روش‌هایی که در کاهش درد زایمان موثرند
ترس از درد زایمان بخصوص در زنان نخست‌زا می‌تواند بر تصمیم مادران در رابطه با روش زایمان بعدی به‌ویژه افزایش تمایل مادر به انجام سزارین انتخابی تاثیرگذار باشد. شیوع کلی سزارین در ایران حدود ۴۸ درصد تخمین زده شده است. بنابراین با توجه به روش‌های کاهش درد زایمان بسیار حائز اهمیت بوده و روش‌های دارویی و غیر دارویی با هدف کاهش سزارین می‌بایست مورد استفاده قرار گیرند. روش‌های دارویی عبارتند از تجویز سیستمیک داروها، تجویز عمومی، روش‌های استنشاقی، بی‌حسی منطقه‌ای و روش‌های غیر دارویی شامل هیپنوتیزم، ماساژ، آروماتراپی و رفلکسولوژی است.
پژوهشی که در خصوص "روش‌های کاهش درد زایمان در ایران" توسط تیم پژوهشگران متشکل از ساناز فیاضی (مربی، دانشکده پرستاری و مامایی)، ملیحه عامریان(مربی، دانشکده پرستاری و مامایی)، مرضیه فغانی آغوزی(مربی، دانشکده پرستاری و مامایی) و سروه محمدی(گروه مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی) انجام شده، آمده است: «با وجودی که شواهد بیشتری در حمایت از روش‌های دارویی وجود دارد، عوارض نامطلوب بسیاری در رابطه با این روش‌ها گزارش شده است. این در حالی است که روش‌های غیر دارویی در اکثر موارد غیر تهاجمی بوده و روشی امن برای مادر و جنین محسوب می‌شوند.»
یافته‌ها نشان می‌دهند: «استفاده از روش‌های غیر دارویی ارجحیت بیشتری دارد؛ چرا که روش‌های ارزان‌تر، آسان‌تر و غیر تهاجمی‌تر بوده و احساس اعتماد به نفس بیشتری برای مادر به همراه دارند و خود مادر درگیر با روش اجراست. در سال‌های اخیر، روش‌های غیردارویی همچون ماساژ، طب فشاری، تکنیک‌های تنفسی و رفلکسولوژی جایگاه خوبی در مامایی کسب کرده‌اند.»
در ادامه این پژوهش به خواص "گیاهان دارویی" پرداخته شده است: «اسطوخودوس: اسطوخودوس متعلق به خانواده نعناییان و بومی حوزه مدیترانه است. از جمله مهم‌ترین ترکیبات روغنی این گیاه می‌توان به لینالیل استات(۵۱ درصد) و لینالول(۳۵ درصد) اشاره کرد. این دو ماده در مکانیزم تسکین درد این گیاه موثر هستند. استشمام اسانس اسطوخودوس با تحریک سیستم لیمبیک باعث ترشح اندروفین، انکفالین و سروتونین و در نتیجه احساس آرامش می‌شود. استشمام عصاره اسطوخودوس بر کاهش شدت درد زایمان تاثیر مثبت دارد.
نعناع فلفلی: نعناع فلفلی گیاهی علفی و چندساله از خانواده نعناعیان است. نعناع فلفلی از تقطیر گل و سرشاخه‌های تازه گیاه به دست می‌آید و برای درمان تهوع_استفراغ، دردهای شکمی، سوءهاضمه، التهاب روده، نفخ و کاهش درد زایمان استفاده می‌شود.
یاسمین: یاسمین یک گیاه گل‌دار است که در مناطق گرمسیری یافت می‌شود. عصاره موجود در گیاه یاسمین محرک و آرامبخش بوده و در کاهش درد زایمان و افزایش فعالیت رحم کاربرد دارد.
بهار نارنج: این گیاه از خانواده مرکبات است. بهار نارنج دارای خواص آرام‌بخشی، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم و افزایش دهنده میل جنسی است. تاثیر اسانس بهارنارنج بر تسکین درد زایمان نشان‌داد که استشمام اسانس بهارنارنج باعث کاهش درد زایمان شده است.
