سلبریتی‌ها جای روشنفکران را گرفته‌اند
«هر روز عکس و یا فیلمی از رفتار متناقض برخی سلبریتی‌ها در داخل و خارج از کشور منتشر می‌شود که در بین افکار عمومی بازتاب زیادی پیدا می‌کند و مورد تعجب افکار عمومی قرار می‌گیرد. مردم هنگامی که مشاهده می‌کنند فردی که تا دیروز مبلغ گفتمان رسمی جامعه بوده و اتفاقاً بر آن پافشاری نیز می‌کرده، یک‌باره رفتاری از خود نشان می‌دهد که صدوهشتاد درجه با مواضع گذشته‌اش متفاوت است، متعجب می‌شوند. این رویکرد زنگ خطری جدی برای جامعه‌ای است که گروه‌های مرجع آن باید اصالت بیشتری در هنجارها و رفتارهای خود داشته باشند. شاید تلاش مردم برای تغییر زیست جهان خود امری متناسب با رویکرد جهانی‌شدن و البته طبیعی باشد اما رفتار دوگانه از سوی سلبریتی‌ها که به صورت کاذب جای گروه‌های مرجع سنتی مانند روشنفکران و روحانیون را گرفته‌اند جای تأمل جدی دارد. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان» با پروفسور حسین باهر، جامعه‌شناس برجسته کشور گفت‌وگو کرده است. دکتر باهر معتقد است: «برخی از سلبریتی‌هایی که در جامعه وجود دارند به دلیل نداشتن اصالت کافی برای قرارگرفتن در گروه مرجع جامعه به بعضی باورهای کلیدی جامعه مانند حجاب اعتقاد ندارند. این افراد اغلب اقدامات خود را نیز به صورت غوغاسالارانه انجام می‌دهند و تلاش می‌کنند در چنین فضایی برای خود شهرت کسب کنند. حجاب یک مقوله پیچیده و مهم در جامعه اسلامی است و به همین دلیل سلبریتی‌ها از درک و فهم این مقوله پیچیده عاجز هستند.»
در ادامه گزیده این گفت‌وگو را می‌خوانید.
- سلبریتی عنوانی است که به همه افراد سرشناس جامعه گفته می‌شود که در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گفته می‌شود. این در حالی است که برخی گمان می‌کنند سلبریتی‌ها تنها کسانی هستند که در زمینه سینما و ورزش فعالیت دارند و رفتارهای فوق مدرنی از خود نشان می‌دهند که آنها را از دیگران متمایز می‌کند.
- این مسأله که چرا سلبریتی‌ها در جامعه به یک شکل رفتار می‌کنند اما هنگامی که به خارج از کشور سفر می‌کنند رفتار خود را تغییر می‌دهند دلایلی دارد که عمدتاً نیز فرهنگی هستند و ریشه در نوع فرهنگ جامعه دارد.
- برخی که مدعی سلبریتی هستند به دلیل خطاهایی که در زندگی خود دارند تخطئه می‌شوند و به اهداف خود نمی‌رسند. در فضایی که هارمونی و نظم روشنی ندارد، یکی به عرش می‌رسد و دیگری به فرش و به همین دلیل نیز انسان‌های بی‌مایه هنگامی که از کشور خارج می‌شوند ظرفیت می‌ترکانند و دست به رفتاری می‌زنند که در گذشته از آنها مشاهده نشده است.
- این مسأله به نوع انتخاب این افراد بازمی‌گردد که با توجه به چه معیارهایی انتخاب شده‌اند. اگر انتخاب این افراد بر اساس معیارهای منطقی و پایدار صورت بگیرد اتفاقی که می‌افتد این است که اگر این افراد به خارج از کشور نیز سفر کنند به صورت کم‌وبیش خود را به این معیارها پایبند می‌دانند و رفتاری از خود نشان نمی‌دهند که باورهای گذشته آنها را زیر سوال ببرد.
- به‌عنوان مثال اگر انتخاب افراد به‌صورت صحیح صورت گرفته باشد یک خانم که با چادر در تلویزیون فعالیت می‌کرده، اگر به خارج از کشور سفر کند همچنان حجاب خود را حفظ می‌کنند. البته ممکن است دیگر مانند گذشته چادر نداشته باشد اما شرایط به شکلی نیست که کشف حجاب کند. در چنین شرایطی خانم‌ها مانتوی بلند می‌پوشند و به شکلی رفتار می‌کنند که همچنان به قواعد و اصول گذشته پایبندی نشان می‌دهند.
