درگیری‌های جنوب یمن چه پیامدهایی به دنبال دارد؟
روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی درباره درگیری‌های اخیر میان نیروهای وابسته به دولت مستعفی یمن و تاثیر این تحولات بر وضعیت فعلی این کشور نوشته است: «تازه‌ترین خشونتی که به عنوان جنگ داخلی در جنگ داخلی یمن شناخته می‌شود، شبه‌نظامیان جدایی‌طلب جنوب را علیه دیگر نیروهای همسو با دولت مستعفی عبدربه منصور هادی برانگیخته است. تنش میان این نیروها از سال گذشته میلادی آغاز شد اما در ماه جاری میلادی چنان افزایش یافت که به بروز وخیم‌ترین دیگری میان آنان منجر شده است.
دو طرف حاضر در این درگیری با ائتلاف منطقه‌ای کشورهای سنی مذهب به سرپرستی عربستان و امارات همسو هستند؛ ائتلافی که در سال 2015 به مقابله با شبه‌نظامیان حوثی پرداخت. هدفی که این ائتلاف ظاهرا دنبال می‌کند، بازگرداندن دولت منصور هادی و جلوگیری از نفوذ نیروهای شیعه در منطقه است.
جنگ در یمن که فقیرترین کشور خاورمیانه است، فقر و بیماری روزافزون را به دنبال داشته است و یمن اکنون به تعبیر سازمان ملل با بدترین بحران انسانی جهان روبه‌رو است.
اوایل ماه اوت، درگیری‌ها میان جدایی‌طلبان تحت حمایت امارات و نیروهای وفادار به هادی که تحت حمایت عربستان هستند، در شهر استراتژیک عدن در جنوب یمن آغاز شد. نخستین جرقه این درگیری حمله موشکی به یک رژه نظامی بود که منجر به کشته شدن ده‌ها شبه‌نظامی جدایی‌طلب شد. آنان تا حدودی حزب اسلامی "اصلاح" را مسئول این حمله می‌دانند که همسو با دولت مستعفی است.
جدایی طلبان، کنترل عدن، جایگاه دولت مستعفی را در دست گرفتند که شکاف میان عربستان و امارات را عمیق‌تر کرد. درگیری در هفته‌های اخیر به رغم درخواست‌ها برای آتش‌بش به دیگر مناطق جنوبی گسترش یافته است. سعودی‌ها و امارات هر دو حملاتی موشکی را در حمایت از جبهه‌های نیابتی خود در یمن صورت داده‌اند.
نیروهای دولت مستعفی یمن روز چهارشنبه وارد عدن شدند و ادعا کردند که این شهر را پس گرفته‌اند اما روز پنجشنبه، نیروهای جدایی‌طلب اظهار کردند که کنترل این شهر را در دست گرفته‌اند. به گفته گروه‌های حقوق بشری، درگیری شدید میان این نیروها موج تازه‌ای از تلفات غیرنظامیان را در این شهر به دنبال داشت.
این درگیری‌ها اما می‌توانند پیامدهایی را فراتر از این منطقه به دنبال داشته باشند که دست‌کم می‌توان به شش مورد از آن‌ها اشاره کرد:
1) جدایی دائمی یمن
تنش‌های فعلی در جنوب یمن در چندین دهه شکاف میان شمال و جنوب این کشور ریشه دارد. یمن زمانی دو کشور بود؛ یمن شمالی و یمن جنوبی که در سال 1990 با یکدیگر متحد شدند.
بسیاری از ساکنان جنوب همچنان به شمالی‌ها که چندین دهه بر این کشور حکومت کرده‌اند، مشکوک هستند و آنان را به حاشیه راندن اقتصادی و سیاسی جنوبی‌ها متهم می‌کنند.
جدایی‌طلبان خواستار جدایی دوباره جنوب یمن از شمال آن هستند. تحلیلگران بر این باورند که حتی اگر چنین اتفاقی رخ ندهد، تشکیل یک دولت مرکزی قدرتمند در یمن پس از بیش از چهار سال درگیری و بی‌اعتمادی نامحتمل به نظر می‌رسد.
