آژیر «بنفش» در تهران

روز گذشته شهردار تهران آب پاکی را بر دستان مردم ریخت و گفت با توجه به شاخص ‏آلودگی هوا که روز دوشنبه در بعضی از مناطق شهر به ٢٠٠ پی‌پی‌ام رسید، «یواش یواش شهر را ‏باید تخلیه می‌کردیم.»

او که در جلسه هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران حاضر شده بود از شرایط ‏اقتصادی کشور گفت که سایه‌اش بر توسعه حمل‌ونقل عمومی تهران هم افتاده است: «در دوره جدید ‏مدیریت شهری یک پارادایم شیفتی را هم در تهران تجربه می‌کنیم و آن هم این است که دیشب همه ‏نگران هوای تهران بودیم. میزان ذرات معلق به ٢٠٠ پی‌پی‌ام رسیده بود یعنی کم‌کم باید شهر را تخلیه ‏می‌کردیم. خطر جدی است و این نشان از همان آمار تمرکزی است که به آن اشاره کردم. طبیعتا اگر ‏می‌خواهیم این وضع را کنترل کنیم باید علاوه بر کاهش آلاینده‌ها در سطح شهر، بر تمرکز در این ‏شهر هم دامن زده نشود. شیوه مدیریت تاکنون این‌طور بوده که بر این تمرکز دامن زده شده.» ‏غلامحسین محمدی، رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران اما چند ساعت بعد از پخش صحبت‌های ‏حناچی درباره تخلیه شهر آن را تکذیب کرد و این درحالی بود که صدای حناچی که در این جلسه ‏صحبت کرده بود همان زمان پخش شد. صدایی که می‌گفت: «میزان ذرات معلق به ٢٠٠ پی‌پی‌ام رسیده ‏بود، یعنی کم‌کم باید شهر را تخلیه می‌کردیم.»

دیروز علاوه بر حناچی که صحبت از آلودگی هوا را به جلسه اتاق بازرگانی کشاند، علیرضا سلیمی، ‏نماینده محلات در جلسه روز گذشته مجلس گفت: «چرا درباره ‏آلودگی هوا که موجب خسارت جانی و مالی به کشور و مردم شده صرفا تماشاچی هستید یا منتظر ‏وزیدن باد یا بارش بارانید.» محسن‌هاشمی، رئیس شورای شهر تهران هم اعلام کرد که از زمان گران ‏شدن بنزین حتی یک ریال هم به توسعه حمل‌ونقل ندادند و می‌بینیم که الان آلودگی هوا وضع ‏افتضاحی دارد. از طرف دیگر بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، تأثیر بنزین را در آلودگی هوا ناچیز دانست ‏و به ایسنا گفت: «محیط زیست قبلا اعلام کرده است که تأثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا ناچیز ‏است.» اما هیچ‌کدام از این صحبت‌ها تأثیری در وضع هوا نداشت جز باران و بادی که آمد و باعث ‏شد شاخص در عصر دیروز به ٧٣ برسد.‏

شرایط خطرناک با شاخص بالای ٣٠٠

وزارت بهداشت می‌گوید آلودگی هوا نسبت به سال‌های قبل، شرایط وخیم‌تری پیدا کرده و گروه‌های ‏حساس یعنی همان مبتلایان به بیماری‌های تنفسی و ریوی و قلبی و … حال بدتری پیدا کرده‌اند. با این ‏حال وزارت بهداشت براساس وظایفی که برایش تعریف شده، تنها می‌تواند اطلاع‌رسانی کند و ‏مطالبه‌‌گری‌ را افزایش دهد. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوای مرکز سلامت محیط و کار ‏وزارت بهداشت توضیح‌ بیشتری درباره شرایط فعلی هوای تهران می‌دهد ‏و می‌گوید که کیفیت هوا نسبت به سال‌های قبل بسیار بدتر شده است: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که ‏کیفیت هوا امسال نسبت به‌سال ٨۶ و حتی‌سال ٨۵، بسیار بدتر شده و تعداد روزهای ناسالم هم بیشتر ‏شده است.» ‏

