فرونشست تا حاشیه فرودگاه مهرآباد هم رسیده است

دکتر علی بیت‌اللهی در نشست تخصصی کاهش خطرپذیری پدیده فرونشست ناشی از تغییرات آب زیرزمینی در شهر تهران که امروز در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران برگزار شد، گفت: فرونشست در کنار خطرات و پیامدهایی که دارد منجر به یک مشکل اجتماعی هم می‌شود؛ چرا که می‌تواند سبب از بین رفتن برخی از فرصت‌ها و ظرفیت‌های درآمدی و اجتماعی شود. به عنوان مثال مدتی قبل با یکی از اهالی روستایی که در زمین کشاورزی‌اش فرونشست زمین رخ داده بود صحبت می‌کردم. او می‌گفت:‌ «تا قبل از فرونشست سالانه نزدیک به 20 بار از زمینش محصول کدو برداشت می‌کرده اما حالا این برداشت به سه مرتبه رسیده و علاوه بر آن با توجه به فرونشستی که در زمین رخ داده امکان آبیاری نیمی از مزرعه‌اش هم وجود ندارد».

وی با اشاره به شمار چاه‌های حفر شده در پایتخت اظهار کرد: بنابر گزارش‌ها 50 هزار حلقه چاه مجاز و تقریبا به همین تعداد نیز چاه غیر مجاز در تهران داریم که اینها در حال استفاده از منابع زیرزمینی ما هستند. علاوه بر آن از بسیاری از چاه‌های مجاز ما نیز برداشت غیرمجاز صورت می‌گیرد.

بیت‌اللهی با بیان اینکه نخستین بحث‌ها و دغدغه‌ها در مورد فرونشست در اواخر دهه 70 مطرح شد گفت: در حال حاضر منطقه جنوب و جنوب غرب تهران از نظر خطر فرونشست دارای ریسک بالایی است.

وی با اشاره به اختلاف ارتفاع شمال تا جنوب تهران اظهار کرد: از مرز شمالی منطقه 1 تا محدوده پالایشگاه حدود 800 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد و در این ارتفاع و با این شیب جریان آب‌های زیرزمینی و رگ آب‌ها با سرعت بسیار زیادی حرکت می‌کند.

بیت‌اللهی افزود: در این شرایط ما در حوزه شمال شرق نیز اقدام به احداث سد بر روی رودها کرده‌ایم و عملا مسیر ورود آب به دشت ورامین را مسدود کرده‌ایم. چاه‌های صنعتی ما نیز به شکل شبانه روزی و مستمر در حال مصرف آب هستند.

وی با بیان اینکه مجموع این دلایل سبب کاهش سفره آب‌های زیرزمینی شده است،‌ گفت: امروز فرونشست تا نزدیکی و حاشیه فرودگاه مهر آباد رسیده است و مناطق 12، 17، 11، 18، 19، 20 و 10 را تهدید می‌کند. در این محدوده ما 25 کیلومتر خط مترو داریم. 2300 کیلومتر راه وجود دارد و 21 دهانه پل داریم. 44 پمپ بنزین و دو انبار بزرگ نفتی نیز در همین زون قرار دارد.

بیت اللهی در بخش دیگری از سخنانش به مسئله فروریزش در تهران اشاره کرد و گفت: فروریزش نیز مسئله بسیار مهمی است و به عبارتی پدیده خطرناک برای شهر است. سازه‌های زیرسطحی نظیر مترو، گودبرداری‌های عمیق و ... جزو مواردی است که سبب فروریزش زمین می‌شود.

بیت اللهی ادامه داد: مدتی پیش در محدوده میدان تجریش همکاران من به یک گودبرداری عظیم برخورده و متوجه شدند که در آن یک رگ آب وجود داشته و این افراد مسیر رگ آب را منحرف کرده‌اند. طبیعی است که اگر مسیر رگ آب را منحرف کنیم این می‌تواند سبب انباشت لایه‌های خاک در سطوح زیرزمین شده و دچار فروریزش زمین شویم.

این متخصص خطرپذیری ادامه داد: خط 6 مترو زمانی که حفاری شد در پی آن چشمه علی هم خشک شد. احتمالا دلیلش همین است که در طول مسیر با رگ آب برخورد کرده و آن را دوباره به مسیر اولیه‌اش باز نگردانده‌ایم.

وی افزود: ممکن است ما در شمال تهران به دلیل حفاری مترو، گودبرداری عمیق و هر چیز دیگری یک رگ آب را مسدود کرده یا به مسیر اصلی‌اش باز نگردانیم. آن وقت با خشک شدن این مسیر ممکن است در چند کیلومتر آن ورتر ناگهان با پدیده فروریزش زمین مواجه شویم. حالا تصور کنید که این فروریزش در زیر پایه یکی از دکل‌های برق فشار قوی است. انتقال برق به جنوب کشور که از تهران می‌گذرد رخ دهد و می‌بینید که چطور بسیاری از شهرهایمان خاموش می‌شود. به همین دلیل است که می‌گوییم فروریزش نیز مهم است.

وی در تشریح راهکارهایش برای حل مسئله فرونشست نیز گفت: برخورد با چاه‌های غیر مجاز و نیز برخورد با استفاده غیرمجاز از چاه‌های مجاز، نصب سیستم‌های کنترل هوشمند در چاه‌ها، اصلاح شیوه‌های آبیاری، مدیریت کشت و زرع محصولات با نیاز آبی کمتر، نفوذپذیر کردن زمین در جنوب تهران و ... از جمله راهکارها برای کاهش فرونشست زمین است.

بیت‌اللهی افزود: برای کاهش خطرات فروریزش نیز پیشنهاد ما این است که اولا مسئولیت قنات‌ها، حفاظت و بهرداری از آنها به شهرداری تهران سپرده شود. همانطور که می‌دانید در گذشته قنات‌ها مالکیت شخصی داشتند اما حالا صاحبان این قنات‌ها دیگر نیستند و همین طور رها شده‌اند. مسئله دوم این است که شهرداری، سازمان نظام مهندسی و وزارت راه و شهرسازی به مسئله گودبرداری‌ها و حفاری‌ها ورود کره و در صورت مواجه شدن با رگ آب‌ها آن را به مسیر اصلی خود بازگرداند.

این متخصص خطرپذیری با اشاره به اقدامات سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران گفت: من از زمان زلزله رودبار در جریان ساز و کار مدیریت بحران در کشور قرار دارم و با این شناختی که از مجموعه مدیریت بحران دارم باید بگویم که تا کنون مجموعه‌ای چالاک‌تر و بهتر از مدیریت بحران شهر تهران ندیده‌ام البته این معنایش این نیست که هیچ مشکلی وجود ندارد بلکه مشکل وجود دارد که باید حل شود. یک سری مشکلات را نیز خود ما هم دیر فهمیدیم. مثلا در مورد مترو بعد که حفاری‌ها انجام شد متوجه شدیم که چه تاثیری در فروریزش دارد و اگر قبل از آن میدانستیم حتما حداقل هشدار می‌دادیم.