نشانه‌های آندومتریوز را بشناسید
دکتر عاطفه گرگین_فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، درباره این بیماری گفت: اندومتریوز حضور بافت لایه داخلی رحم یا همان اندومتر در نقاط دیگر بدن است. در واقع وقتی سلول‌های اندومتر رحم در نقاط دیگر بدن یافت می‌شوند، تشخیص آندومتریوز مطرح می‌شود. در این بیماری، هم‌زمان با سیکل‌های قاعدگی، این بافت‌ها در دیگر نقاط بدن شروع به خونریزی می‌کنند و باعث ایجاد درد، ضایعات عمقی و چسبندگی می‌شوند. این بیماری می‌تواند اغلب نقاط بدن، به‌ویژه حفره شکم و لگن را (به جز طحال) درگیر کند و ممکن است در هر مقطع زمانی، از زمان بلوغ تا زمان یائسگی، بروز پیدا کند.
وی احتمال درگیر شدن دستگاه گوارش و دستگاه ادراری با این بیماری را بیشتر از دیگر نقاط بدن دانست و گفت: به دلیل نزدیکی این اندام‌ها به کانون‌های اندومتریوز، احتمال ابتلای دستگاه گوارش، بویژه روده و نیز مثانه و مجاری ادرای، بیشتر از دیگر نقاط است. احتمال شیوع اندومتریوز در دستگاه گوارش حدود ۱/۲ درصد و احتمال شیوع آن در دستگاه ادراری حدود ۱۲ تا ۳۷ درصد گزارش شده است.
این متخصص زنان در ادامه درباره علت بروز این بیماری، گفت: نظریه‌های مختلفی درباره چگونگی بروز این بیماری مطرح شده است، اما هیچ‌کدام هنوز قطعیت نیافته‌اند. از جمله نظریه‌های مطرح در این خصوص، نظریه برگشت خون قاعدگی از طریق لوله‌های رحمی به داخل لگن و لانه‌گزینی سلول‌های اندومتر در بافت‌های مختلف شکم و لگن است. در نظریه دیگری احتمال تغییر و تبدیل سلول‌های لگن به سلول‌های آندومتر به عنوان علت بروز اندومتریوز مطرح شده است. اما همان‌طور که گفته شد، مطالعات مختلف نتوانسته‌اند علت دقیق و قطعی بروز این بیماری را تبیین کنند.
وی نقش ژنتیک در بروز این بیماری را بسیار پررنگ دانست و توضیح داد: مطالعات مختلف نشان داده‌اند که شیوع بیماری اندومتریوز در کسانی که یکی از اعضای خانواده‌شان مبتلا به این بیماری است، ۶ تا ۹ برابر بیشتر از افراد عادی است و حدود دو سوم افرادی که خواهر یا مادر مبتلا به اندومتریوز دارند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. همچنین در مطالعاتی که بر روی دوقلوهای تک‌تخمکی انجام شد، مشخص شد که در صورت ابتلای یکی از آنها به اندومتریوز، احتمال ابتلای دیگری ۷۵ تا ۸۸ درصد است. با توجه به این مطالعات، می‌توان نقش وراثت و ژنتیک را در بروز بیماری اندومتریوز به روشنی دریافت.
این فلوشیپ لاپاراسکوپی درباره علائم این بیماری گفت: ابتدا باید یادآور شوم که ممکن است فرد مبتلا هیچ علامتی نداشته باشد و بیماری او به‌صورت تصادفی یا به دنبال بررسی‌های مربوط به ناباروری کشف شود. همچنین، شدت علائم لزوماً رابطه مستقیم با شدت و گستردگی علائم ندارد، یعنی ممکن است علائم یک خانم کم و خفیف باشد، اما اندام‌های مختلف به‌صورت عمقی درگیر شده باشند و یا برعکس. در کل، شایع‌ترین علائم اندومتریوز عبارت‌اند از دردهای لگنی مزمن، دردهای شدید قاعدگی، درد در زمان تخمک‌گذاری، تغییر الگوی قاعدگی، ناباروری و در صورت درگیری دستگاه گوارش و دستگاه ادراری، احساس درد هنگام دفع مدفوع و ادرار.