رئیس گروه سلامت هوای مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت می‌گوید در چنین شرایطی ‏با توجه به بالا نبودن شاخص آلودگی هوا، نیاز به تخلیه شهر نیست و این موضوع زمانی مطرح ‏می‌شود که میزان آلاینده‌ها به بالای ٣٠٠ برسد، شاخصی که به گفته شاهسونی، در طول‌ سال‌های ‏گذشته اتفاق نیفتاده است؛ موضوعی که البته محل اختلاف است: «اگر شاخص آلاینده‌ها به ٣٠٠ برسد، ‏آن زمان محدودیت و ممنوعیت تردد در سطح شهر اعلام می‌شود، یعنی تنها خودروهای خدماتی مثل ‏آمبولانس‌ها، می‌توانند در سطح شهر تردد کنند و باقی خودروها، حق رفت‌وآمد ندارند، این موضوع ‏هم براساس آیین‌نامه مصوب شده از سوی هیأت وزیران تعیین شده است، اما تاکنون به چنین ‏شاخصی در شهر تهران نرسیده‌ایم و تخلیه شهر هم معنا ندارد.» به گفته شاهسونی زمانی که شاخص ‏به ٣٠٠ برسد، وضع خطرناک می‌شود، بنابراین اینکه حالا از قول بعضی مسئولان گفته می‌شود که ‏در شرایط خطرناک از نظر آلاینده‌ها قرار داریم، درست نیست. این مسئول در وزارت بهداشت ‏می‌گوید تنها افرادی که می‌توانند اعلام کنند شهر نیاز به چه محدودیت‌هایی دارد، استاندار، معاون او یا ‏دبیر کمیته اضطرار آلودگی هوا که رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست است، هستند. بنابراین ‏شهردار نمی‌تواند بگوید که شهر نیاز به تخلیه شدن دارد.‏

همزمان با اوج گرفتن آلودگی هوا و تعطیلی مدارس و دانشگاه‌های شهر تهران، در ساعت‌های ابتدایی ‏روز گذشته، پایتخت شاهد بارش باران بود و این بارش، گمانه‌زنی‌ها برای باران اسیدی را بالا برد، اما ‏شاهسونی می‌گوید که باران روز گذشته اسیدی نبود: «زمانی‌که غلظت آلاینده‌ها یا میزان دی‌اکسید‏گوگرد یا نیتروژن در هوا بالا رود و باران ببارد، می‌گوییم باران اسیدی است، اما در تهران چنین ‏مشکلی نداشتیم و میزان آلاینده‌ها به‌حدی نرسید که با بارش باران، مشکلی برای شهروندان پیش ‏بیاید.» به گفته او، بالا بودن تعداد خودروهای فرسوده، بی‌توجهی سازمان‌های مربوطه بر روند تولید ‏خودروها و بی‌مسئولیتی وزارت صنعت، معدن و تجارت، عوامل تشدید‌کننده آلودگی هوا ‏است: «بررسی‌های ما نشان‌ می‌دهد که آلاینده‌ها همان آلاینده‌های قبلی است، اما غلظتش زیاد شده، یعنی ‏آلاینده جدیدی اضافه نشده است. متاسفانه مشکل نظارت بر اجرای قانون هوای پاک است. با این‌که آیین‌‏نامه‌های این قانون مصوب شده، اما دستگاه‌های اجرایی وظیفه‌شان را به درستی انجام نمی‌دهند.» او می‌گوید که کارخانه‌های خودروسازی و موتورسیکلت‌سازی، هیچ‌گونه تبعیتی از ‏قانون ندارند، از آن طرف، وزارت کشور قرار بود، اتوبوس‌ها را مجهز به فیلتر دوده کند، اما هیچ ‏اقدامی انجام نداد و به موضوع توسعه حمل‌ونقل عمومی، بی‌توجهی کرد: «همه اینها درحالی است ‏که وزارت کشور باید خودروهای فرسوده را از چرخه تردد، خارج می‌کرد. متاسفانه قانون هوای پاک، ‏یک قانون دلخوش‌کننده است که جز تصویب، اتفاقی برایش نیفتاده است. شاهسونی می‌گوید که وظیفه ‏نظارت بر اجرای قانون، به‌عهده سازمان محیط‌زیست است و تنها کاری که وزارت بهداشت می‌تواند ‏انجام دهد، افزایش مطالبه‌گری و حساس کردن دستگاه‌ها نسبت به موضوع آلاینده‌هاست. یعنی وزارت ‏بهداشت ضمانت اجرایی ندارد‎.» ‏