در حال حاضر مراکز قدرت مختلفی در سراسر یمن شکل گرفته‌اند. برخی تحلیلگران می‌گویند یک نظام فدرال که کشور را به مناطق خودمختاری تقسیم کند، بهترین چیزی است که می‌توان امیدوار به رخ دادنش بود.
2) شکاف میان دو قدرت عرب منطقه
با اینکه عربستان و امارات علیه حوثی‌ها و ایران با یکدیگر همسو هستند، دیدگاه‌های متفاوتی درباره آینده یمن دارند. امارات و جدایی‌طلبان از اتحاد هادی با حزب "اصلاح" که علی محسن الاحمر، معاون هادی از اعضای آن است، فاصله می‌گیرند. رهبری امارات، "اصلاح" را به دلیل ارتباطش با اخوان المسلمین یک تهدید می‌داند زیرا امارات و متحدانش این جنبش را افراطی می‌دانند. با این حال، عربستان معتقد است که "اصلاح" نقش مهمی در جنگ یمن و سیاست آینده آن دارد.
در حالی که سعودی‌ها نقش خود در یمن را بازدارنده‌ای در برابر ایران می‌دانند، اماراتی‌ها به دنبال نفوذ بر شاخ آفریقا و جنوب شبه‌جزیره عربستان هم هستند؛ جایی که مسیر حمل و نقل‌های دریایی در دریای سرخ و اقیانوس هند از آن می‌گذرد. تحلیلگران می‌گویند، عدن با بندری که در دریای سرخ دارد، موقعیت اقتصادی ارزشمندی در اختیار امارات می‌گذارد.
امارات برای کنترل این منطقه از سیاستمداران بانفوذ جنوبی حمایت کرده و جدایی‌طلبان، سران قبایل و دیگر شبه‌نظامیان جنوب را تامین مالی کرده و به آنان تسلیحات داده است.
در ماه ژوئن نشانه تازه‌ای از شکاف در ائتلاف تحت رهبری سعودی‌ها بروز کرد. امارات اظهار کرد که نیروهای زمینی خود را از جنوب یمن خارج می‌کند؛ اقدامی که به گفته مفسران نشان می‌دهد اماراتی‌ها دیگر با رویکرد سختگیرانه سعودی‌ها در خصوص ایران موافق نیستند.
درگیری‌های اخیر اتحاد این ائتلاف را بیش از پیش دچار سستی کرده است. هواپیماهای سعودی‌ها مواضع جدایی‌طلبان را بمباران کرده‌اند و جت‌های امارات هم نیروهای دولت یمن را نشانه گرفته‌اند. سوالی که ذهن عده زیادی را به خود مشغول کرده این است که آیا این شکاف‌ها در حوزه‌های منطقه‌ای دیگر تاثیری بر روابط عربستان و امارات خواهند داشت؟
3) سوء استفاده القاعده و داعش از ناآرامی‌ها
جنوب یمن مدت‌ها پناهگاهی برای وابستگان القاعده در یمن بوده است. القاعده یمن یا القاعده در شبه‌جزیره عرب که آمریکا آن را خطرناک‌ترین شاخه این شبکه تروریستی می‌داند، بارها غرب را هدف حملات خود قرار داده است و حمله آن به ناوشکن "USS Cole" در سال 2000، جان باختن 17 ملوان آمریکایی را در پی داشت.
کمپین حملات هوایی علیه این گروه آن را تضعیف کرد اما همچنان نیرویی قدرتمند در جنوب باقی مانده است. در سال‌های اخیر همچنین نیروهایی وابسته به داعش نیز در این منطقه ظهور کرده‌اند.
هر دوی این گروه‌های تروریستی در ماه جاری و در میانه درگیری‌ها و هرج و مرج‌های عدن، فرصت را برای خود مناسب دیده‌اند. به گفته الیزابت کندال، پژوهشگر یمن در دانشگاه آکسفورد، القاعده یمن 9 بار به نیروهای جدایی‌طلب تحت حمایت امارات حمله کرده است. داعش نیز دست‌کم دو حمله در عدن داشته که نخستین حملات این گروه در این منطقه طی بیش از یک سال اخیر است. کندال می‌گوید: القاعده یمن و داعش در حال سوء استفاده از خلا امنیتی فزاینده در جنوب یمن هستند.