بابونه: این گیاه متعلق به خانواده کمپوزیته است و دارای خاصیت ضد التهاب، ضد درد، ضد اسپاسم، ضد نفخ و آرامبخش بوده و باعث کاهش شدت درد بوده است.
کنجد: کنجد از گیاهان روغنی است که کشت آن در دنیا رایج است. روغن کنجد به عنوان روغن اولیه مورد استفاده برای سلامتی در نظر گرفته شده است و جهت ماساژ استفاده می‌شود و دارای خواص درمانی متعددی است؛ به طوری که در آنالیز روغن کنجد، حداقل هفت جزء دارای خاصیت تسکین دردی یافت شده است.
پرتقال: میوه گیاه پرتقال از تیره مرکبات است. لیمونن عمده‌ترین ترکیب شیمیایی موجود در اسانس پوست پرتقال است. این اسانس محرک سیستم عصبی مرکزی، آرامبخش، مسکن، شل‌کننده، ضد التهاب و کاهنده فشار خون است.
گل سرخ: ترکیبات اصلی گل‌سرخ(رز) باعث خواصی مثل ضد التهابی، ضد دردی، ضد سرطان و ضد میکروبی است.
زعفران: زعفران در گذشته جهت برطرف کردن گرفتگی‌های عضلانی، اختلالات قاعدگی و همچنین به عنوان آرامبخش، مسکن و ضد درد، محرک جنسی، ضد افسردگی، ضد التهاب، پایان دادن به بارداری، خونریزی شدید بعد از زایمان، آنتی باکتریال و ضد سرطان استفاده می‌شده است.
گل میخک: میخک حاوی یک ترکیب فلاونویدی به نام اوژنول است که اثرات آنتی‌اکسیدان، ضد درد، ضد التهاب و میکروب‌کشی دارد.
گل شمعدانی: روغن گل شمعدانی به عنوان یک آرامبخش در آروماتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه باعث کاهش فشار خون می‌شود. بخور روغن شمعدانی می‌تواند آرامبخش و یا محرک سیستم عصبی عمل کند.»
پژوهشگران در ارتباط با "داروهای شیمیایی" گفته‌اند: «لیدوکایین، هیوسین، ایندومتاسین، انتونوکس و آب مقطر بر کاهش درد زایمان موثر است.»
فیاضی و همکاران در ارتباط با کلاس‌های آموزشی آمادگی برای زایمان در کاهش شدت زایمان، گفته‌اند: «"موسیقی درمانی" روشی برای ایجاد آرامش و حساسیت‌زدایی است. موسیقی باعث کاهش شدت درد قبل از زایمان می‌شود. شنیدن موسیقی آرامبخش در کاهش شدت درد موثر است.
"گرما درمانی" یکی از روش‌های کاهش درد غیردارویی است. این روش نیازی به مهارت قبلی ندارد و اگر به درستی استفاده شود عوارض جانبی اندکی دارد.
"فکسولوژی" یا بازتاب درمانی شاخه‌ای از طب کل‌نگر است و نباید آن را با ماساژ کف دست و پا اشتباه گرفت، بلکه یک نوع فشار درمانی ویژه و معین است. این رشته یک روش قدیمی، ملایم و غیر تهاجمی است و بر این اساس پایه‌ریزی شده که مناطق بازیابی (رفلکس) در روی کف پاها و دست‌ها وجود دارند که با هر قسمت بدن اعم از عضله، عصب، غده و استخوان مطابقت دارند. به عبارت دیگر پاها نماینده و نماینگر نقشه‌ای از کل بدن هستند. رفلکسولوژی به ایجاد آرامش و بدن فرد کمک می‌کند و از این طریق می‌تواند در کنترل درد موثر واقع شود.»
در نتایج این پژوهش آمده است: «درد زایمان یکی از شدیدترین دردها به شمار می‌رود و جزء غیر قابل اجتناب زایمان است. روش‌های غیردارویی و گیاهی در تسکین درد زایمان موثر است.»
این پژوهش در شماره ششم مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه منتشر شده است.
