ نیز یکی دیگر از این فیلم‌ها اکران می‌شود. به تدریج وقتی مشکل فیلم‌ها رفع شود، در طول سال ۱۳۹۷ اکران می‌شوند.
نظام نامه اکران با هدف عدالت گستری سینمایی تدوین شده است
*نظرتان درباره نظام‌نامه اکران چیست و تا چه اندازه در این باره دخل و تصرف داشتید؟
پیش‌نویس نظام‌نامه اکران مانند همیشه توسط اصناف تهیه می‌شود و به رئیس سازمان سینمایی پیشنهاد داده می‌شود و رئیس سازمان سینمایی هم بنابر جلساتی که با نمایندگان اصناف و کارشناسان داشته‌اند، آن را نهایی کرده‌اند. این نظام‌نامه با هدف ایجاد عدالت بیشتر و افزایش فیلم‌هایی که قابلیت اکران دارند تدوین می‌شود. نظام‌نامه اکران کمک می‌کند تا سهم فیلم‌های تولید شده قابل نمایش از سالن‌های سینما بیشتر شود.
اکران نشدن فیلم‌های خارجی، نه ممکن است و نه به مصلحت!
* نظرتان درباره اکران فیلم‌های خارجی در ایران چیست؟
به نظر می‌رسد همه روی اینکه فیلم‌های خارجی باید در سینما‌های ایران اکران شوند، اتفاق نظر دارند؛ زیرا این یک مسئله طبیعی است و در همه دنیا وجود دارد. تا زمانی می‌توان انحصار را نگه داشت، در دنیایی که ارتباطات راحت شده و همه مخاطبان سینمای ایران می‌توانند به راحتی به سینمای جهان دسترسی داشته باشند، اکران نشدن فیلم‌های سینمایی خارجی در سینما‌های ایران ممکن نیست و به مصلحت هم نیست. البته اینکه چگونه و به چه شکلی اجرا شود، بعدا مطرح می‌شود. طبیعتا وقتی ما اصل اکران فیلم‌های خارجی در ایران را بپذیریم، باید همه آن مسائل را در نظر بگیریم که اولا اکران فیلم‌های خارجی به اکران فیلم‌های ایرانی آسیب نزند و محدودیت ایجاد نکند. از طرفی بتواند جذابیتی داشته باشد و بتواند باعث افزایش سطح ذائقه مخاطب شود. باعث افزایش سطح ذائقه یا نگاه فیلم‌ساز شود و به مخاطب هم احترام گذاشته شود که مخاطب ایرانی بتواند فیلم‌های روز را روی پرده سینما ببیند؛ زیرا این جزو حقوق شهروندی است و ما نمی‌توانیم آن را از مخاطب ایرانی بگیریم.
راجع به اینکه جوانب مختلف اکران فیلم‌های خارجی دیده شود، سعی شده این مورد در آیین‌نامه نظام‌نامه اکران به دقت بررسی و دیده شود تا در حد ممکن همه جوانب کار در نظر گرفته شود و یک شروعی باشد برای اینکه بعد از پایان سال ۹۷ بتوانیم، ارزیابی دقیق‌تری داشته باشیم که چقدر این اکران توانسته به سینمای ما کمک کند.
نمی‌توانیم به کارگردانان بگوییم ظرفیت محدود است؛ فیلم نسازید
* برنامه‌ریزی مشخصی برای به تناسب رسیدن اکران و تولید دارید؟
ما بایستی دائما تناسبی بین سالن، تولید و درخواست تولید داشته باشیم. حدود ۵۰۰ نفر کارگردان سینما و تعداد بیشتری که دوست دارند وارد این عرصه بشوند، داریم. ما باید این نسبت را رعایت کنیم و نمی‌توانیم به آن‌ها بگوییم دیگر تولید نکنید. انتظار و خواستن برای افزایش تولید در جامعه وجود دارد و ظرفیت سینمایی محدود است؛ بنابراین ما باید همیشه نقطه اپتیموم این‌ها را در نظر داشته باشیم و آن را انجام دهیم. البته شرایط به صورت دائم در حال تغییر است. اینکه ما بگوییم تعدادی فیلم تولید میکنیم و فقط تا همین اندازه ظرفیت نمایش داریم؛ یعنی ما جلوی ورود فیلمسازان جوان را می‌گیریم. نگاه ما بایستی توسعه‌ای باشد و تا جایی که می‌توانیم باید بازار را توسعه بدهیم. یعنی به جای اینکه جلوی تولید جدید و افزایش کمیت تولید را بگیریم، در عین اینکه به کیفیت تولید اهمیت می‌دهیم، بازار‌ها را گسترش بدهیم که تولیدات جدید بتوانند در بازار‌های گسترده‌تر فعالیت و گردش اقتصادی خودشان را داشته باشند. باید سینما‌ها و سالن‌های جدید افتتاح شوند و بحث شبکه وی ا. دی گسترش پیدا کند و ارتباطمان با کشور‌های خارجی برای عرضه هر چه بیشتر فیلم‌های ایرانی در بازار‌های جهانی گسترش پیدا کند. این‌ها فرصت‌های جدید شغلی است که باید در حوزه سینما ایجاد شود تا در عرصه تولید نیز بتوانیم به شکل منطقی و براساس ظرفیت کشور فیلم تولید کنیم.