آموزش‌وپرورش: چرا دیر اعلام کردید؟

اعلام دیرهنگام تعطیلی مدارس در روز سه‌شنبه، هم صدای آموزش‌وپرورشی‌ها را درآورد و هم پدر ‏و مادرهای دانش‌‌آموزان را. این خبر ساعت ١٠ دوشنبه شب اعلام شد و تعدادی از والدین دانش‌آموزان ‏را که شاغلند، سرگردان کرد. تعدادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی، از این سرگردانی نوشتند و بی‌اطلاعی از اینکه بچه‌هایشان را نباید در روز سه‌شنبه به مدرسه بفرستند. «نفیسه»، مادر یک دانش‌آموز دراین‌باره در توییتر نوشت: «این چه طرز تصمیم‌گرفتن و مدیریت کردن بحرانه؟ الان باید ‏اعلام کنید فردا مدارس تعطیله؟ من الان چه خاکی بر سرم بریزم با بچه؟ خواهرم عازم اصفهان بود و ‏به شما اعتماد کردم که فردا مدارس بازه و بچه رو نفرستادم بره.» «محیا» هم دراین‌باره نوشت: «بازم فردا تعطیل شد! خب از اول هفته تعطیل کنین مردم برن از این شهر. بچه‌هام تو خونه خل ‏شدن.» ‏

حالا مسعود ثقفی، سخنگوی آموزش‌وپرورش شهر تهران می‌گوید مسئولان ‏آموزش‌وپرورش در ساعت چهار بعدازظهر دوشنبه‌ به استانداری اعلام کرده بودند که مدارس باید ‏روز سه‌شنبه تعطیل شوند، اما استانداری در اعلام این موضوع دیر کرده است: «به استانداری و کمیته ‏اضطرار گفته بودیم که با تعطیلی مدارس برای همه مقاطع و نوبت صبح و عصر موافقیم، ولی واقعا ‏نمی‌دانیم چرا این خبر را ساعت ١٠ شب اعلام‌کردند. این برای ما هم سوال است که چرا این کار را ‏نکردند. هربار وقتی کمیته اضطرار آلودگی هوا تشکیل می‌شود، می‌گویند آموزش‌وپرورش با تعطیلی ‏مدارس مخالف است، اما حالا که موافق بودیم، دیر خبر را اعلام کردند.»

‏ثقفی می‌گوید مسئولان آموزش‌وپرورش معتقدند تعطیلی یک روز، یک روزِ مدارس تاثیری در ‏آلودگی هوا ندارد و دولت باید روزهای آلوده را با هم تعطیل اعلام کند: «ای کاش دولت از اول هفته، ‏این روزها را تعطیل می‌کرد. به هرحال از قبل قابل پیش‌بینی بود که سه روز هوای تهران به هیچ ‏عنوان وضع بهتری نخواهد داشت. همین الان هم قابل پیش‌بینی است که در هفته ‏آینده، سه روز آلوده‌تر از سه روز گذشته در تهران خواهیم داشت، بنابراین بهتر است دولت تصمیم را ‏یک‌باره بگیرد تا مردم بتوانند در روزهای آلوده با بچه‌هایشان از شهر خارج شوند. این‌طوری هم برای ‏سلامت خودشان بهتر است و هم برای کمترشدن آلودگی در شهر.» او ادامه می‌دهد: «نظر نماینده ما ‏در کمیته اضطرار این است که فقط تعطیلی مدرسه راهکار مناسبی برای کم‌کردن آلودگی هوا نیست. ‏من همیشه گفته‌ام اگر مدارس تعطیل‌می‌شوند، این اتفاق باید برای همه ادارات هم بیفتد تا مردم ‏امکان مسافرت پیدا کنند و بتوانند در بهبود هوا تأثیر داشته باشند.» سخنگوی آموزش‌وپرورش ‏شهر تهران می‌گوید تعطیلی مدارس باعث می‌شود پدر و مادرهایی که شاغلند، سرگردان شوند و بچه‌‏های آنها در خانه نمانند که این موضوع به ضرر سلامت آنها تمام خواهد شد. به گفته او، استانداری ‏تهران هم نمی‌تواند آخرین تصمیم را درباره تعطیلی ادارات بگیرد و این موضوع نیاز به رأی مستقیم ‏هیأت دولت دارد: «اگر هیأت دولت این کار را بکند، قطعا وضع بهتر خواهد شد.» ‏

مانند شرایط جنگ، آژیر باید کشیده شود

صحبت از تخلیه شهر را درحالی برای نخستین بار یکی از مسئولان مطرح می‌کرد که نعمت‌الله ‏خراسانی، عضو هیأت علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه تهران‎ می‌‏گوید تخلیه شهرها در چنین شرایطی کار درستی نیست و بیان این صحبت‌ها نشان از درجه هشدار وضع ‏دارد: «اگر بخواهیم شهر پرجمعیتی چون تهران را تخلیه کنیم، قطعا با مشکلات بیشتری مواجهه ‏خواهیم شد. مثل آن است که بگویند در یک ورزشگاه صد هزارنفری بمب گذاشته‌اند، اگر مردم بفهمند ‏و بخواهند تخلیه کنند، تلفات جانی بیشتری از ترس، تصادف و … خواهیم داشت، بنابراین باید بمب را ‏همانجا خنثی کرد.»‏

او می‌گوید در این مواقع که آلایندگی هوا به اوج می‌رسد، باید قوانینی جدی وضع و حداقل برای چند ‏روز کار صنایع، کارخانه‌ها، شرکت‌ها و … را تعطیل اعلام کنند: «مانند شرایط جنگی که آژیر کشیده ‏می‌شد و همه به پناهگاه‌ها پناه می‌بردند، حالا هم مانند شرایط جنگی است که باید آژیر کشیده شود، شهر ‏به صورت کامل تعطیل شود و از رفت‌وآمدها جلوگیری شود و باور کنید هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد.» به ‏گفته خراسانی، کشورهای دیگر هم در سال‌های گذشته شرایط اینچنینی را تجربه کرده‌اند. نمونه‌اش ‏شهر لندن است که در ‌سال ١٩۵٢ با مه‌دود روبه‌رو شد و آن‌طور که اخبار باقی‌مانده از آن زمان می‌گوید حدود ۴هزار نفر در اثر آلودگی کشته شدند: «آن زمان در لندن قانونی وضع شد که همه صنایع ‏و ماشین‌ها در این شرایط برای چند روز از کار بایستند. شرایط به نحوی بود که مردم ماشین‌هایشان را ‏در خیابان گذاشتند و به خانه پناه بردند و بعد هم وضع قانون عاملی شد تا دیگر این شرایط تکرار نشود. ‏نمونه دیگرش هم شهر لس‌آنجلس و بلژیک بود که آنها هم با پدیده مه‌دود مواجه بودند.»‏

آن‌طور که وزارت بهداشت می‌گوید شاخص آلودگی بالای ٣٠٠پی‌ام‌ام نیاز به تخلیه شهر دارد، اما این ‏شاخص در جهان متفاوت است و ٢٠٠ پی‌ام‌ام برای تخلیه عنوان شده است. خراسانی دراین‌باره می‌‏گوید اکثر استانداردهایی که در کشورهای پیشرفته اروپایی است، با استاندارد ما متفاوت است، حتی در ‏بین خود کشورهای اروپایی هم این شاخص‌ها فرق دارد. «برای مثال شاخص‌ها در سوییس با لهستان ‏فرق دارد و می‌توان گفت استانداردها براساس اینکه یک کشور تا چه میزان مسئول حفظ محیط‌‏زیست و سلامتی شهروندان است، بالا و پایین می‌شود. کشورهایی که به مردم و محیط‌زیست‌شان اهمیت ‏می‌دهند، ممکن است حتی شاخص‌های پایین‌تری را هم به‌عنوان خطر بالا اعلام کنند.» او می‌گوید ‏بارش باران بعد از آلودگی گسترده می‌تواند عامل چیزی به‌عنوان باران اسیدی باشد، اما این نوع از ‏باران در این میزان نمی‌تواند برای انسان‌ها خطرآفرین باشد و عمدتا برای گیاهان خطرآفرین است: ‏‏«برای گیاهان تهران هم نمی‌تواند خطر چندانی داشته باشد، چراکه خاک تهران قلیایی است و این باران ‏آسیب چندانی برای گیاهان در این میزانی که بارید، نخواهد داشت.» او می‌گوید این نوع از باران‌ها در ‏تهران نیازمند تحقیق و بررسی‌اند تا به نتیجه درستی درباره میزان خطرآفرینی‌شان برسیم. ‏

آلودگی امسال، بدتر از ‌سال گذشته و‌ سال ٩۶‏

مهر و آبان‌ سال ۹۶، تهران یک روز هوای پاک یا وضع «سبز»، ۳۰ روز هوای سالم یا وضع ‏‏«زرد»، ۱۲ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس یا وضع «نارنجی» و همچنین یک روز ‏هوای ناسالم برای همه یا وضع «قرمز» داشت.‌ سال ۹۶ یکی از سال‌های پرآلوده تهران بود که ‏برای روزهای قابل‌توجهی از‌ سال طی نیمه دوم، شهر (به‌خصوص مدارس) به‌علت آلودگی حاد هوا، ‏تعطیل یا نیمه‌تعطیل شد. اما در‌ سال ۹۷ شرایط به مراتب بهتری در آسمان پایتخت به‌وجود آمد. ‏به‌خصوص در نیمه دوم‌ سال ۹۷، «آلودگی هوا» به میزان قابل ‌توجهی در آسمان پایتخت کاهش پیدا ‏کرد. مهر و آبان ‌سال ۹۷، تهران پنج روز هوای پاک و ۳۹ روز هوای سالم را تجربه کرد که به این ‏ترتیب، تعداد روزهای پاک در این مدت نسبت به مدت مشابه در ‌سال ۹۶ از یک روز به پنج روز ‏افزایش پیدا کرد و در مقابل، ۱۳ روز وضع نارنجی و قرمز که در مدت زمان مشابه در‌ سال ۹۶ ‏وجود داشت، برای همین بازه زمانی در‌ سال ۹۷ از بین رفت و به سالم تبدیل شد. اما وضع امسال ‏نشان از برگشت گسترده آلودگی دارد. پایتخت در مهر و آبان اصلا روز پاک نداشته است که از این ‏منظر، اوضاع از‌ سال ۹۶ هم بدتر است. از طرفی، سه روز هوا وضع ناسالم برای گروه‌های ‏حساس داشته است. این درحالی است که در همین بازه زمانی در‌ سال ۹۷، تهران اصلا روز ناسالم ‏نداشته و ۴۴ روز هوا پاک یا سالم بوده است. روزهای آذر ماه هم روزهای سختی بوده و تاکنون شرکت ‏کنترل کیفیت هوا چهار روز را به‌عنوان روزهای ناسالم اعلام کرده است. ‏

در هوای آلوده آه نکشید (جزئیات بیشتر)

