نگاهی به فراخوان دیروز رئیسی درباره فضای مجازی
این فراخوان اگرچه بر اساس اخبار رسمی درباره مشارکت‌جویی مردم و نخبگان در روند تحولات دستگاه قضائی صادر شده است، در دل خود حکایت از تغییر نگاه و رویکرد در رأس قوه قضائیه به موضوع فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دارد.
سیدابراهیم رئیسی که خود در تعدادی از پیام‌رسان‌های داخلی و شبکه‌های اجتماعی جهانی مانند اینستاگرام حساب کاربری فعال دارد، به نظر درصدد است در قبال استفاده و حضور در بستر شبکه‌های اجتماعی، دست‌کم نگاه و کارکردی متفاوت نسبت به قبل در همین قوه داشته باشد.
رئیس قوه قضائیه در فراخوان خود در این‌باره نوشته است: «از این فرصت باید برای دریافت نظرات مردم و نخبگان از «ایده تا بازخورد» به بهترین نحو استفاده کرد. آسیب‌های فضای مجازی -که در جای خود باید به‌طور جدی دنبال و رفع شود- نباید ما مسئولان را دچار خطای محاسباتی کند و موجب شود خود را از فرصت کم‌نظیر ارتباط با مردم در این بستر محروم نماییم».
او همچنین در بخش دیگری از مطلب خود نوشته است: «در مدت کوتاهی که از مسئولیتم در قوه قضائیه می‌گذرد و پیش از آن نیز خصوصا در دوره خدمت در آستان قدس رضوی، از نظرات ارزشمند کاربران رسانه‌های اجتماعی استفاده کرده‌ام و از این پس نیز امیدوارم خادمان ملت را در ساخت قوه قضائیه‌ای مردمی، انقلابی و ضد فساد یاری کنید. بر این اساس اعلام می‌کنم تا زمانی که سامانه اختصاصی دستگاه قضائی برای ارتباط دوسویه با مردم و نخبگان در دسترس قرار بگیرد، صفحات متعلق به این‌جانب در رسانه‌های اجتماعی، یکی از مسیر‌های دریافت نظرات مردم و نخبگان خواهد بود.علاوه بر اینکه مردم عزیزمان می‌توانند رأسا نظرات خود را از این مسیر منتقل کنند، این‌جانب نیز حسب مورد، فراخوان‌هایی جهت دریافت نظرات درخصوص ایجاد، اصلاح یا تکمیل برخی رویه‌ها، رویکردها، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها اعلام خواهم کرد و در انتظار نظرات راهگشای صاحب‌نظران و متخصصان این امر خواهم بود».
این رویکرد و نگاه رئیس جدید قوه قضائیه در شرایطی است که هیچ‌کدام از مسئولان قوه قضائیه در دوره پیشین در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام فعال نبوده‌اند. با این‌حال صفحه ابراهیم رئیسی در این شبکه اجتماعی بین‌المللی با ۶۱۲ هزار دنبال‌کننده، از فعال‌ترین و پرمخاطب‌ترین صفحات مسئولان بلندپایه ایران در اینستاگرام است. این صفحه روز گذشته هم متن این فراخوان را منتشر کرد و هم در پستی دیگر، فهرستی از پیام‌رسان‌های داخلی را که رئیس قوه قضائیه آنجا کانال دارد، به اطلاع مخاطبان رسانده است. بخش نظرات صفحه رئیسی در اینستاگرام نیز فعال است و تا روز گذشته مخاطبان بیشتر از دو هزار کامنت در زیر این پست گذاشته بودند.
با این فراخوان و رویکردی که رئیس قوه قضائیه در پیش گرفته است، باید منتظر ماند و دید آیا دیدگاه‌ها در قبال شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نیز تغییری خواهد کرد یا خیر. خود رئیسی در هیچ‌کدام از شبکه‌های فیلترشده حساب کاربری ندارد؛ اما بخش زیادی از نهادها و مسئولان رده‌های مختلف کشور در تلگرام و توییتر حضوری فعال و پررنگ دارند.
در یک سال اخیر تلاش‌هایی برای رفع فیلتر توییتر هم از سوی دولت و هم رسانه‌ها و فعالان اجتماعی طیف‌های مختلف صورت گرفت؛ اما همه به دلیل مقاومت و مخالفت قوه قضائیه، به درِ بسته خورد و نتیجه‌ای در پی نداشت. علاوه بر این، سال گذشته در اولین روزهای اردیبهشت، پیام‌رسان محبوب و بسیار پرکاربرد تلگرام نیز در ایران پس از مدت‌ها کش‌وقوس و مقاومت و مخالفت، با دستور مستقیم قضائی برای همیشه فیلتر شد. این دستور را بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران به این شرح اعلام کرد: «کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصا شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتور‌های تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف هستند از تاریخ ۱۰/ ۰۲/ ۹۷ نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب‌سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند».