وی خاطرنشان کرد: لازم نیست بیمار همه این علائم را داشته باشد تا به پزشک مراجعه کند. همان‌طور که گفته شد، ممکن است بیمار هیچ علامتی نداشته باشد و به‌صورت کاملاً تصادفی، مثلاً هنگام چک‌آپ روتین زنان یا هنگام مراجعه برای درمان ناباروری پزشک متوجه ابتلای او به اندومتریوز شود. اما بروز حتی یک علامت هم می‌تواند سرنخی برای بررسی و تشخیص باشد. بنابراین، هرگونه علامت مرتبط باید جدی گرفته شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در ادامه بر لزوم جدی گرفتن دردهای قاعدگی تأکید کرد و افزود: متأسفانه این باور غلط قدیمی در میان خانم‌های جامعه ما وجود دارد که قاعدگی دردناک طبیعی است. احتمالاً شنیده‌ایم که مادران، همان‌گونه که از مادران خود شنیده‌اند، به دختران‌شان می‌گویند که من هم چنین دردهایی داشته‌ام و طبیعی است. این باور نادرست باید اصلاح شود و اگر دختر نوجوانی در دوران قاعدگی دردهای شدید داشت، بهتر است والدینش او را نزد متخصص زنان یا متخصص آندومتریوز ببرند تا اگر این بیماری وجود داشت، زودتر کنترل شود و جلوی گسترش و بروز پیامدهای جدی آن گرفته شود. متأسفانه طبق آمارهای جهانی، بطور متوسط ۲۳ ماه تأخیر تشخیص در این بیماری وجود دارد و حتی در برخی مطالعات هفت تا 10 سال تأخیر تشخیص گزارش شده است. این تأخیر می‌تواند با پیامدهایی جدی مانند ناباروری، درگیر شدن روده و درگیر شدن مثانه و مجاری ادراری همراه باشد.
وی درباره روش‌های تشخیص بیماری اندومتریوز توضیح داد: نخستین گام در تشخیص، گرفتن شرح حال دقیق از بیمار درباره علائم، شدت درد و دیگر نکات مرتبط است. در گام بعدی باید یک معاینه دقیق لگنی انجام شود. در صورت وجود ضایعات اندومتریوز، انجام یک معاینه دقیق لگنی کمک بسیار زیادی در تشخیص بیماری دارد. گام بعدی، انجام سونوگرافی هدف‌مند است. یعنی بر اساس علائم و معاینات، از همکار رادیولوژیستی که در زمینه شناخت ضایعات اندومتریوز مهارت دارد، بخواهیم که نقاط خاصی را به دقت بررسی کند. البته انجام ام آر آی هم در مواردی که شک به بدخیمی وجود دارد یا می‌خواهیم شدت بیماری را در حالب‌ها و یا روده بررسی کنیم، می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما به دلیل گران بودن و زمان‌بر بودن، معمولاً ام آر آی در قدم اول درخواست نمی‌شود و در صورت نیاز در بررسی های تکمیلی درخواست می‌شود.
این فلوشیپ لاپاراسکوپی درباره کاربرد روش جراحی لاپاراسکوپی در تشخیص آندومتریوز گفت: در کتاب‌های مرجع، لاپاراسکوپی به عنوان استاندارد طلایی تشخیص اندومتریوز مطرح شده است. اما با توجه به اینکه در اغلب موارد با انجام یک معاینه دقیق و انجام سونوگرافی هدف‌مند می‌توان به تشخیص رسید، معمولاً لاپاراسکوپی صرفاً تشخیصی، انجام نمی‌شود. اگر معاینه و سونوگرافی نرمال بود و بیمار همچنان علائم داشت، در صورت درد پایدار علی‌رغم درمان‌های دارویی از طریق لاپاراسکوپی می‌توان با دقت داخل شکم و لگن را ببینیم و اگر با ضایعات اندومتریوز مواجه شدیم، همان موقع آنها را برداریم.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره احتمال عود این بیماری افزود: باید توجه کنیم که چون بیماری اندومتریوز زمینه ژنتیکی دارد، طبیعی است که احتمال عود آن وجود داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که خطر عود این بیماری پس از جراحی حدود پنج تا ۲۰ درصد در پنج سال است. البته نوع جراحی هم در احتمال عود اندومتریوز موثر است؛ اگر جراحی کامل انجام نشود و فقط به برداشتن کیست یا ضایعات سطحی اکتفا شود، خطر عود اندومتریوز بیشتر می‌شود. اما اگر جراحی لاپاراسکوپی کامل همراه با برداشتن تمام بافت‌های درگیر و ضایعات عمقی انجام شود، خطر عود بیماری کاهش خواهد یافت.
گرگین درباره ارتباط بیماری اندومتریوز با بدخیمی‌ها گفت: خطر تبدیل اندومتریوز به بدخیمی حدود یک تا دو درصد است. بنابراین وضعیت کیست اندومتریوز تخمدان باید هر سه ماه یک بار بررسی شود تا مشخص شود آیا تغییر ناگهانی و غیرعادی اندازه و شکل داشته است.
