چشم‌انداز سیاست یکجانبه‌گرایی ترامپ

سیاست‌های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با وجود آشفتگی درونی در راستای شعار معروف «آمریکا قبل از همه» پیگیری می شود. در همین دو سه سال اخیر ترامپ قراردادها و توافقنامه‌های بین‌المللی متعددی را نقض کرده، وارد جنگ اقتصادی با چین شده، از توافق هسته ای با ایران خارج شده و سفارت آمریکا را به قدس منتقل کرده است.

مسئولیت گریزی و خروج از تعهدات و پیمان‌های بین المللی رویه ای است که آشکارا توسط ترامپ دنبال شده است، بی‌دلیل نیست که رهبران اروپا در همایش صلح پاریس نگرانی خود را از تداوم آن اعلام کردند. دولت ترامپ چندی پیش بی‌اعتنا به افکار عمومی و جامعه جهانی از سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) و همچنین شورای حقوق بشر این سازمان خارج شد. افزون بر آن، خروج آمریکا از پیمان تجاری شراکت فراآتلانتیک (تی. ‌پی. ‌پی)، توافقنامه اقلیمی پاریس، پیمان مهاجرتی سازمان ملل، قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) و خروج از پیمان منع گسترش موشک های میان برد (ای ان اف) از دیگر اقدامات ترامپ در راستای سیاست اول آمریکا به شمار می‌رود.

خروج قلدرمآبانه آمریکا از توافق هسته‌ای تضمین شده توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل نوعی پیمان‌شکنی آشکار بود که بسیاری از کشور های جهان آن را تقبیح کرده‌اند.

واقع امر این است که ترامپ برای نهادها و معاهدات بین المللی ارزشی قائل نیست و نه تنها نظم بین المللی را زیر پا می‌گذارد بلکه به آن ضربه می‌زند. اما ترامپ فراموش کرده که آمریکا تنها قدرت جهان نیست، از دیدگاه وی کشورهای جهان همگی مقهور قدرت آمریکا هستند. پیامد چنین دیدگاهی این بوده که قدرت های اروپایی از یک سو و قدرت های شرق آسیا از سوی دیگر با سیاست‌های آمریکا مخالف کنند. می توان مدعی شد که دولت ترامپ امروز در جهان متحدان چندانی نداردو کسی ارزش چندانی برای وی قائل نیست.

تا چند سال قبل آمریکا در قالب راهبرد دیپلماسی مشارکتی و با بهره گیری از ابزارهای موجود در دنیا برای تامین منافع آمریکا اقدام می‌کرد. در چنین چهارچوبی آمریکا در بده بستان‌های متعدد با قدرت‌های مختلف منافع خود را تامین می‌کرد. منتهی در دوره ترامپ و در نتیجه پیگیری سیاست یکجانبه گرایی و بی‌اعتنایی به متحدان و ساختارهای سیاسی حافظ نظم موجود در نظام بین الملل، آمریکا عملا خود را از این امکان محروم کرده است. مدت هاست تلاش می کند که ائتلافی دریایی در خلیج فارس ایجاد کند اما تلاش‌های او با پاسخ منفی متحدان غربی اش مواجه شد.

از جهاتی شاید بتوان گفت آمریکای ترامپ در عرصه بین الملل از ناهماهنگی و آشفتگی شدیدی رنج می‌برد که بخشی از آن ناشی از روحیات و خلقیات شخصی رئیس جمهوری آمریکاست. وی بارها در ماههای اخیر از آمادگی اش برای مذاکره و گفت و گو با ایران خبر داده با این وجود تلاش‌های دوستان و متحدانش برای کاهش تنش با ایران را ناکام گذاشته است. نمونه آن اقدام آمریکا در تحریم صنعت پتروشیمی ایران درست در آستانه سفر شینزوآبه نخست وزیر ژاپن به تهران بود که قبل از سفر این مقام بلندپایه برنامه‌های وی را نقش بر آب کرد.

