چرا گام سوم محتاطانه برداشته شده است؟

گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران در زمانی برداشته شد که فرانسه برای نگه داشتن تهران در تعهدات برجامی خود و همچنین برای کاستن از تحریم های ضد ایرانی امریکا تلاش می کند . سیاست گام به گام ایران با این هدف که اروپا را در مقابل اقدام خروج امریکا از برجام به تحرک وادارد و وعده های خویش در ارتباط با ایران را عملی سازد . گام سوم اما به اعتقاد برخی کارشناسان با در نظر گرفتن حساسیت های آژانس بین المللی انرژی اتمی با وسعتی کمتر از انتظار به اجرا در آمد . اقدامی که به گفته کارشناسان از سوی جمهوری اسلامی اقدام کاملا درست و حساب شده ای است . حالا اما باید دید چرا گام سوم محتاطانه برداشته شده است ؟

در این رابطه رحمان قهرماپور پژو هشگر حوزه بین الملل معتقد است :
ایران آهسته¬تر از میزانی که شاید انتظار می¬رفت گام سوم را برداشت. شاید به این دلیل که امیدوار است میانجی¬گری اخیر فرانسه جواب دهد یا این¬که اگر جواب نداد در مجمع عمومی سازمان ملل یک ابتکار عمل جدیدی از سوی اروپا و ایران در پیش گرفته شود. به همین دلیل ایران گام سوم را آهسته تر از حد انتظار برداشت و علاوه بر این اعلام کرد که در نحوه اجرای پروتکل الحاقی و توافق جامع سازمانی تغییری ایجاد نمی کند، که این برای روند راستی آزمایی بسیار اهمیت داشته و نشان می دهد همچنان نیت ایران،حفظ همکاری با آژانس همراه با شفافیت است. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران همواره از طرف های مقابل خواسته است پاسخ درستی به شفاف سازی های ایران داده و به برجام برگردند.

به نظر شما عکس العمل اروپا به گام سوم ایران چه می تواند باشد؟
تا اکنون اروپا واکنش تندی علیه گام سوم ایران نداشته و همان واکنشی که انتظار می رفت داشته است . تنها درخواست اروپا این بود که ایران به تعهدات خود بازگردد. از طرف دیگر اروپا علام کرده است پایبندی ما به برجام در صورتی امکان پذیر است که ایران به برجام پایبند باشد. یعنی آنها هم پیام گام آهسته ایران را گرفته و برخورد تندی نداشته اند. این موضع گیری می تواند چند دلیل داشته باشد. یکی این که انها هم به راه حل موقتی که فرانسه در پی ان است هنوز امیدوار هستند و معتقدند که می توان با یک سری چانه زنی ها و رایزنی ها این توافق را به نتیجه رساند. دوم این که شاید آنها هم منتظر رایزنی های بیشتر و مستقیم تر با ایران در اجلاس سالانه مجمع سازمان ملل هستند. این موارد می تواند دلیل نوع واکنش انها باشد.

به نظرشما گام سوم می تواند موثر باشد و اروپا را به تحرک وادارد ؟
واقعیت موضوع این است که اروپا توانایی لازم را دارد اما به نظر می رسد که نمی خواهد این ریسک را بپذیرد . دلیل آن به مسائل اقتصادی خودشان باز می گردد. فرانسه تلاش هایی در گام دوم صورت داد. به هرحال اروپا گام های ایران را از همان ابتدا جدی گرفته است . منتهی جدی گرفتن گام های کاهنده تعهدات ایران یک مسئله است ،این که اروپا به این نتیجه رسیده که هزینه حفظ و ماندن در برجام را باید متقبل شود یک مسئله دیگر است. حالا این که چرا اروپا این گونه عمل می کند، در این باره برخی معتقدند اروپا از ابتدا وابسته به آمریکا بوده و نمی تواند اقدام قاطعی در برابر آمریکا از خود نشان دهد. از طرفی وضعیت د اخل اروپا نیز آشفته است چرا که از یک طرف مسئله برگزیت وجود دارد و از طرف دیگر بحران راست افراطی و مسائل اقتصادی و مسائل متعددی که اروپا با آن درگیر است وجود دارد. به نظر می رسد این عوامل مهم هستند . گروه دوم معتقدند که اگر واقعا اروپا خواستار اقدام قاطع باشد می تواند در این باره عمل کند. ولی اروپا هنوز به آن نقطه حساس نرسیده است تا احساس کند علارغم مخالفت آمریکا باید هزینه ماندن ایران در برجام را بپردازد .
این دو دیدگاه وجود دارد و من بیشتر به دیدگاه اول معتقد هستم . یعنی متاسفانه اروپا به لحاظ داخلی و بعد بین المللی در شرایطی است که روز به روز ضعیف تر می شود و حتی اگر بخواهد هم نمی تواند چنین تصمیمی را در این مقطع زمانی اتخاذ کند .

