پیام زلزله از بم به تهران
سید جلال ملکی با اشاره به پنجم دی ماه که سالگرد زلزله مرگبار بم و روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی در تقویم است، درباره آموخته‌ها و پیام‌های این زلزله برای شهری مانند تهران گفت: در میان بلایای طبیعی که در کشورمان رخ داده، زلزله مهیب‌ترین و پرتلفات‌ترین حادثه بوده است، اما باید توجه داشته‌باشیم که بلای طبیعی فقط زلزله نیست، آتشفشان‌ها، طوفان‌های سهمگین، سیل و باران های سیل آسا، آتش سوزیهای گسترده در جنگلها و منابع طبیعی، رانش زمین و... نیز جزو بلایای طبیعی است که باید در برابر آن آمادگی داشته باشیم.
ملکی با بیان اینکه در صورتی که آمادگی لازم برای کنترل خسارات و آسیبهای ناشی از بلایای طبیعی و حتی غیرطبیعی وجود نداشته باشد، امکان تبدیل آن به بحران وجود دارد، افزود: بحران در تمام کشورهای دنیا اتفاق می افتد و تقریباً هیچ کشوری یارای مقابله کامل با بحران را ندارد، اما بعضی بحرانها سبب می‌شود که یک منطقه بحران‌زده تا سالها قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را نداشته باشد.
این کارشناس ارشد ایمنی با بیان اینکه کنترل بحرانهای طبیعی از نشانه‌های قدرت یک کشور است، گفت: در واقع هرچه یک کشور بتواند بحران و حوادث طبیعی خود را بهتر کنترل کند نشان دهنده اقتدار آن کشور محسوب می شود البته باید توجه داشت که در بحران تمام دستگاهها دارای مسئولیت هستند و نمیتوان فقط از یک بخش یا یک سازمان توقع امدادرسانی داشت، همه دستگاهها و حتی مردم عادی باید در این زمینه کمک کنند و هرفرد یا سازمان وظایف خاص خودش را دارد.
وی با تاکید بر اینکه در بحران باید تمام بخش‌ها وظایف خود را انجام داده و از دخالت در کاریکدیگر خودداری کنند، ادامه داد: بخشهای دولتی و غیردولتی و مردم هر یک وظایفی دارند که باید با آنها کاملاً آشنا بوده و به سرعت انجام دهند و این رمز موفقیت یک کشور در کنترل بحران است. اگر چه پر واضح است که نقش و مسئولیت نهادهای دولتی به واسطه در اختیار داشتن امکانات لازم بسیار بیشتر از سایر بخش هاست.
ملکی ادامه داد: دستگاههای دولتی در زمان وقوع بحران و حوادث طبیعی باید نسبت به آماده سازی و بسیج امکانات مورد نیاز اقدام کند. از جمله باز کردن سولههای بحران و اماکن امن، اعزام تیمهای امداد و نجات، ایجاد مراکز درمان، بستری و اعزام، تهیه آذوقه و به ویژه آب آشامیدنی سالم که از مهمترین نیازهاست، تامین چادر، کانکس و امکانات اقامت موقت، فراهم شدن لوازم مورد نیاز مانند البسه، وسایل ارتباطی، وسایل بهداشتی، لوازم کودکان و... البته وظایف دستگاههای دولتی به همین جا ختم نمی شود، اقداماتی نیز وجود دارد که باید در زمان قبل از بحران انجام شده باشد که اقداماتی مانند فراهم کردن زیرساختها برای کاهش خسارت نظیر دورههای آموزشی و ... از جمله آنهاست.
به گفته سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران این آموزشها نه در زمان وقوع بحران، بلکه در طول سال و به روشهای مختلف باید ارائه شود و آموزش و پرورش نیز باید با گنجاندن مباحث ایمنی به‌ویژه زلزله می‌تواند نقش به سزایی در این خصوص ایفا کند.
ملکی با بیان اینکه ساخت سولههای بحران مطابق با اصول مهندسی و با مقاومت بالا در هر شهر و متناسب با جمعیت حاضر و همچنین نگهداری اقلام ضروری در انبارهای مربوطه که در زمان نیاز در ساعات اولیه بتوان نسبت به اسکان زلزله زدگان و تقسیم لوازم بین آنان اقدام کرد، جزو ضروریات است، گفت: برگزاری مانورهای بحران نیز تاثیر زیادی در واکنش سریع و صحیح شهروندان خواهد داشت، البته به شرطی که این مانورها بی کیفیت و در سطح پایین نبوده و شبه واقعی باشد و فقط برای پُر کردن چند برگ گزارش کاغذی و صوری نباشد.
