با کودکان «بیش فعال» چگونه رفتار کنیم؟

لیلا صادقی با بیان اینکه بیش‌فعالی، شیطنت و ناآرامی در کودکان فطری و ذاتی است و والدین در آن نقشی ندارند، تاکید کرد: کودکان به طور طبیعی تا پیش از شش سالگی رفتارهای پرتنش و پرهیجان از خود بروز می‌دهند، اما برخی کودکان از سایر همسالان خود بی‌قرارتر و بهانه‌جوترند که به آنها کودکان پرنیاز یا بیش فعال گفته می‌شود. اغلب مشکلات آنها در زمینه‌های عاطفی، سازگاری‌های اجتماعی و پیشرفت‌های تحصیلی است که معمولا همیشگی و حل نشدنی هستند.

وی با بیان اینکه کودکان بیش فعال به طور فطری و ذاتی دچار اختلالاتی هستند و با کودکان عادی تفاوت‌هایی دارند، گفت: اگرچه برخی بر این باورند که با افزایش سن، شیطنت کودکان رفع می‌شود اما در واقع این ناآرامی‌ گاهی تا اواخر دوران نوجوانی ادامه دارد.

این روانشناس رژیم غذایی نادرست، آسم، اگزما، میگرن، کج‌خلقی ناشی از آلرژی، اختلال شنوایی و ضربه‌ مغزی را از عوامل بروز مشکلات رفتاری در کودکان دانست و افزود: تحرک غیرطبیعی، حواس‌پرتی، نامنظمی، ناآرامی، کم خوابی و بدخوابی، فراموش‌کاری،‌ اشکال در یادگیری، رشد نایافتگی، نارسایی ذهنی، بی‌توجهی، سر به هوایی از ویژگی‌های کودکان بیش‌فعال است. این دسته از کودکان نمی‌توانند برای مدت کوتاهی روی یک موضوع تمرکز کنند، زود خسته می‌شوند و علاقه‌مندند توجه‌ خود را به موضوع جدیدتری جلب کنند، موقع بازی کودکان دیگر را اذیت می‌کنند، بازی دوستانشان را به هم می‌زنند، هنگام صحبت کردن کلام دیگران را قطع می‌کنند، صداهای آزاردهنده از خود در می‌آورند، سوت می‌زنند، هنگام انجام دادن تکالیف حروف را جابه‌جا می‌نویسند و اغلب با انگشتان خود اعمال جمع و تفریق را انجام می‌دهند و نمی‌توانند از کاغذ و قلم به راحتی استفاده کنند، اغلب دوستان کوچکتر از خود انتخاب می‌کنند، معمولا توانایی‌های کمی دارند، زود گریه می‌کنند و به راحتی می‌ترسند.

صادقی با اشاره به ویژگی‌های فرعی کودکان بیش‌فعال گفت: جلب توجه، نداشتن اعتماد به نفس، زود انگیختگی، درگیری با دوستان و همسالان از ویژگی‌های فرعی این دسته از کودکان به شمار می‌رود، آنها اغلب ناشاد و غمگین‌اند و والدینشان نیز معتقدند که فرزندشان را هیچ گاه از ته قلب خوشحال ندیده‌اند و به نظر همیشه چیزی عمیقا آنها را آزار می‌دهد.

بنابر اظهارات این روانشناس کودک و نوجوان، با توجه به اینکه هر کودک بیش فعالی ویژگی‌های خاص خودش را دارد که نیازهایش کاملا فردی است، بنابراین درمان هر کودک با توجه به نیاز اصلی آنها انتخاب می‌شود اما به طور کلی سه راه برای درمان آنها وجود دارد؛ روان درمانی یکی از این روش‌هاست که از این طریق انگیزه‌ها، علایق و مشکلات کودکان شناسایی و سپس به کودک آموزش داده می‌شود تا رفتارهایی را در پیش گیرد که سازگاری بیشتری با محیط دارد، البته در برخی موارد لازم است همه اعضای خانواده روان‌درمانی شوند به ویژه اگر منشا تنش و درگیری کودک خانواده باشند.

وی اصلاح رفتار را یکی دیگر از راه‌های درمان کودکان بیش فعال دانست و یادآور شد: این روش درمانی اغلب پیچیده و بسیار تکنیکی است که البته تنها در کلینیک‌های تخصصی می‌توان آن را انجام داد، اما ساده‌ترین تکنیک این روش تعیین اهداف و پاداش‌هایی است که کودک برای رسیدن به آن پاداش باید به آن اهداف دست یابد، هر چقدر رفتارهای سخت‌تری برای کودک در نظر گرفته شود به تبع باید پاداش‌ها نیز افزایش یابد. دارو درمانی نیز سومین راه درمانی است که در این روش عمدتا کودک باید داروهایی از نوع محرک‌ها استفاده کند که به او کمک می‌شود تا تمرکز و ثبات فکری بیشتری پیدا کند.

صادقی درباره نحوه برخورد با کودکان پر جنب‌ و جوش و بیش فعال نیز توضیحاتی ارائه داد و تصریح کرد: باتوجه به اینکه اغلب کودکان قادرند اوضاع را به نفع خود تغییر دهند، به همین دلیل به والدین توصیه می‌شود که اگر درونشان غوغایی برپاست سعی کنند به گونه‌ای با آنها رفتار کنند که از نظر ظاهری آرام به نظر برسند تا کودک متوجه پریشانی و ناآرامی آنها نشود. همچنین والدین برای کودکان خود برنامه‌ریزی‌های بلندمدت نکنند زیرا اگر کودک نتواند براساس آن برنامه عمل کند ممکن است به دلیل احساس سرخوردگی و ناتوانی کار درمان کودک را پیگیری نکنند.

این روانشناس در ادامه داشتن رژیم غذایی مناسب و انضباط را دو عامل مهم در نگهداری کودکان پرجنب و جوش دانست و تاکید کرد: والدین باید در زمان معینی به کودک خود غذا دهند، از دادن تنقلات میان دو وعده اصلی به کودک خودداری کنند، محیطی امن و بی‌خطر در خانه برای او فراهم کنند تا کودک هنگام فعالیت صدمه نبیند. هنگام "نه" گفتن به کودک جدی باشند تا کودک بداند نمی‌تواند با اصرار، مقاومت والدین را بشکند، در حضور کودک آهسته صحبت کنند که در این زمینه لازم است همه اعضای خانواده و اقوام همکاری کنند و تحت هر شرایطی آرامش خود را حفظ کنند. با کودکانی که در امر یادگیری دچار مشکل هستند آرام و شمرده صحبت کنند زیرا صدای زیاد باعث می‌شود آنها نتوانند مطالب را درک کنند و همین باعث عصبی‌تر شدن آنها می‌شود.

وی ادامه داد: باتوجه به اینکه اغلب مردم کودکان پر جنب و جوش و به اصطلاح «شیطون» را پس می‌زنند و برای آنها ارزشی قائل نیستند، پس از مدتی احساس کمبود و حقارت شدید در این کودکان مشاهده می‌شود به همین دلیل زمانی که کودک کار نیکی انجام داد والدین او را تشویق و دلگرم کنند، کودک را در مدرسه‌ای ثبت‌نام کنند که کلاس‌ خلوت‌تر باشد. همچنین والدین می‌توانند کودک خود را در ساعتی از شبانه روز برای چند دقیقه به سکوت و آرامش تشویق کنند، به گونه‌ای که هوا را از راه بینی وارد شش‌ها و بازدم را از دهان خارج کنند، این کار به ویژه در مواقعی که کودک احساساتی و هیجان زده است او را آرام می‌کند.