به طور کلی استراتژی گام به گام ایران سیاست درستی است؟ مقطع زمانی انتخاب شده و سطح کاهش قدم به قدم مناسب است؟
سیاست پلکانی یک نوع سیاست است که مبتنی بر اعلام حسن نیت بوده است. ایران با این سیاست پلکانی اولا می خواهد از ظهور یک اجماع بین المللی علیه خود جلوگیری به عمل آورد. با تجربه ای که در دهه 80 وجود دارد ایران نمی خواهد شرایط را از کنترل خود خارج کند. یعنی اقدامی صورت گیرد که ناگهان شورای امنیت به آن ورود پیدا کرده و اتحادیه اروپا به شورای امنیت رجوع کند و در نتیجه ایران دوباره به ذیل فصل هفت شورای امنیت بازگردد. ایران در حال درس گرفتن از تجربه ای خود در دهه 80 است و می خواهد تجربه خود را در این سیاست پلکانی به کار گیرد.
مسئله دیگر این است که ایران همچنان این پیام را به بین الملل اعلام کرده که حسن نیت داشته و آماده اعتمادسازی است ولی در عین حال سیاستش بر این است که براساس اقدام متقابل عمل کند. یا به تعبیری که آقای ربیعی اعلام کرده است: تعهد در برابر تعهد است. یعنی اگر آنها تعهداتشان را عمل نمی کنند ایران هم الزامی ندارد که به تعهدات خودش عمل کند.
این دو دلیل اصلی اتخاذ سیاست پلکانی است . به هرحال تصمیمی است که گرفته شده و یک منطقی هم همراه آن است . برخی نیز معتقدند که ایران می توانست طور دیگری عمل کند. به هر حال شرایط کشور، شرایط نظام بین الملل و شرایط اقتصادی در این تصمیم گیری دخیل بوده است . یعنی ایران در پی ان است تا عوارض احتمالی چنین تصمیمی به حداقل خود برسد.

به نظر شما گام بعدی ایران چه باید باشد؟
در چارچوب برجام هنوز فضاهایی وجود دارد. بطور مثال آقای کمالوندی به سانتریفیوژهایی غیر از سانتریفیوژهای گازی اشاره کرده است ، صرف نظر از این که اقدام فوق ایراد دارد یا خیر اما ممکن است ایران بخواهد روش غنی سازی جدید یعنی غیر از روش غنی سازی سانتریفیوژ به دنیا معرفی کند. یعنی ممکن است بخواهد بعد از سانتریفیوژ آی آر 5، سانتریفیوژ جدیدی را بسازد. ممکن است بخواهد در فوردو غنی سازی انجام دهد. گزینه های زیادی پیش رو ایران وجود دارد که می تواند انجام دهد. باید منتظر باشیم ببینیم ایران از این روش ها ، کدام را انتخاب می کند.

به نظر میرسد آنگونه که انتظاز میرفت سطح سوم تعهدات ایران، کاهش چشمگیری نداشته است . برداشت شما در این باره چیست ؟
ایران آهسته گام برمیدارد. مثلا ایران از 5/4درصد بالاتر نرفته است. این یک دلیل فنی دارد و کسانی که با ادبیات آژانس آشنا باشند می دانند که آژانس غنی سازی بالای 4 یا 5درصد را جزء HEU تعریف می کند. یعنی اورانیوم با غنای بالا و در واقع با اورانیوم زیر 5درصد که LEU یا اورانیوم کمتر غنی شده نامیده می شود فرق می کند.

این حساسیت همیشه در آژانس وجود داشته است . وقتی غنی سازی از 5درصد بالاتر می رود نوع برخورد و محاسبات در آژانس و جامعه بین المللی متفاوت خواهد شد . ایران هم روی این نقطه حساس دست نگذاشته است و کاملا درست است ایران کمتر از آن حدی که انتظار میرفت گام برداشته به این دلیل که شاید احساس میکند هنوز شانس برای رسیدن به یک توافق موفق وجود دارد.