وی با اشاره به نقش تغذیه در کنترل علائم اندومتریوز، توضیح داد: هنوز یک رژیم الگوی غذایی جامع برای درمان اندومتریوز مطرح نشده است و همچنین مشخص نشده است که چه الگوی تغذیه‌ای باعث افزایش خطر عود بیماری می‌شود. اما آشکار است که مصرف ویتامین‌ها و مواد غذایی آنتی‌اکسیدانی مانند امگا۳، ویتامین‌هایD ،C ، E و میوه‌ها و سبزیجات تازه و پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری شده و فست‌فودها می‌تواند تا حدی به جلوگیری از پیشرفت یا عود بیماری کمک کند.
وی درباره ارتباط اندومتریوز و ناباروری توضیح داد: یکی دیگر از باورهای غلط درباره این بیماری این است که ابتلا به اندومتریوز مساوی است با ناباروری. در حالی که آمارها نشان می‌دهند که حدود ۲۵ تا ۵۰ درصد از خانم‌های نابارور مبتلا به اندومتریوز هستند و نیز، خطر بروز ناباروری در زنان مبتلا به اندومتریوز حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد است. بنابراین، دست‌کم حدود نیمی از مبتلایان به اندومتریوز مشکل ناباروری ندارند.
بنابر اعلام روابط عمومی مرکز درمان ناباروری ابن سینا، گرگین که در یک برنامه تلوزیونی صحبت می‌کرد، در ادامه افزود: البته نباید این موضوع را نادیده گرفت که اگر شدت بیماری بالا، یعنی درجات ۳ و ۴ باشد، می‌تواند از راه‌های مختلف مانند ایجاد چسبندگی در لوله‌ها، کاهش کیفیت تخمک‌ها و ایجاد التهاب در لگن باعث کاهش توان باروری شود. همچنین در جراحی‌هایی که برای برداشتن ضایعات اطراف تخمدان انجام می‌شود، احتمال کاهش ذخیره تخمدانی وجود دارد. بنابراین، پیش از جراحی باید ذخیره تخمدان بررسی شود و در صورت لزوم، خانم پیش از انجام جراحی برای فریز تخمک یا جنین به همکاران بخش ناباروری ارجاع داده شود تا در آینده، در صورت کاهش ذخیره تخمدان، شانس بارداری همچنان پابرجا باشد.
این فلوشیپ لاپاراسکوپی با تأکید بر لزوم بررسی دقیق نقاطی که ممکن است درگیر بیماری شوند، گفت: همان‌طور که گفته شد اندومتریوز ممکن است مثانه و مجاری ادراری را درگیر کند و حتی بدون اینکه علامتی ایجاد کند، باعث آسیب جدی به کلیه‌ها شود. بنابراین، همکاران عزیز باید دقت کنند که اگر بیماری با تشخیص کیست اندومتریوز دارند، حتما وضعیت کلیه‌های او را هم بررسی کنند. در کلینیک اندومتریوز ابن‌سینا ما بیماری داشتیم که پس از هفت سال سابقه مشکلات کلیوی و مراجعه بی‌نتیجه به متخصصان مختلف، به ما مراجعه کرده بود و ما متوجه شدیم به دلیل درگیر شدن حالب‌ها، دچار هیدرونفروز در کلیه و حالب‌ها شده است که البته خوشبختانه پس از انجام جراحی لاپاراسکوپی و برداشتن بافت‌های درگیر، مشکل دستگاه ادراری بیمار برطرف شد.
وی در پایان، همکاری تخصص‌های مختلف را عاملی مهم در موفقیت در تشخیص و درمان اندومتریوز دانست و یادآور شد: همان‌طور که گفته شد، اندومتریوز می‌تواند بخش‌های مختلف بدن را درگیر کند و همچنین باعث ناباروری شود. بنابراین بهتر است روند تشخیص و درمان این بیماری در یک کلینیک فوق تخصصی انجام شود که متخصصان مختلف، مثل اورولوژی و گوارش در آن حضور دارند و نیز متخصصان ناباروری بتوانند به موازات روند تشخیص و درمان اندومتریوز، اقدامات مربوط به درمان ناباروری یا حفظ باروری را انجام دهند. روند کار در کلینیک اندومتریوز مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز به‌گونه‌ای طراحی شده است که در جراحی‌های لاپاراسکوپی، در مواردی که احتمال درگیری دستگاه ادراری یا گوارش وجود دارد، همکاران متخصص اورولوژی و یا جراحی داخلی حضور داشته باشند و همچنین همکاری متقابل بین کلینیک اندومتریوز و کلینیک ناباروری مرکز وجود دارد تا هم بیماران مراجعه‌کننده به ما بتوانند از خدمات آن کلینیک استفاده کنند و هم مراجعه‌کنندگان به کلینیک ناباروری که شک ابتلا به اندومتریوز برایشان مطرح می‌شود، بتوانند مراحل تشخیص و درمان را در کلینیک ما پی بگیرند.