ملکی با بیان اینکه ستاد بحران هر بخش باید اعضاء خود را از قبل شناخته و مسئولیتهای آنان مشخص شده باشد، خاطرنشان کرد: زمان بحران موقعیت مناسبی برای انتخاب نفرات بحران و تقسیم وظایف نیست. هر مسئول باید به وظایف محوله خود آشنا بوده و نسبت به انجام آنها اقدام کند. یکی از مهمترین بخشهای ستاد بحران، بخش اطلاع رسانی است که باید نسبت به انتشار اخبار سریع و صحیح از طریق رسانههای رسمی کشور انجام شود. متاسفانه در بحرانها و زلزلههای اخیر در کشور نبود یک منبع اطلاع رسانی تخصصی و مورد تایید، نه تنها مردم را از دریافت اخبار درست محروم کرده بلکه فضا را برای سوء استفاده شایعه پردازان و فرصت طلبان فراهم می کند. این حالت باعث ایجاد ناآرامی و بر هم خوردن آرامش هموطنان در سایر نقاط کشور نیز می شود. مسئولان باید با مصاحبه‌های صحیح و آرامش بخش، مردم را از تامین مایحتاج آنها مطمئن کرده و به آنان اطمینان دهند که همواره در کنار آنان خواهند ماند.
سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران ادامه داد: رسانهها نیز نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند. آنان می توانند در زمان پیش از وقوع حادثه با یادآوری ایام بحران، مسئولان را مجاب به انجام وظایف خود بویژه در امر آموزش کنند. حتی نقد عملکرد مسئولان مربوطه در بحران های قبلی نیز می تواند علاوه بر نشان دادن نقاط ضعف و قوت یک مسئول، مدیران بالادستی را در انتخاب افراد شایسته در مدیریت بحران هوشیارتر کند. مقطع بحران، زمان آزمون و خطای افراد نیست. زمان بحران، مرحله انجام کار و وظایف است و مدیران باید در انتخاب نفرات توانمند و با تجربه دقت داشته باشند.
و با اشاره به نقش شهروندان در این زمینه گفت: مردم و هموطنان نیز می توانند در این زمینه بسیار کمک کنند. آنان باید با فراگیری دورههای آموزشی و عمل به آنها در زمان بحران از گسترش آسیبها و تلفات جلوگیری کنند. نوسازی و مقاوم سازی ساختمانها خصوصاً در روستاها و بافت های فرسوده از دیگر اقدامات موثر هموطنان است و نکته مهم اینکه در زمان بحران سراسیمه و بدون هدف وارد معابر و خیابانها نشده و با ایجاد ترافیکهای کاذب، مانع امدادرسانی نیروها نشوند. به نیروهای امدادی و مسئولین اعتماد داشته باشند و از طریق رسانههای مورد تایید به ویژه رادیو که رسانه زمان بحران است، در جریان اخبار و توصیههای لازم قرار بگیرند.
ملکی ادامه داد: یکی از بزرگترین مشکلاتی که کلانشهرها را درهنگام وقوع زلزله وجود دارد، وجود بافتهای فرسوده شهرهاست. غالباً این بخش ها از ابنیه و ساختمانهای قدیمی که عمر زیادی دارند تشکیل شده و بسیاری از این ساختمانها که غالباً کوچک و در فضایی به هم فشرده هستند، در گذشته براساس اصول معماری و شهرسازی ساخته نشدهاند. بسیاری از این ساختمانها فندانسیون و زیرسازی مناسبی نداشته و معابر آنها بسیار باریک است و در صورت بروز زلزله حتی گاهی با لزرشی کوچک تخریب می شوند و باعث مسدود شدن معابر می شوند و همین امر باعث اختلال در تردد خودروهای امدادی می شود.
وی اضافه کرد: گاهی خطرات پس از زلزله، از خود زلزله بیشتر است مانند بی‌احتیاطی به هنگام خروج افراد. در موارد زیادی افراد به سرعت وارد معابر شده و با خودروهای عبوری برخورد کرده و یا به هنگام حرکت در راه پلهها به پایین سقوط کردهاند. استفاده از آسانسور نیز از عوامل خطرناک است. خطرات شکستگی خطوط انرژی مانند نشت آب که می تواند باعث جاری شدن در زیر آوارها و معابر شود و لولههای گاز که می تواند باعث انفجار و آتش سوزی شود. در برخی زلزلههای بزرگ دنیا، بخش زیادی از شهر بعد از زلزله دچار آتش سوزی می شود. البته اقدامات خوبی در زمینه تعبیه سیستم قطع کن اتوماتیک در خطوط انرژی انجام شده که باید تکمیل شود.
به گفته این کارشناس ایمنی، تراکم جمعیت در شهرهای بزرگ بویژه بافتهای فرسوده نیز از عوامل افزایش ریسک خطر است. مسایل دیگری چون پارک چندلایه و نامنظم خودروها، سقوط درختان، دکلها و تیرهای برق و مخابرات، احتمال تخریب پل ها و .... را هم به این مسایل باید اضافه کرد و آن وقت می بینید در صورت بروز زلزله، با یک بحران مواجه می شویم که روند امدادرسانی را با مشکلات زیادی مواجه می کند.
ملکی با بیان اینکه سازمان آتش نشانی تهران نیز در کنار سایر نیروها از جمله ستاد بحران شهرداری تهران، هلال احمر، اورژانس، نیروهای نظامی و انتظامی و.... در ستاد مدیریت بحران حضور دارد، گفت: پس از زلزله بم بود که سازمان و ساختار مدیریت بحران در کشور به شکل فعلی درآمد، اما لازم است پیام‌ها و پیامدهای آن زلزله را درست و کامل درک کنیم و آن را برای هرنوع بحران احتمالی در تهران و دیگر شهرهای کشور به کار بگیریم.