* به نظر می‌رسد صدور پروانه ساخت طی دو ماه گذشته با وقفه انجام می‌شود. آیا این امر به ارتباط عرضه و تقاضا ربط دارد؟
واقعیت آن است که هیچ خللی در روند برگزاری جلسات شورای صدور پروانه ساخت ایجاد نشده است. خانم میلانی، آقای شایسته و آقای علی مصفا همین اواخر مجوز گرفتند. البته یکی، دو مورد فیلمنامه هم هست که بررسی شد و نتوانستند پروانه ساخت بگیرند.
ارزیابی مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری از جشنواره فجر بسیار بد بود
* مرکز بررسی استراتژیک نهاد ریاست جمهوری بررسی نسبتا منفی نسبت به برگزاری جشنواره فجر و عملکرد آن داشته است. شما چه نظری در این خصوص دارید؟
ما تعجب کردیم؛ زیرا این اولین بار بود که یک بخش دولتی در حقیقت بولتنی را علیه سینما نوشت و آن را بدون اینکه مستقیما با مسئولان سینما یا مسئولان حوزه فرهنگ مکاتبه کند و به سمع و نظر آن‌ها برساند، در اختیار رسانه‌ها قرار داد. به نظرم ارزیابی مرکز بررسی استراتژیک نهاد ریاست جمهوری از جشنواره فجر و عملکرد آن ارزیابی بسیار بدی از سینمای ایران بود. سینمای ایران همین الان هم واقعا مظلوم است و بایستی به آن کمک کنیم. اگر هم نقایصی دارد و به لحاظ محتوایی مشکلاتی دارد، به نظرم این روش مناسبی نبود که ما در آخر سال ضربه‌ای را به پیکره سینما وارد کنیم. جالب اینجا است که امسال در جشنواره فیلم فجر همه نهاد‌های فرهنگی که در سال‌های گذشته ارزیابی منفی از جشنواره فجر داشتند، گزارش‌های مثبتی را ارائه دادند و عجیب بود که تنها گزارش منفی گزارشی بود که از طرف بخشی از دولت منتشر شد.
دوست ندارم محافظه‌کار شناخته شوم
* آیا شما شخصیت محافظه‌کاری هستید؟
فکر می‌کنم دیگران باید در این مورد که من محافظه‌کار هستم یا نه، نظر بدهند. من در کل دوست ندارم چنین صفتی را برایم تعریف کنند.
جشنواره امسال، نویدبخش سینمای پر رونقی است
* فیلم‌های امسال جشنواره از نظر محتوایی نقد‌های مختلفی داشتند. نظرتان درباره فیلم‌های جشنواره امسال چیست و چه بازخوردی در اکران سال ۹۷ خواهیم داشت؟
فیلم‌های جشنواره این دوره به لحاظ تنوع موضوع، تنوع ژانر و گونه و جغرافیای فیلم‌ها خوب بود. اولین سالی بود که ما از وضعیت آپارتمانی درآمدیم و فیلم‌ها در لوکیشن‌های مختلف در سطح کشور و خارج از کشور فیلمبرداری شد. مضامین هم مختلف و متنوع بود و اکثر قریب به اتفاق فیلم‌ها در نهایت امیدآفرین بودند. حتی فیلم‌هایی که به آسیب‌های اجتماعی پرداخته بودند، پایان‌های خوب و امیدبخشی داشتند. به نظرم جشنواره امسال نویدبخش سینمای خوبی در سال ۹۷ است. به لحاظ فروش سینما و استقبال مخاطب ما فکر میکنیم استقبال خوبی در سال ۹۷ از سینما شود. ما امسال در جشنواره فجر با افزایش ۱۰۰ درصدی ضریب اشغال صندلی‌ها نسبت به سال گذشته مواجه بودیم و سانس‌های فوق العاده هم ۲ برابر سال‌های گذشته شده بود و استقبال خوبی از فیلم‌های جشنواره شد. امیدواریم که این استقبال در سال ۹۷ هم از سینمای ایران شود تا شاهد رونق هر چه بیشتر سینمای ایران باشیم.