از آخرین دست از این گونه اقدامات ترامپ چندی پیش به فرانسه تاخت و درباره تلاش های این کشور برای کاهش تنش در منطقه گفت که هیچ کسی نمی‌تواند به نمایندگی از آمریکا با ایران حرف بزند. اظهاراتی که با واکنش ژان ایولودریان، وزیر خارجه فرانسه مواجه شد لودریان در واکنش بهاظهارات ترامپ گفت: «در خصوص موضوع ایران، فرانسه به صورت مستقل موضع خود را بیان می کند. این کشور با جدیت برای صلح و امنیت در منطقه و همچنین کاهش تنش‌ها کار می‌کند و برای چنین اقداماتی به هیچ مجوزی نیاز ندارد.»در هر صورت فرانسه طی هفته های اخیر کماکان به تلاش‌های خود برای کاهش تنش بین ایران وآمریکا ادامه داده است.

نکته مهم دیگر نحوه تعامل ترامپ با متحدان خود در آسیاست. کشورهای آسیایی بیشترین‌ آسیب را از سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه و تنش‌زای ترامپ دیده‌اند؛ در منطقه خاورمیانه از زمان روی کار آمدن با سفر به ریاض و لفاظی علیه تهران برخی کشورهای واقع در حاشیه جنوب خلیج فارس را به صرافت انداخت که ترامپ همان فردی است که قرار است به آمال و آرزوهای آنها جامه عمل بپوشاند با این حال و پس از انعقاد قراردادهای متعدد تسلیحاتی، و در شرایطی که سران این کشورها در آرزوی برخورد نظامی با ایران بودند ترامپ عملا پا پس کشید و سران این کشورها آرزوهای و دلارهای خود را بر باد رفته دیدند.

بخش دیگر کشورهایی بودند که بخش عمده انرژی مورد نیاز آنها از خلیج فارس تامین می شود ترامپ با تشدید لفاظی علیه تهران، اعزام ناو هواپیمابر به منطقه تصور منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز را تا مرز انفجار پیش برد. کمترین نتیجه این سیاست بالا رفتن هزینه های این کشورها در تامین انرژی بود اقدامات ترامپ در حالی اجرا می شد که وی می گفت آمریکا نیازی به انرژی خلیج فارس ندارد. در واکنش و مواجهه با چنین رویکردی کشورهای آسیایی به این نتیجه رسیده اند که نباید فرایند توسعه خود و امنیت انرژی را به سیاستها و اقدامات ترامپ گره بزنند.

در همین راستا هند با وجود تحریم های آمریکا علیه ایران اعلام کرده که هنوز ایران یکی از تأمین‌کنندگان مطمئن و کم هزینه انرژی برای هند است و تجارت میان دو کشور متوقف نشده است. اخیرا «وی مورالید هاران» وزیر امورخارجه هند نیز بر این موضوع تأکید کرد و گفت که روابط دوجانبه هند با ایران به قوت خود پابرجاست و تحت تأثیر روابط هند یا هیچ کشور ثالثی قرار ندارد.

چین نیز بر اساس گزارش های منابع غربی منابع غربی به تحریم های آمریکا علیه ایران بی اعتنایی کرده و کماکان نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می کند. روزنامه بلومبرگ، مرداد ماه طی گزارشی نوشت که پس از وضع تحریم‌های سخت آمریکا علیه ایران، چین همچنان از ایران نفت می خرد. سفیر چین در ایران هم با تاکید بر این‌که دولت چین همواره خواهان صلح و کاهش تنش در منطقه خلیج فارس است، گفته است: از نظر چین عامل اصلی تنش‌زا در منطقه، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام است.

چندی پیش محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه در مورد اقدامات آمریکا گفت : امروز ایالت متحده در دنیا تنها است و نمی‌تواند ائتلاف ایجاد کند. کشورهای دوست شان هم خجالت می‌کشند که با آنها در یک ائتلاف حضور پیدا کنند.

همانگونه که وزیر امور خارجه می گوید یکجانبه گری و اقدامات ضد نهادگرای ترامپ منجر به انزوای آمریکا در عرصه بین المللی شده است. اگر این فرایند از سوی ترامپ ادامه دار باشد، دور از انتظار نیست که شاهد شکل گیری اتحادیه ها، گروه‌ها و بلوک‌هایی در گوشه کنار دنیا با هدف مبارزه با یکجانبه گری آمریکا شکل بگیرد. واضح است که دونالد ترامپ نمی تواند در مقابل بخش بزرگی از جهان بایستد.