- رفتار ضد و نقیض برخی سلبریتی‌ها به دلیل نوع گزینشی بوده درباره آنها صورت گرفته است. مسئولانی که قصد انتخاب چنین افرادی را دارند باید با توجه به معیارهای پایدار اجتماعی و فرهنگی دست به انتخاب بزنند تا در آینده شاهد رفتار منافقانه و رنگارنگ آنها نباشند.
- این‌گونه رفتار در مرحله نخست ایجاد بدبینی در بین اقشار مختلف مردم می‌کند.
- افراد اصیل جامعه که دارای آگاهی هستند چنین افرادی را الگوی خود قرار نمی‌دهند و مسائل را از هم تمییز می‌دهند. با این وجود برخی جوانان که سلبریتی‌ها را به‌عنوان الگوی خود انتخاب کرده‌اند ممکن است به تأسی از آنها دست به چنین رفتاری بزنند و رفتار دوگانه‌ای از خود نشان بدهند. این اتفاق در مدارس رخ داده است.
- به‌عنوان مثال در مدارس دخترانه که پوشیدن چادر اجباری است دختران دانش‌آموز در مدرسه که هستند از چادر استفاده می‌کنند اما به محض این که از در مدرسه خارج می‌شوند چادر خود را در کیف خود می‌گذارند و روسری و لباسی می‌پوشند که تفاوت‌های معناداری با حجاب آنها در محیط مدرسه دارد. این وضعیت در محیط منزل و محیط کار نیز وجود دارد و نوع پوشش خانم‌ها در محیط منزل و کار با هنگامی که برای تفریح به بیرون می‌روند متفاوت است. این رویکرد در رفتار سبب می‌شود که افراد جامعه بین آن چه دوست دارند و آن چه در محیط کار و مدرسه به‌عنوان ارزش و باور شناخته می‌شود دچار دوگانگی شوند و در یک حالت سردرگم بمانند و مجبور باشند نان به نرخ روز بخورند. باید نسبت به این موضوع حساسیت نشان داد و به آسیب‌شناسی دقیق آن پرداخت.
- بی‌ریشگی می‌تواند چنین افرادی را به هر سمت‌وسویی بکشاند. کسی که ریشه داشته باشد و دارای قواعد خاص خود برای زندگی باشد به محض این که به خارج از کشور برود رفتار خود را تغییر نمی‌دهد.
- بیهودگی و بعضاً فرومایگی باعث‌شده این عده از سلبریتی‌ها جای روشنفکران را در جامعه ایران بگیرند. هنگامی که شرایط در جامعه به شکلی جلو می‌رود که آب زلال کنار می‌رود و آب غیر زلال جای آن را می‌گیرد جامعه با فقدان گروه‌های مرجع جریان‌ساز و تأثیرگذار مواجه می‌شود.
- جامعه امروز ایران با نسل جدید دهه هفتاد و هشتادی مواجه است که با هنجارهای سنتی جامعه تفاوت‌های معناداری پیدا کرده‌اند. این مسائل ریشه در کنار گذاشتن روشنفکران به‌عنوان روشنگران جامعه و بعضاً جلوگیری از فعالیت آنها بوده است.
- امروز حتی زبان جوانان جامعه فارسی «دری» نیست بلکه به فارسی «ددری» تبدیل شده است. امروز نسل جدید کلمات غریب و مهجوری در صحبت‌های محاوره‌ای خود به کار می‌برند که برای نسل گذشته نه مقدور است و نه قابل فهم. این اتفاقات به دلیل توجه مردم به سلبریتی‌های تازه به‌دوران‌رسیده است که عمدتاً نیز در رسانه‌های گروهی ظهور و بروز پیدا کرده‌اند. این رفتار سلبریتی‌ها نیز برای بسیاری از جوانان سرمشق می‌شود.
- گروه‌های مرجع همواره در توسعه جوامع نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. به همین دلیل نیز اگر سلبریتی‌ها کارکرد مثبت خود را به جامعه نشان بدهند و بتوانند در جامعه به صورت مثبت جریان‌سازی کنند مسیر توسعه کشور هموار خواهد شد. با این وجود کارکرد سلبریتی‌ها در ایران به این شکل نبوده است.