همه فیلم‌های جشنواره ۳۶ مجوز اکران می‌گیرند
* فکر می‌کنید در جشنواره امسال فیلمی بود که نتواند مجوز اکران بگیرد؟
تمام فیلم‌هایی که در جشنواره امسال حاضر بودند، مجوز گرفتند و مشکلی ندارند.
* یکسری نقد‌ها نسبت به انتخاب برگزیده‌های جشنواره بود. به عنوان مثال گفتند بازی ساعد سهیلی و امین حیایی دیده نشد؟
این بحث تخصصی داوری است؛ شما یک گروه داوری دارید که انتخاب آن‌ها برعهده دبیر است و دبیر باید گروهی را انتخاب کند که هم تجربه سینما داشته باشند و هم موجه و حرفه‌ای و مورد وثوق اهالی سینما باشند. این اتفاق در هیأت داوری امسال افتاد؛ ولی هیأت داوری از بین ۲۲ فیلم که ۲۲ نقش اول دارد می‌تواند ۵ یا ۶ بازیگر را کاندید کند و هر کدام از آن ۲۲ بازیگر می‌توانند کاندیدای بالقوه آن ۵ نفر باشند و از بین آن ۵ نفر هم یک نفر را می‌توانند برنده سیمرغ انتخاب کنند. هر کدام از آن‌ها را برنده انتخاب کنند، شما می‌توانید همین سؤال را بکنید و بگویید چرا دیگری انتخاب نشد و این همان جایی است که داور درباره آن تصمیم می‌گیرد.
فیلشاه در جشنواره مظلوم واقع نشد
* برخی افراد می‌گویند انیمیشن‌ها و فیلم‌های کوتاه در جشنواره فجر گذشته مهجور بودند. نظر شما در این باره چیست؟
باید ببینیم مهجور واقع شدن به چه معناست؟ ما یک فیلم سینمایی انیمیشن داشتیم که نمی‌توانستیم به خاطر آن یک بخش مجزا داشته باشیم. یا باید وارد عرصه انیمیشن نمی‌شدیم و یا باید وارد آن می‌شدیم. من نمی‌دانم بهتر بود این فیلم انیمیشن وارد جشنواره فجر نشود یا وارد این عرصه بشود و جایزه نگیرد. به هر حال این فیلم سینمایی در همه سینما‌ها اکران شد و جزو فیلم‌های مسابقه ما بود. نمی‌توانیم بگوییم یک فیلم یا باید بیاید و جایزه بگیرد و یا اصلا نیاید. من خیلی دوست داشتم توجه بیشتری به فیلم فیلشاه شود و علاقمند بودم که این فیلم دیده شود، اما این تصمیم هیأت داوران بود و آنهاهمانطور که به فیلم‌های اتاق تاریک و جاده قدیم جایزه ندادند، به این فیلم هم جایزه ندادند. این درست نیست که وقتی فیلمی جایزه نگرفت، بگوییم مظلوم واقع شده است.
مردم هیچ وقت از بخش خارج از مسابقه فجر استقبال نکردند
* قرار بود بخش خارج از مسابقه داشته باشید یا نه؟ آیا خودتان به این موضوع فکر کرده بودید که باید باشد یا نه؟
نه. رسانه‌ها و مردم هیچ وقت از بخش خارج از مسابقه استقبال نکردند و این یک واقعیت است. همیشه جشنواره حتی اگر بخش‌های مختلفی هم داشته، تنها بخشی که مورد استقبال واقعی مردم قرار گرفته است، بخش اصلی و بخش سودای سیمرغ بوده است. حتی آن زمانی که بخش فیلم کوتاه، مستند، فیلم اول و خارج از مسابقه داشتیم همه مخاطبان جشنواره به دنبال این بودند که بلیت بخش اصلی جشنواره را داشته باشند و همه رسانه‌های سینمایی هم فقط برای این‌ها می‌نوشتند و این واقعیت است. ما در شرایط و دورانی زندگی میکنیم که یازده دوره از جشنواره فیلم مستند می‌گذرد یعنی یک جشنواره خوب بین‌المللی برای فیلم مستند داریم. البته قبل از آن جشنواره فیلم فجر بار مستند، فیلم کوتاه و کودک را نیز به دوش می‌کشید. هم‌اکنون جشنواره فیلم کوتاه هم داریم و باید آن را تقویت کنیم.