کیانی، متخصص ریه به بیماران روحی و کسانی که ناراحتی‌‏های اضطرابی دارند به‌عنوان گروه‌های در معرض خطر در آلودگی، اشاره می‌کند و می‌گوید «آه» کشیدن موجب وارد شدن حجم بالایی ‏از هوا به داخل ریه‌ها می‌شود. آه کشیدن که بیشتر در دختران جوان دیده می‌شود نشانه بیماری‌های اضطرابی و روحی است که ‏این افراد در زمان کنکور، درگیری با مشکلات مدرسه یا خانوادگی دچار «آه» کشیدن همراه با تنگی نفس می‌شوند که در زمان ‏معاینه به دلیل آه کشیدن مکرر، پزشک متوجه بیماری‌های اضطرابی و روحی می‌شود. این متخصص بیماری‌های ریوی، می‌گوید ‏هر فرد در حالت عادی ۵۰۰ سی‌سی هوا وارد ریه می‌کند که آه کشیدن موجب وارد شدن ۱ تا ١,۵ لیتر هوا به داخل ریه‌ها ‏می‌شود که این مسأله نمی‌تواند عوارضی برای فرد داشته باشد، اما از نظر علمی آه کشیدن توصیه نمی‌شود. افرادی که جراحی ‏شکمی داشته‌اند، هم آه می‌کشند. کیانی می‌گوید این افراد در برخی مواقع به دلیل جلوگیری از روی هم خوابیدن ریه‌ها ناچار ‏به آه کشیدن هستند که البته به این افراد نیز توصیه می‌شود از دستگاه‌های مخصوص که میزان مشخصی از هوا را به روش علمی ‏وارد ریه می‌کند، استفاده کنند.‏

چه کسانی باید در خانه بمانند؟

وقتی میزان آلاینده‌ها به درجه ١۵٠ برسد، اوضاع رو به وخامت می‌رود؛ این عدد به معنی هشدار است. در درجه ١۶٠ تعطیلی مدارس و مراکز دیگر در دستور کار دولت‌ها قرار می‌گیرد. اتفاقی که این روزها صرفا برای مدارس تهران اعمال شد؛ آن هم با اطلاع‌رسانی قطره‌چکانی و نه چندان مناسب. وقتی میزان آلاینده‌ها به درجه ١٧٠ و بالاتر برسد موجب تخلیه شهرها و منع رفت‌وآمد می‌شود و تجاوز این عدد از ٢٠٠ هشدار شیمیایی برای شهرهاست. اثرات بد ذرات معلق کوچک بر ریه آن‌قدر زیاد است که با ماسک‌های معمولی نمی‌توان از زیان‌های آن کاست. کیانی علایم آلودگی هوا را شامل تنگی نفس، سیاهی لب‌ها، فرورفتن عضلات به هنگام نفس‌کشیدن اعلام می‌کند: «اگر تعداد تنفس فرد از ٢۴ تنفس در دقیقه به‌طور مداوم بیشتر شود، این نیز یک نشانه از عوارض آلودگی هواست؛ چیزی شبیه این روزهای تهران و بسیاری از مردمی که آسیب‌پذیری بیشتری در مواجهه با آلاینده‌ها دارند.» این پزشک متخصص می‌گوید: «به اعتقاد من در وضعیت هشدار باید اطلاع‌رسانی عمومی صورت بگیرد و توصیه این است که سالمندان، بیماران قلبی و تنفسی فعالیت‌های جسمی خود را کاهش دهند و در منزل بمانند. در وضعیت اعلام خطر هم می‌توان توصیه کرد که تمام افراد فعالیت‌های خارج از منزل خود را کم کنند و باید نسبت به حذف تدریجی منابع آلودگی هوا اقدام شود و در وضعیت اضطراری یا بحران باید ادارات، مراکز آموزشی و منابع آلاینده را تعطیل کرد.» او همچنین توصیه می‌کند: «افرادی که آسم شدید و برونشیت مزمن دارند، افراد بالای ۶۵‌ سال و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی مزمن، تنفسی و کودکان در هوای آلوده نباید از منزل خارج شوند.»