گشایش در روابط با کانادا
یونس زنگی‌آبادی در یادداشتی نوشته است: طی هفته گذشته دو رویداد مهم باعث شد که موضوع روابط پیچیده ایران و کانادا به تیتر خبرگزاری‌ها بازگردد. در وهله اول شاهد بودیم که هلن لاوردیه، نماینده پارلمان و مسؤول سیاست خارجی حزب نیو دموکرات کانادا درخواست نامه رسمی کنگره ایرانیان کانادا برای تجدید روابط دیپلماتیک بین کانادا و ایران و بازگشایی سفارت‌ها را در صحن علنی مجلس قرائت کرد. این درخواست نامه در مدت کوتاهی توسط بیش از ۱۵۷۰۰ نفر از سراسر کانادا امضا شد تا خواست بخش بزرگی از ایرانیان کانادا را به گوش دولتمردان کانادایی برساند. روز بیست و سوم خرداد در طول سفر معاون وزیر خارجه ایران سیدعباس عراقچی به سوئیس قراردادی میان دو کشور امضا شد که طبق آن از این پس سوئیس حافظ منافع ایران در کانادا خواهد بود.
هر چند می‌شود این توافق را به عنوان قدمی مثبت در مسیر بهبود روابط بین دو کشور تلقی کرد اما در واقعیت این توافق مشکلات ایجاد شده برای جامعه ۳۰۰ هزار نفری ایرانیان کانادا که به دلیل نبود سفارت و عدم دسترسی به خدمات کنسولی از آن رنج می‌برند را حل نخواهد کرد.
پس از قطع روابط دیپلماتیک از جانب کانادا و بسته شدن سفارت‌های دو کشور در سال ۲۰۱۲ ایرانیان کانادا همواره با مشکلات عدیده کنسولی مواجه بوده‌اند. این مسائل کنسولی پس از تصویب قانون ممنوعیت سفر به امریکا که شامل ایرانیان نیز می‌شود، شرایط را برای ایرانیان مقیم و دانشجویانی که از طریق دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن امور کنسولی خود را انجام می‌دادند به مراتب سخت‌تر کرده است. سوال اصلی اینجاست که چرا دولت‌های کنونی دو کشور با وجود اظهار تمایل برای برقراری روابط دیپلماتیک تا به حال قادر نبوده‌اند، روند گام به گام از سرگیری روابط بین ایران و کانادا را تکرار کنند؟ چه موانعی بر سر راه تجدید رابطه کانادا و ایران وجود دارد که توانسته تقریباً یک دهه از عادی‌سازی روابط جلوگیری کند؟
به طور خلاصه می‌توان ۳ عامل اصلی را در ایجاد این بن‌بست دیپلماتیک مطرح کرد:
در درجه اول، دولت لیبرال جاستین ترودو به ناچار وارث سیاست‌های خصمانه دولت محافظه‌کار علیه ایران شد که برای تغییر این سیاست‌ها باید هزینه سیاسی هنگفتی را متحمل می‌شد. برای مثال تصویب «قانون عدالت برای قربانیان تروریسم» و اعمال تغییراتی در «قانون مصونیت کشورها» که به طور مشخص ایران را هدف قرار می‌دهد این بستر را فراهم کرد که هر کسی از هر کشوری با هر ادعایی حول محور «تروریسم» امکان شکایت قانونی و مصادره دارایی‌های غیردیپلماتیک ایران را از طریق دادگاه‌های کانادا داشته باشد. تا به حال بیش از ۱۲ پرونده از سوی امریکایی‌ها به استناد این قانون روانه دادگاه‌های کانادایی شده و موجب شده که حساب‌های بانکی و املاک متعلق به ایران در کانادا به نفع شاکیان مصادره شود. در این مورد خاص، دست دولت لیبرال عملاً بسته است و ترودو به دلیل هزینه سنگین سیاسی چنین کاری و فشار لابی‌های مخالف ایران تا به حال اقدامی برای معلق کردن این قانون انجام نداده و بعید است که در شرایط کنونی نیز انجام دهد. اما در صورت تجدید روابط و با تعامل سازنده بر پایه احترام مشترک بین دو کشور می‌توان به حل این مسائل و تغییر قوانین نیز امیدوار بود.
ثانیاً مسائل کنسولی سال‌های اخیر از جمله بازداشت برخی از دوتابعیتی‌ها نیز موجب شده که فضای حاکم علیه ایران در کانادا به طور حیرت‌انگیزی تقویت و در نهایت منجر شود که دولت لیبرال تصمیم بگیرد ادامه مذاکرات برای تجدید روابط را منوط به حل مشکل پرونده‌های کنسولی کند. ثالثاً روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور امریکا و سیاست فشار حداکثری علیه ایران از یک سو و مشکلات کانادا با ترامپ در رابطه با توافق تجاری نفتا از سوی دیگر، اولویت موضوع تجدید روابط برای دو کشور را به طور قابل توجهی کاهش داده است. به صورتی که آخرین دیدار وزرای خارجه برمی‌گردد به دو سال پیش که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل اتفاق افتاد. با اینکه چندین جلسه دیگر هم در رده‌های پایین‌تر بین دیپلمات‌های دو کشور برگزار شده ولی هنوز نتیجه‌ای از آن حاصل نشده است. با وجود اینکه موانع اصلی برای تجدید روابط باید اول از طرف کانادایی‌ها برداشته شود ولی ایران باید تمام تلاش خود را برای دایر کردن حداقل بخش کنسولی برای شهروندان مقیم خود در این کشور انجام دهد تا آنها نیز بتوانند مانند هموطنانشان در کشورهای دیگر مثل امریکا که با ایران نیز روابط دیپلماتیک ندارند از حقوق شهروندی خود مانند امور کنسولی در کشورهای خارجی بهره‌مند شوند. در واقع انتظار می‌رفت در قراردادی که بین سوئیس و ایران امضا شد، مسائل کنسولی نیز گنجانده شود که در عین ناباوری به آن هیچ اشاره‌ای نشده بود.
با توجه به نزدیکی انتخابات فدرال کانادا، انتظار می‌رود بار دیگر موضوع رابطه دیپلماتیک کانادا و ایران از طریق جامعه ایرانیان کانادا به عنوان یکی از خواسته‌های اساسی آنان مطرح شود. در آخرین انتخابات فدرال کانادا در سال ۲۰۱۵ حزب لیبرال جاستین ترودو برای جذب رأی جامعه ایرانی قول تجدید رابطه با ایران را داد و این وعده انتخاباتی نقش بسزایی در شرکت و حمایت ایرانیان از این حزب در تعدادی از حوزه‌های مهم انتخاباتی و به ویژه انتخاب شدن دو نماینده پارلمان ایرانی‌تبار داشت. دستگاه دیپلماسی ایران نیز باید به خواست جامعه بزرگ ایرانی مقیم کانادا اهمیت دهد و از طریق مذاکره و گفت‌وگو به تلاش‌های خود برای حل موانع موجود از جمله حل مسائل کنسولی ادامه دهد و به جای مطرح کردن خواسته‌های حداکثری به صورت گام به گام گشایشی را در روابط دو کشور ایجاد کند.
