رویترز: چرا تنش‌های ایران و آمریکا به بحران تبدیل شد؟/ لزوم ایجاد یک خط مستقیم مذاکره بین نظامیان دو طرف
با اینکه رهبر معظم انقلاب پیش‌تر خطر وقوع جنگ را کاملا نامحتمل خوانده بود، اما غربی‌ها با پیش‌بینی امکان وقوع درگیری مستقیم نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا شرایط منطقه را در حال حاضر آتش زیر خاکستر ارزیابی می‌کنند. بحرانی که به باور آن‌ها به این دلیل ایجاد شده که ایران و آمریکا از گفتگوهای مستقیم خودداری می‌کنند و نبود کانال‌های مذاکره باعث می‌شود هر تنش کوچکی به سمت بحرانی بزرگ میل کند. اشاره این گروه از کارشناسان به روابط ایران و آمریکا در دوران اوباماست که به‌واسطه مذاکرات برجام هیچ‌گاه به مرحله بحرانی نرسید.
رویترز در گزارشی به قلم فیل استوارت و مایکل نیکولز این موضوع را به تحلیل نشسته است. تحلیلی که در آن نویسندگان روند رخدادها را در چند ماه اخیر مورد مرور قرار داده‌اند.
سه سال پیش وقتی نظامیان جمهوری اسلامی ایران ده سرباز آمریکایی را که به اشتباه سر از آب‌های ایران درآورده بودند اسیر کرد، جان کری و محمدجواد ظریف وزرای خارجه ایران و آمریکا با هم ارتباط مستقیم تلفنی برقرار کرده و در طی تنها چند ساعت ترتیب آزادی آن سربازان آمریکایی را دادند.
اما آیا چنین بحرانی این روزها به این سرعت حل خواهد شد؟
جواد ظریف، چند وقت پیش در گفتگو با رویترز به این پرسش پاسخ منفی داد. اما چگونه می‌توان از چنین شرایطی جلوگیری کرد؟
ظریف و وزیر امور خارجه حال حاضر آمریکا، مایک پمپئو هرگز مستقیم با هم حرف نزده‌اند. در عوض این‌دو پیام‌هایشان را به هم از طریق گفتگوهای رسانه‌ای یا توئیت‌های مختلف به هم رسانده‌اند. ظریف در همان گفتگو عنوان داشته بود که «پمپئو هر زمان راجع به ایران حرف زده، به من توهین کرده. پس من چرا باید جواب تلفن او را بدهم؟».
خصومت آشکار بین این دو دیپلمات سطح بالای دو کشور باعث می‌شود نگرانی‌هایی درباره این موضوع که اگر سو تفاهم یا سو محاسبه یا هر اتفاق دیگری باعث وقوع هرگونه مقابله نظامی بین دو کشور شود، هیچ کانالی برای مذاکره مستقیم و حل بحران وجود ندارد، به‌وجود آید. این موضوعی است که مقامات فعلی و گذشته آمریکایی، دیپلمات‌های خارجی و حتی قانون‌گذاران و کارشناسان ارتباطات خارجی بر آن صحه می‌گذارند.
دولت ترامپ این اواخر دستور حضور ناوگان‌های بزرگ نظامی آمریکا را در خاورمیانه صادر کرد و در توجیه این اقدام هم به احتمال حمله جمهوری اسلامی ایران به اهداف و علایق یا نیروهای نظامی آمریکا اشاره کرد. نبود کانال مذاکره باعث می‌شود حضور دو نیروی قدرتمند نظامی در نزدیکی همدیگر ریسک درگیری مستقیم را بالا ببرد. مثل آن اتفاقی که با سقوط پهباد آمریکایی رخ داد و می‌رفت تا کلید آغاز جنگ را بزند- که با رواداری طرفین منتفی شد.
سناتور آنگوس کینگ که از چهره‌های سیاسی مستقل آمریکاست، در این مورد می‌گوید که «خطر بروز درگیری مستقیم تصادفی بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا روز بهروز بیشتر می‌شود. در حالی‌که برقراری دیالوگ مستقیم میان این دو کشور مانع خطراتی از این قبیل خواهد شد».
یک دیپلمات بلندپایه اروپایی هم می‌گوید که برای آمریکایی‌ها و البته ایرانی‌ها این یک موضوع حیاتی است که با صحبت مانع بحرانی‌تر شدن اوضاع شوند. این دیپلمات که نمی‌خواهد نامش ذکر شود می‌گوید که «امیدوارم هنوز کانال‌هایی برای مذاکره و در نتیجه مفاهمه باقی مانده باشد. وگرنه لفاظی‌ها و کرکری‌های طرفین در این چند وقت اخیر شرایط را نگران‌کننده و هشداردهنده جلوه می‌دهند».