نباید بعد از ۳۶ دوره جشنواره فجر، از بخش دولتی پول بگیریم
* هزینه جشنواره فیلم فجر ۴ میلیارد و خرده‌ای شد و یک پنجم سال گذشته بود؛ البته این امر اتفاق خوبی بود. این اتفاق چگونه رقم خورد و از کجا تأمین بودجه کردید؟
بودجه جشنواره طبق سال‌های گذشته به همت سازمان سینمایی تأمین شد. ما امسال بنایمان این بود که هزینه‌ها را مدیریت کنیم و از طرفی از جشنواره چیزی کاسته شود. همه بخش‌های جشنواره و حتی نسبت به سال‌های گذشته، بخش تجلی اراده ملی را داشتیم. سرویس‌هایی که به اهالی رسانه داده می‌شد، هم به شکل بهتری ارائه داده شد و به هر حال تلاش کردیم خدشه‌ای به شکوه جشنواره فیلم فجر وارد نشود. خیلی خوشحالم که صرفه‌جویی یا مدیریتی که در هزینه‌ها کردیم، می‌تواند وارد عرصه تولید و حمایت از جوانان شود. به هر حال می‌دانید که بودجه سینما محدود هست و جشنواره‌ها نیز به عنوان تقویم سینما باید برگزار شوند و هر قدر بتوانیم هزینه برگزاری آن‌ها را مدیریت کنیم، می‌توانیم هزینه بیشتری را برای حمایت از جوانان صرف کنیم. حقیقت این است که اگر جشنواره ثبات داشته باشد و دبیرخانه ثابتی داشته باشد، جشنواره فیلم فجر باید به سمتی برود که بتواند از طریق حمایت‌های مالی خارج از دولت هزینه‌های خودش را تامین کند. ما نباید بعد از ۳۶ دوره برگزاری جشنواره، از بخشی دولتی پول بگیریم. این جشنواره جشنواره‌ای است که شایسته داشتن حامی مالی است. امیدواریم در سال آینده برای تامین بودجه برگزاری جشنواره فجر وابستگی چندانی به دولت نداشته باشیم.
ترجیح می‌دهم دبیر جشنواره فجر سال بعد نباشم
*آیا شما دبیر جشنواره فجر سال آینده هستید؟
برگزاری جشنواره به خصوص جشنواره فجر در ایران سخت است و انتظارات متنوعی وجود دارد که در برخی از مواقع متناقض با یکدیگر هستند و فشار‌های ناشی از آن روی دبیر جشنواره می‌آید. ترجیح من این است که دبیر جشنواره فجر سال آینده نباشم البته از تصمیم نهایی اطلاعی ندارم.
بود و نبود مکان ثابت جشنواره فجر ربطی به دبیر ندارد
*آیا تصمیمی برای انتخاب و اختصاص مکانی ثابت برای کاخ جشنواره فیلم فجر گرفته‌اید؟
داشتن یک فضای فرهنگی هنری که بتواند جشنواره‌های سینمایی کشور را در تهران پوشش بدهد، خیلی خوب است و همه دبیران جشنواره از آن استقبال می‌کنند؛ اما بود و نبود مکان ثابت برای برگزاری جشنواره فجر ارتباط چندانی به دبیر جشنواره و سازمان سینمایی ندارد. به هر حال همه فضا‌های فرهنگی هنری شهر‌ها را در همه جای دنیا شهرداری‌ها می‌سازند و ما باید از امکانات موجود به بهترین نحو استفاده کنیم. وضعیت موجود ما این است؛ پس باید بتوانیم از وضعیتی که هم‌اکنون وجود دارد بهترین استفاده را بکنیم و جشنواره فجر را به بهترین شکل برگزار کنیم.
کاخ جشنواره تناسبی با مفهوم واقعی جشنواره فجر ندارد
اینکه کاخ جشنواره‌ای داشته باشیم که بتواند نیاز‌های جشنواره را برطرف کند، اما نیاز‌های مخاطب را - که دسترسی در شهری، چون تهران یکی از آنهاست- رفع نکند، جالب نیست و شاید مرکز برای مخاطب خوب نباشد. جشنواره فجر یک جشن سینمایی در کشور است و این امر که به معنای گسترش فضا‌های جشنواره در کل کشور است، با مفهوم کاخ جشنواره تناسب چندانی ندارد.
امیدوارم سال بدون توقیفی داشته باشیم
*حرف پایانی؟
من سال نو را به همه هموطنانم تبریک می‌گویم و امیدوارم که سال خوب و پر برکتی همراه با سلامتی و تندرستی داشته باشند. برای سینمای کشورمان هم آرزو می‌کنم سال پررونق و پر مخاطبی داشته باشد و علاوه بر بازار‌های داخلی بتواند در بازار‌های خارجی نیز مخاطبان خود را پیدا کند تا موفقیت‌هایش در بازار‌های خارجی صرفا موفقیت‌های جشنواره‌ای نباشد. امیدوارم فیلمی هم نباشد که پروانه ساخت و نمایش داشته باشد، اما توقیف شود. امیدوارم سال بدون توقیفی داشته باشیم.
باشگاه خبرنگاران جوان
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه خبرهای مرتبط
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید