دانشگاه شیکاگو چه قدر به تعهد خود درباره الواح هخامنشی پایبند بود؟
الواح هخامنشی این‌روزها زیاد سر زبان‌ها بوده، به خصوص بعد از بازگشت محموله‌ی چهارم آن از آمریکا، به عنوان یکی از مجموعه‌های ارزشمندِ تاریخی که بخش زیادی از آن، بیش از ۸۰ سال در اختیار دانشگاه شیکاگو قرار داشت تا مطالعه و خوانده شود. اقدامی که بعد از استرداد بخش چهارم این گل‌نوشته‌های تاریخی، دغدغه‌ی بسیاری از پژوهشگران، باستان شناسان و فعالان تاریخی است که آن نتایج چه شد و اصلا در این مدت زمان چه تعداد از این آثار مطالعه و بررسی شدند.
طبق آنچه «کریستوفر وودز» - رییس موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو - اعلام کرد که تا کنون۶۵۰۰ تبلت، ۸۵۰ لوحه آرامی و ۲۵۰ متن درباره لوحه‌های آرامی خوانده شده و بیش از ۴۰۰۰ مُهر که روی تبلت‌ها وجود داشته، رمزگشایی شده‌اند که پژوهش‌های آنها آنلاین در دسترس است و هر شخصی می‌تواند آنها را به صورت آنلاین و رایگان مطالعه و بررسی کند، در واقع هر آنچه از سوی موسسه شرق شناسی شیکاگو در زمینه الواح باستانی ایران انجام شده و توسط ما به چاپ رسیده را می‌توانید بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای از وبسایت موسسه دانلود و مطالعه کنید.
با مطرح شدن این صحبت‌ها در نشست خبری رونمایی از الواح که دهم مهر در موزه ملی ایران انجام شد، اما برخی باستان‌شناسان و محققان ایرانی اعلام کردند هنوز این امکان فراهم نشده است و نمی‌توان نتایج مطالعات را در سایت موسسه دید.
شاهرخ رزمجو - عضو هیئت علمی گروه باستانشناسی دانشگاه تهران که تاکنون بخش زیادی از الواح بازگشت داده شده به ایران و حتی بخشی از الواح موجود در شیکاگو و نحوه‌ی نگهداری آنها را بررسی کرده است، اما درباره‌ی مطالعات انجام شده و لزوم دقت مطالعه روی این آثار توضیح می‌دهد.
او می‌گوید: مطالعاتِ انجام شده روی الواح هخامنشی از ابتدا به پژوهشگران داده می‌شد و اطلاعاتِ هر پژوهشی روی الواح در اختیارِ پژوهشگرانی که به آنها نیاز داشتند، قرار می‌گرفت، تاکنون نیز اطلاعات به دست آمده، برای پژوهش آزاد در اختیار پژوهشگران، ایرانی و غیر ایرانی قرار داده شده است.
او درباره‌ی ایجاد یک سایت اینترنتی برای استفاده از اطلاعات الواح هخامنشی توسط عموم مردم که رییس موسسه شرق‌شناسی شیکاگو به آن اشاره کرده، می‌گوید: این تصمیمی سال‌ها پیش گرفته شد. آنها تصمیم گرفتند اطلاعات هر گل‌نوشته را در وب سایتی با عنوان گل‌نوشته های باروی تخت‌جمشید قرار دهند که ترجمه‌ها نیز در آنجا قرار دارد و با تحقیقات انجام شده، این اطلاعات به طور مرتب به روز می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه تاکنون این‌طور نبوده که پژوهشگران ایرانی اطلاعاتی را درباره‌ی الواح در خواست کنند و پژوهشگران دانشگاه شیکاگو آنها را در اختیار ایرانی‌ها قرار ندهند، اظهار می‌کند: تازه‌ترین یافته‌ها و اطلاعات الواح به طور مرتب در سمینارها، کنفرانس‌ها و سخنرانی‌های علمی در جهان ارائه می‌شود. همچنین با شکل گرفتن یک همکاری مشترک، طبیعتا این اطلاعات به شراکت گذاشته می‌شود. در واقع همگان در اطلاعاتی که در این کتیبه‌ها وجود دارد، سهیم هستند و مرز و ملیتی برای این الواح و اطلاعات آنها وجود ندارد. البته در مقابل هم انتظار می‌رود حق مالکیت معنوی پژوهشگران اصلی، محترم شمرده شود.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه در زمان کشفِ الواح هخامنشی در تخت‌جمشید در سال ۱۹۳۳، امکان ترجمه‌ی این الواح در ایران وجود نداشت، ادامه می‌دهد: حتی در هیات باستان‌شناسیِ هر دو گروه ایرانی و آمریکایی نیز کسی اطلاعات و زمان کافی برای بررسی این الواح نداشت. بنابراین با کشفِ آنها، قرار شد الواح به صورت امانت به دانشگاه شیکاگو فرستاده شوند، تا پژوهشگرانی مانند «جرج کَمِرون» مطالعه‌ی مورد نیاز را روی الواح انجام دهند و سپس مجموعه به کشور برگردانده شود.
رزمجو از ادامه‌ی مطالعه روی بخش عظیمی از الواح باقیمانده در شیکاگو که کمتر سالم هستند، خبر می‌دهد و می‌افزاید: این کار باید ادامه پیدا کند. این بایگانی شامل یک خط و زبان نیست، بلکه به جز "ایلامی"، الواحی به "فارسی باستان"، "آرامی"، "یونانی"، "بابلی" و "فریگی" نیز وجود دارند. مشکل دیگر اینجاست که قطعات شکسته و خرد شده‌ای هم هستند که به شدت صدمه دیده‌اند. الواحی که تعدادشان بسیار زیاد است.
وی با تاکید بر اینکه خوانش و بررسی و تحلیل الواح، به این سادگی‌ها نیست، بیان می‌کند: خواندن الواح فقط دست گرفتن و از روی متن خواندن نیست، بخش عمده‌ی این کار تجزیه و تحلیل جزئیات و متن آنهاست. برخی از متن‌ها نیز دارای خراشیدگی یا آسیب هستند که باعث می‌شود خواندن متن دشوار شود. گاهی وجود یک خراش روی نشانه‌های متن می‌تواند باعث شود که آن نشانه جور دیگری خوانده شود و واژه معنای دیگری پیدا کند.
او با اشاره به اینکه ممکن است یک لوح را بتوانیم در پنج دقیقه بخوانیم و لوح دیگر را بعد از ۲۰ سال هم نتوانیم به طور کامل بخوانیم، اظهار می‌کند: این پیچیدگی‌ها باعث شده تا خوانش الواح بسیار زمان‌بر شود. هر چند خط ایلامی چیز سختی نیست، هر کسی می‌تواند این خط را بیاموزد اما از زبان آن شناخت محدودی وجود دارد. هم اکنون دانشجویان متعددی در جهان به آموختن این خط و زبان مشغول‌اند. البته نکته‌ی مهم، داشتن درک درست از متن و اطلاعات آن است که در کنار خط و زبان به افراد آموزش داده می‌شود.
به اعتقاد وی؛ کار کردن نه فقط روی این مجموعه الواح، بلکه هر مجموعه‌ی مشابهی دقت، زمان و کار خاص خود را می‌برد. کار روی یک مجموعه با ده‌ها هزار لوح کار ساده‌ای نیست که بتوان به سرعت آن را جمع کرد و به هیچ‌وجه از عهده‌ی یکی دو نفر ساخته نیست. این پژوهش، نیاز به کار گروهی و سال‌ها کار مداوم دارد.
او که پیش از استرداد بخش چهارم الواح، روی نمونه‌های بازگشت داده شده در سال‌های گذشته در موزه ملی ایران کار کرده است، ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۲۹، یک مجموعه با بیش از ۳۵ هزار خرده لوح به ایران بازگردانده شد. این الواح در سال ۱۳۸۱ از انبار به بخش هخامنشی در موزه‌ی ملی ایران برده شد. حدود دو سال روی آن خرده لوح‌ها کار مطالعاتی انجام شد و آنها را به کمک یک تیم از دانشجویان آموزش دیده‌ی داوطلب و علاقمند طبقه‌بندی کردیم، اما ادامه‌ی کار به دلایلی متوقف شد. با این وجود همه‌ی ۳۵ هزار لوح در ایران، به دقت طبقه‌بندی شده‌اند و نتایج آن هم منتشر شده است.
وی الواح هخامنشی را بایگانی بی‌نظیری از دوره‌ی هخامنشی می‌داند و ادامه می‌دهد: مجموعه‌ای از ده‌ها هزار لوح در اختیار داریم که یک مقطع و یک برش بسیار کوچک، اما عمیق و عالی از دوره هخامنشی را نشان می‌دهد. در واقع اطلاعاتی که این مجموعه به ما می‌دهد، معمولا از کتیبه‌های سلطنتی نمی‌گیریم. این اطلاعات به نوعی پشت صحنه سیستم اداری است که حکومت هخامنشی را می‌گردانده است. همچنین، غنی‌ترین مجموعه از نقش‌های هخامنشی در نقش مهرهای این الواح است که روی بسیاری از نقش‌های آنها هنوز کار نشده‌اند. این مجموعه، در واقع غنی‌ترین مجموعه هنر تصویری هخامنشی محسوب می‌شود که از نظر هنری و باستانشناسی نیز اهمیت بسیار دارد.