بند پایانی این دستور نیز به این شرح است: «متذکر می‌گردد اعمال مسدودسازی باید به نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ نرم‌افزاری (اعم از فیلترشکن و نظایر آن) در کشور قابل دسترس نباشد. تخلف از اجرای این دستور مستوجب تعقیب کیفری خواهد بود».
فیلتر تلگرام تنها برخورد قهری قوه قضائیه با شبکه‌های اجتماعی نبود. درباره شبکه اجتماعی محبوب مسئولان و خبرنگاران در ایران یعنی توییتر هم که از سال ۸۸ تاکنون فیلتر است، سال گذشته تلاش‌هایی جدی برای رفع فیلتر آن آغاز شد؛ اما در نهایت همه تلاش‌ها به در بسته قوه قضائیه خورد و مرداد ۹۷ عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، به صورت رسمی اعلام کرد درخواست وزیر ارتباطات مبنی بر طرح موضوع رفع فیلتر توییتر در جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه غیرقانونی است.
او همچنین افزود: «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مرجع نقض دستورات و احکام قضائی نیست؛ بنابراین موضوع رفع فیلتر توییتر در جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مطرح نخواهد شد و توییتر رفع فیلتر نمی‌شود».
درباره اینستاگرام که هنوز فیلتر نشده است و خود رئیس کنونی قوه قضائیه هم در آن حساب کاربری فعال دارد، هم مسئولان قوه قضائیه در دوره قبلی نگاهی مثبت نداشته‌اند. همین مقام قضائی یعنی معاون وقت دادستان کل کشور در امور فضای مجازی در چهارم مهر ۹۷ در اظهارنظری گفت: «اینستاگرام برخلاف قانون اساسی صوت و تصویر فراگیر از انحصار صداوسیمای ملی خارج شده و سال‌هاست مشغول تهاجم فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و امنیتی علیه مردم ایران است.»
عبدالصمد خرم‌آبادی در این‌باره نوشت: «شبکه اجتماعی اینستاگرام برخلاف مصوبات شورای عالی فضای مجازی و کمیسیون‌های زیر‌مجموعه آن بدون اینکه سرورهای خود را به داخل منتقل کند و بدون اینکه مقررات قانونی را بپذیرد، در فضای مجازی کشور مشغول فعالیت رسانه‌ای است و برخلاف قانون اساسی صوت و تصویر فراگیر را از انحصار سازمان صداوسیما خارج کرده و بدون هرگونه محدودیت قانونی سال‌هاست که مشغول تهاجم فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی علیه مردم است و مسئولان فضای مجازی با وجود تذکرات دلسوزان خم به ابرو نمی‌آورند».
خرم‌آبادی چندی بعد - در همان مهر ۹۷ - از سمت خود کنار رفت و به جای او جواد جاویدنیا به‌عنوان سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور منصوب شد. این مقام قضائی جدید هم رویکرد و نگاهی مشابه به اینستاگرام داشت و در یکی از اولین مصاحبه‌های مطبوعاتی خود درباره اینستاگرام به ایسنا این‌طور گفت: «بسیاری از علما و استادان دانشگاه و دانشجویان هر‌کدام با استدلال خود خواهان فیلترینگ اینستاگرام هستند».
جاویدنیا در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا قرار است این شبکه اجتماعی فیلتر شود؟ نیز گفت: «اینستاگرام باید چند سال پیش فیلتر می‌شد. متأسفانه از میزان جرائمی که در بستر جرم‌خیز اینستاگرام به وجود آمده و هر روز رو به رشد است، می‌توان به‌عنوان یک فاجعه نام برد و خانواده‌های زیادی درگیر آسیب‌های آن شده و از این مسئله گلایه‌مند هستند».
در قوه قضائیه فقط این مقام‌های قضائی از مخالفان سرسخت اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی خارجی نبودند و دیگر مقامات بلندپایه این قوه نیز در دوره گذشته هر‌از‌‌گاه در سخنانی تند نظر خود را در‌این‌باره اعلام کرده‌اند.
با این‌همه حالا رئیس جدیدی سکان مدیریت قوه قضائیه را به دست گرفته که هم خود در اینستاگرام حساب کاربری فعال دارد و هم روز گذشته فراخوانی داده است که در آن فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی را فرصتی بزرگ قلمداد کرده است. باید دید آیا این نگاه ابراهیم رئیسی در نوع نگاه به شبکه‌های اجتماعی که همیشه مبتنی بر فیلترکردن و ممنوعیت بوده است، تغییر ایجاد خواهد کرد یا باز هم در بر همان پاشنه همیشگی خواهد چرخید؟
لطفا قانون حمایت از افشا کنندگان فساد را همچون قانون رسیدگی به اموال مسئولین هرچه سریعتر ابلاغ فرمایید.