- آموزه‌هایی که امروز توسط برخی سلبریتی‌ها در جامعه ترویج می‌شود به دلیل ماهیت خشنی که دارد سبب افسردگی و رنجوری در بین جوانان جامعه شده است. این در حالی است که اشعار و سینمای گذشته همواره سرشار از امید و زندگی بود و فهم و درک جوانان را در مسیر زندگی بالا می‌برد.
- برخی سلبریتی‌ها به‌دلیل فقدان اصالت، برای قرارگرفتن در گروه مرجع جامعه بعضاً به باورهای کلیدی جامعه مانند حجاب اعتقاد ندارند. این افراد اغلب اقدامات خود را نیز به صورت غوغاسالارانه انجام می‌دهند و تلاش می‌کنند در چنین فضایی برای خود شهرت کسب کنند.
- حجاب یک مقوله پیچیده و مهم در جامعه اسلامی است و به همین دلیل دسته‌ای از سلبریتی‌ها از درک و فهم این مقوله پیچیده عاجزند. این دسته از سلبریتی‌ها تنها بر اساس نوع زندگی و رفاهی که در آن قرار دارند عمل می‌کنند و مسائل مهمی مانند حجاب متأسفانه برای آنها در اولویت نیست.
- اگر رسانه ملی رسالت خود را به‌خوبی انجام داده بود اقدام به ممنوع‌التصویری نیروهای خود و سلبریتی‌ها نمی‌کرد. رسانه ملی نباید تابع جوزدگی‌های اجتماعی باشد. صداوسیما افراد ناشناس را جذب می‌کند و به آنها پروبال می‌دهد. با این وجود به محض این که این افراد رفتار متفاوتی از خود نشان دهند و بر خلاف هنجارهای جامعه رفتار کنند با پاک کردن صورت مسأله آنها را ممنوع‌التصویر می‌کند.
- باید به دنبال حل مسأله به صورت ریشه‌های و بنیادی باشیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم. اگر چنین نباشد به جای این که معیارها و هنجارهای مشخصی را برای انتخاب نیروهای خود مشخص کنیم تنها به اقدامات مسکن و کوتاه‌مدت بسنده می‌کنیم؛ در شرایط فعلی انتقادات کارشناسان اجتماعی و فرهنگی نیز مؤید هم امر است.
- باید عنوان کنم که روشنفکران جامعه تلاش می‌کنند خود را بروز دهند. به همین دلیل نیز مشاهده می‌کنیم که روشنفکران جامعه در شبکه‌های مجازی فعالیت می‌کنند و از سوی دیگر دیدگاه‌های خود را در رسانه‌های گروهی در میان می‌گذارند. روشنفکران وضعیت را مطلوب نمی‌دانند. به همین دلیل نیز تلاش می‌کنند درباره مشکلات و چالش‌های جامعه گفت‌وگو کنند و این گفت‌وگو را به سطح جامعه نیز بکشانند. این نوعی دلسوزی و تعهد اجتماعی است که روشنفکران دنبال می‌کنند.
- سلبریتی‌ها فاقد چنین مسئولیتی هستند و برای خود چنین مسئولیتی در نظر نگرفته‌اند.
- هیچ پدر و مادری فرزند معترض خود را طرد نمی‌کند و بلکه همواره به‌دنبال آن است که آن را راهنمایی و ارشاد کند. روشنفکری نیز چینن مسئولیتی برای خود قائل است و همواره تلاش می‌کند با اصلاحگری و روشنگری چالش‌های جامعه را مرتفع کند و در مقابل برای توسعه جامعه فرصت ایجاد کند.
- ناملایمتی‌ها باعث نخواهد شد که روشنفکران گوشه‌نشین شوند و مسئولیت اجتماعی خود را کنار بگذارند. این در حالی است که سلبریتی‌ها نقش متفاوتی نسبت به روشنفکران دارند و به جای این که در جامعه جریان ایجاد کنند، روی اتفاقات جامعه موج‌سواری می‌کنند. این موج‌سواری نیز اغلب برای به دست آوردن شهرت و تحکیم جایگاه خود در بین افکار عمومی و به‌خصوص جوانان است.