مورگان اورتاگوس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا البته در گفتگو با رویترز در حالی‌که از پاسخ به این پرسش که «اگر شرایطی مشابه سال ۲۰۱۶ و ماجرای آن ده سرباز اسیرشده آمریکایی پیش آید، چگونه این دو کشور می‌توانند با هم ارتباط و مذاکره برقرار کنند» طفره می‌رود، اما در ادامه می‌گوید که «وقتی زمان صحبت فرا برسد، مطمئنم که روش‌های آن نیز در دسترس خواهد بود». به گفته این بانوی سخنگو «استراتژی و کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران دولتمردان این کشور را بالاخره پای میز مذاکره خواهد کشاند». اورتاگوس در ادامه هم اضافه می‌کند که «ایران اگر رفتارهایش را تغییر دهد و مثل تمام ملت‌های دیگر رفتار کند، درگیر مذاکراتی خواهد شد که هم برای آن‌ها فایده دارد و هم برای ما».
دیپلماسی توئیتر
در سال ۲۰۱۶ جان کری و محمدجواد ظریف همدیگر را خوب می‌شناختند، چون مدت‌های مدیدی برای رسیدن به توافق‌نامه برجام پشت میز مذاکره نشسته و با هم سروکله زده بودند. حالا اما سه سال بعد از آن روزها، در نتیجه خروج ناگهانی و غیرمترقبه ترامپ از برجام و تشدید تحریم‌های اقتصادی و البته حضور نظامی در خلیج‌فارس و تروریستی نامیدن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران روابط سطح بالای دیپلماتیک بین دو کشور از بین رفته است. مقامات نظامی آمریکایی در این بین نگرانی‌هاشان درباره پیشرفت‌های ایران در زمینه موشک‌های دوربرد نقطه‌زن و حمایت این کشور از متحدان و گروه‌های نیابتی‌اش در یمن، عراق و سوریه را یکی از عوامل تشدید بحران‌ها در منطقه می‌دانند.
در غیاب گفتگوی مستقیم، توئیتر تبدیل شده به مکانی که در آن مقامات جمهوری اسلامی ایران و آمریکا به هم نیش بزنند. مثل توئیتی که چندی پیش یکی از مشاوران حسن روحانی خطاب به مایک پمپئو منتشر کرد و در آن نوشت که «استقرار ناوگان آمریکا در منطقه خلیج فارس نامش بازدارندگی نیستف بلکه نامی جز تحریک و فتنه‌انگیزی بر آن نمی‌توان گذاشت» که پمپئو آن را به تحریک جمهوری اسلامی ایران برای عملیات نظامی تعبیر کرد. اشاره رویترز به توئیت حسام‌الدین آشنا است که در ادامه هم نوشته بود: «این باعث می‌شود ایران هم دست به بازدارندگی از جانب خودش بزند- که این هم از طرف آمریکایی‌ها تحریک نامیده می‌شود. می‌بینید این چرخه چگونه ادامه پیدا می‌کند؟».
این ماجرا حدود یک ماه پیش رخ داد. اگر یادتان باشد ترامپ هم در ادامه ایران را تهدید به نابودشدن و محو شدن کرد و البته باز هم در ادامه شاهد چرخه ناتمام توهین از طرف ظریف و پمپئو خطاب به هم بودیم. توهین‌هایی که در آن طرفین همدیگر را «ستارگان روان‌پریشی» و «مافیای مذهبی» خطاب کردند.
گزینه‌های مذاکره
البته این‌گونه هم نیست که جمهوری اسلامی ایران و آمریکا هیچ کانالی برای ارتباط متقابل نداشته باشند. اشاره گروهی که قائل به این موضوع هستند، صحبت‌های چند وقت پیش مایک پمپئو است که گفته بود «راه‌های زیادی برای مذاکره با جمهوری اسلامی ایران وجود دارد». به باور آگاهان و دیپلمات‌های بی‌طرف راه‌ها و کانال‌های مدنظر پمپئو کشورهایی مانند عمان، سوئیس و عراق هستند که با هر دو طرف روابط حسنه دارند و می‌توانند در انتقال پیام نقش تاثیرگذاری داشته باشند.
کوین دانگان، ژنرال بازنشسته که در زمان دستگیری ده سرباز آمریکایی فرمانده پایگاه پنجم آمریکا در منطقه بود، می‌گوید برقراری مذاکرات مستقیم مستلزم صرف وقت است و در شرایط بحرانی چندان کارامد نخواهد بود. این نظامی بازنشسته که در حال حاضر از مشاورین مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی است، با اشاره به اینکه گفته‌هایش ربطی به سیاست‌های فعلی آمریکا ندارد، صحبت از لزوم ایجاد یک خط مستقیم مذاکره بین نظامیان دو طرف می‌کند.
