محمدرضا شجریان؛ متولد ماه مهر

محمدرضا شجریان که بسیاری او را پرآوازه‌ترین خواننده موسیقی ایران می‌دانند، در اول مهرماه سال ۱۳۱۹ در مشهد دیده به جهان گشود.

این هنرمند علاوه بر اینکه در آواز سنتی ایران استادی تمام عیار است در هنرهایی چون خوشنویسی، آهنگسازی و ابداع سازهای جدید موسیقی ایرانی دارای تبحری غیرقابل انکار است.

بسیاری او را در کنار شهرام ناظری یکی از دو قطب اصلی آواز ایرانی می‌دانند و بسیاری دیگر او را تنها خواننده ای می‌دانند که نظیرش در یک قرن گذشته وجود نداشته و تا سالهای بسیاری هم جایگزینی برای او وجود نخواهد داشت.

محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای‌عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی است. همچنین از فرزندان او ، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی ایرانی به شهرت و محبوبیت رسیده اند؛ برخی موفقیت این دو هنرمند را مدیون حمایت مستقیم پدر می‌دانند و برخی دیگر آن دو را برخوردار از استعداد ذاتی و تلاش و ممارست می‌دانند اما آنچه مسلم است همایون شجریان به هر شکل امروز یکی از توانمندترین هنرمندان شناخته ایران در زمینه خوانندگی محسوب می‌شود.

شمه‌ای از نـفحات نفس یار بیار

تربیت محمدرضا شجریان این استاد بی بدیل آواز ایرانی در سایه پدری متدین صورت گرفت و استعداد ذاتی او در زمینه آواز به او توانایی غیر قابل انکاری در قرائت قرآن بخشید. دعای ربنا ی شجریان که یکی از مشهورترین و محبوب ترین آثار اوست و در سال ۱۳۵۸ ضبط و اجرا شد و تا سالها میهمان سفره افطار ایرانیان در ماه مبارک رمضان بود. این اثر محبوب که بدون تمرین و بصورت بداهه اجرا شد توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده‌است.

خوانندگان سرشناسی چون مرحوم ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، علی جهاندار و از شاگردان شناخته شده محمدرضا شجریان هستند.

در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانش‌سرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد و پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.

محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر این‌که پدرش می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی‌اش را داد.

او خواندن را در کلاس اساتید بزرگ زمان خود نظیر نورعلی خان برومند، عبدالله دوامی و اسماعیل مهرتاش آموخته است.

گفته می‌شود که اجرای زندهٔ راست‌پنجگاه در سال ۱۳۵۴ به‌ همراه استادان فقید موسیقی محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر آغاز دوران شهرت محمدرضا شجریان است. گروهی هم معتقدند که توفیق محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری و کسب رتبهٔ نخست این مسابقات در کنار شهرت نامش در دو سال پیش از آن هنرمند را نزد مخاطبان بعنوان آوازه خوانی بی بدیل با صدایی خوش و متدین معرفی کرده است. این امر از او هنرمندی ساخته که در میان مردم بیش از هنرمند دیگری محبوب شده است اما کارنامه هنری این هنرمند خود گواه این مدعاست که مهم ترین علت محبوبیت او در زمینه آواز دلیلی ندارد جز گزیده‌کار بودن او و یک عمر تلاش و ممارست در زمینه موسیقی.

بی‌غباری که پدید آید از اغیار بیار

محمدرضا شجریان در طول زندگی هنری و فعالیت خود در زمینه آواز باها و بارها دست به اقدامات جنجالی زده که حواشی این اقدامات در هرچه پررنگ تر کردن چهره او نزد افکار عمومی به شدت موثر بوده است. او در سال ۱۳۵۷به همراه بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به دلیل پخش موسیقی هایی که از نظر شجریان مبتذل بود قطع کرد. این اقدام هرچند در ذات خود اقدامی پسندیده بوده اما برخی او را به تمامیت خواهی و داشتن نگاه سنتی به هنر آواز متهم کردند.

در زمانی که محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد، محمدرضا شجریان به‌همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیش‌تر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که دو سرود بسیار معروف شب‌نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) را شامل می‌شد.

محمدرضا شجریان از معدود خوانندگان شناخته ایرانی است که وسعت صدایی معادل ۲ اکتاو یا چهاردانگ دارد البته در برخی از آثار این هنرمند دیده شده که او توانایی بیشتر از دو اکتاو را هم داراست.

محمدرضا شجریان در طول فعالیت هنری خود موفق به تولید حدود ۶۰ آلبوم موسیقی، خوانندگی در تیتراژ فیلم‌هایی چون دلشدگان، ابجد و زمستان، و اجرای بیش از ده‌ها کنسرت داخلی و بین المللی شد.

این هنرمند تا کنون دوبار نامزد دریافت جایزه معتبر و بین المللی گرمی شده است و سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، و روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ معرفی کرده‌اند.

نامه‌ای خوش خبر از عالم اسرار بیار

مشهورترین خواننده مشرق زمین، عالیم قاسیمف ملقب به بلبل شرق همواره تبحر و توانمندی‌های آوازی محمدرضا شجریان را ستوده است و حکیم لودین یکی مشهورترین نوازنده سازهای پرکاسیو جهان که اصالتا افغانی اما تبعه آلمان است سالها قبل در گفت وگویی از محمدرضا شجریان با عنوان یکی از هنرمندان بدون جایگزین موسیقی ایران یاد کرده است.

متاسفانه محمدرضا شجریان بواسطه بیماری چند سالی است هیچگونه فعالیت رسمی در زمینه موسیقی ندارد و با وجود اشتیاق فراوان هواداران بی شمارش درباره سلامتی او این هنرمند تا کنون با هیچ رسانه ای مصاحبه نداشته و تنها منبع و مرجع رسمی اطلاعات در زمینه سلامتی شجریان پسرش همایون است.