4) ایجاد اخلال در حمل‌ونقل دریایی جهانی
عدن به شیوه‌ای استراتژیک در دهانه دریای سرخ قرار گرفته است. این شهر بندری همچنین در نزدیکی تنگه هرمز و باب المندب قرار گرفته که دسترسی به کانال سوئز را میسر می‌کند. این دو تنگه دو مسیر کشتی‌رانی حیاتی هستند که نفتکش‌های اروپایی و آسیایی هر روز از آن‌ها عبور می‌کنند.
اختلال‌هایی که درگیری‌ها، حملات هوایی و بمباران‌ها یا تسلط احتمالی شبه‌نظامیان بر جنوب می‌توانند در حمل و نقل‌های دریایی ایجاد کنند، می‌تواند بر تامین نفت و بهای جهانی سوخت تاثیرگذار باشد. همه طرف‌ها از جمله حوثی‌ها توانایی حمله به کشتی‌ها در دریا را دارند؛ اتفاقی که در جریان جنگ یمن رخ داده است.
5) ایجاد اخلال در کمک‌های بشر دوستانه به مردم یمن
عدن نه تنها برای جنوب، بلکه برای بسیاری از بخش‌های شمال یمن یکی از بنادر کلیدی ورود کمک‌های بشردوستانه و کالاهای تجاری است. طبق گزارش سازمان ملل، حدود 80 درصد از مردم یمن، معادل 24 میلیون نفر نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند که 14.3 میلیون نفر از آن‌ها به کمک‌های بشردوستانه نیاز مبرم دارند. درگیری‌ها در عدن اما ده‌ها گروه امدادی را از عملکرد مناسب بازداشته است.
جیسن لی، مدیر موقت بخش یمن "صندوق نجات کودکان" روز چهارشنبه در بیانیه‌ای اظهار کرد: فرودگاه عدن از 28 اوت به طور موقت بسته شده و پروازهای آن متوقف شده‌اند. علاوه بر آن، بندر عدن برای وارد کردن و توزیع ملزومات و خدمات اساسی در سراسر یمن حیاتی است و ناامنی این ماموریت را تهدید می‌کند. بسیار نگران‌کننده است که شاهرگ‌های حیاتی هوایی و دریایی در خطر قطعی هستند.
6) نیاز به توافق صلحی جامع‌تر
اقدامات صلح برای پایان دادن به درگیری یمن در حدیده متمرکز شده‌اند. آتش‌بس شکننده سازمان ملل نیز همچنان برقرار است. مقامات سازمان ملل و نیروهای امدادی امیدوارند که در صورت پایدار ماندن صلح در حدیده، این آرامش می‌تواند به کاهش تنش در دیگر بخش‌های یمن نیز کمک کند اما تنش‌ها در جنوب می‌توانند آتش‌بس حدیده را نابود کنند زیرا متحدان ائتلاف با هم در جنگ هستند و این فرصتی برای حوثی‌ها خواهد بود تا حدیده را تصرف کنند. درگیری‌های جنوب همچنین نشان می‌دهند، خصومت‌هایی که ناآرامی‌های داخلی متعددی را در یمن به دنبال داشته، نمی‌توانند با ایجاد صلح در یک شهر حل و فصل شوند.
کندال، پژوهشگر یمن در دانشگاه آکسفورد با اشاره به درگیری‌های جنوب یمن می‌گوید: درگیری شمال و جنوب روند صلح را نابود می‌کند. جامعه بین‌الملل امیدوار بود که آتش‌بس حدیده بتواند زمینه‌ساز آتش‌بس‌های دیگر باشد. درگیری‌های اخیر نشان می‌دهند که باید رویکردی گسترده‌تر، همه‌جانبه و پیچیده‌تر را در خصوص یمن در نظر گرفت.»
