آن ۸۰ ساعت بحرانی؛ روایت لحظه به لحظه آنچه برای هواپیمای اوکراینی رخ داد

بازخوانی آن سه روز حتما نمی‌تواند خسارت وارده را جبران کند اما شاید برای همه ما، درس عبرتی بزرگ باشد تا از اشتباهاتمان، در هر عرصه‌ای که هستیم، در آینده جلوگیری کنیم.

چهارشنبه ۱۸ دی

ساعت ۱۲ شب/ بیدگنه، ۴۶ کیلومتری تهران؛ یک سامانه پدافندی جدید برای حفاظت از یکی از تاسیسات مهم سپاه پاسداران مستقر می‌شود. بالاترین سطح آماده باش نظامی یعنی آماده‌باش ۳-۳ برای این واحد تعریف شده است.

ساعت ۱:۲۰ شب/ تهران؛ عملیات انتقامجویانه شهید قاسم سلیمانی، با رمز یا زهرا (س) آغاز می‌شود.

ساعت ۲:۰۴ صبح (به وقت تهران)/ پایگاه عین الاسد، ۱۶۰ کیلومتری بغداد؛ اولین موشک ایران به پایگاه اصابت می‌کند. حمله موشکی دو ساعت طول می‌کشد و تقریبا هر ۱۵ دقیقه یک موشک به این پایگاه اصابت می‌کند.

ساعت ۳:۰۸/ تهران؛ نخستین اخبار در مورد برخاستن هواپیماهای آمریکایی از پایگاه‌های خود در امارات و عراق منتشر می‌شود. همزمان ظاهرا اخبار از منبع نامشخص خبر از شلیک موشک کروز به سمت ایران می‌دهند. بعد از آن، شبکه یکپارچه پدافندی چندین بار وجود این اشیاء در آسمان ایران را به واحدهای پدافندی تذکر می‌دهند.

ساعت ۵:۱۵ صبح/ تهران؛ فرودگاه امام خمینی (ره)؛ پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین به مقصد کیف تاخیر دارد. علت Over شدن هواپیما است یعنی سنگینی هواپیما و تخلیه بار مسافران. دلیل آن هم احتمالا به خاطر فول شدن باک‌های هواپیما از بنزین.

ساعت ۶:۰۵ صبح/ فرودگاه امام خمینی (ره)؛ هواپیما از محل پارک خود خارج و آماده پرواز می‌شود.

ساعت ۶:۱۲ صبح/ تهران؛ فرودگاه امام خمینی (ره)؛ پرواز شماره ۷۵۲ از زمین برمی‌خیزد.

کمی بعد، ساعت نامعلوم/ هواپیما از برج مراقبت پرواز فرودگاه امام خمینی (ره) به اوج گیری ادامه داده و سپس تحویل واحد تقرب پرواز مهرآباد و مجاز به اوج گیری تا ارتفاع ۲۶ هزار پا می‌شود.

ساعت ۶:۱۴/ تهران، پرند؛ نزدیک بلوار امام خمینی (ره)؛ هواپیما در ارتفاع حدودا ۸ هزار پایی از سطح زمین است که ارتباط سرویس ای دی اس- بی آن قطع می‌شود.

کمی بعد؛ ساعت نامعلوم/ آن طور که ستاد کل نیروهای مسلح می‌گوید: این پرواز، درهنگام چرخش (احتمالا به سمت شمال)، کاملاً در حالت نزدیک‌شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد. (مشخص نیست که منظور ستاد کل نیروهای مسلح از حالت نزدیک شونده، مسیر پروازی این هواپیماست یا ارتفاع آن. در صورتی که منظور مسیر پروازی باشد، این موضوع با سخنان سردار حاجی زاده در خصوص اینکه هواپیما در مسیر خود بوده است؛ تناقض دارد.)

کمی بعد؛ ساعت نامعلوم/ اپراتور پدافند به یک شیء در آسمان مشکوک می‌شود و تلاش می‌کند که با مرکز عملیات امنیت یا SOC تماس بگیرد اما موفق نمی‌شود. (به دلیل سامانه‌های جمینگ یا شلوغی خط یا ...)

ساعت حدود ۶:۱۵/ اپراتور تصمیم به شلیک موشک به سمت این هواپیما می‌گیرد و موشک به سمت هواپیما شلیک می‌شود.

کمی بعد؛ ساعت نامعلوم/ هواپیما به سمت راست گردش می‌کند و ظاهرا می‌خواهد به فرودگاه بازگردد. (سازمان هواپیمایی کشوری در گزارش اولیه خود دلیل این موضوع را یک مشکل فنی اعلام کرده است. با این حال گفته شده که خلبان هیچ وضعیت اضطراری را اعلام نکرده است. با توجه به این فرضیه که برخی می‌گویند دو موشک به سمت هواپیما شلیک شده و یکی از آن‌ها اصابت نکرده است احتمالا، خلبان با مشاهده شلیک اول، قصد بازگشت به فرودگاه را داشته که موشک دوم به نزدیکی کابین آن برخورد می‌کند و به احتمال قوی کادر پروازی را درجا می‌کشد. در عین حال با توجه به قطع شدن رادار هواپیما، این امکان هم هست که هواپیما به طور طبیعی و به دلیل این نقص فنی قصد بازگشت به فرودگاه را داشته که مورد اصابت قرار گرفته است.

ساعت ۶:۱۹:۳۵ ثانیه/ شهریار، منطقه محمود آباد خلج آباد، پارک لاله: هواپیما سقوط می‌کند.

ساعت ۶:۴۷/ سایت خبری نورنیوز در کانال تلگرامی خود برای نخستین بار خبر اولیه سقوط هواپیما را اعلام می‌کند.

ساعت ۹:۳۰/ خبرگزاری ایرنا؛ رئیس مرکز ارتباطات وزارت راه آتش سوزی در قسمت موتور هواپیما را دلیل این حادثه اعلام می‌کند. وی با رد هرگونه شایعه درخصوص اصابت موشک به بوئینگ ۷۳۷ شرکت هواپیمایی اوکراینی، گفت: در صورتی که این حادثه به دلیل اصابت موشک بود هواپیما در آسمان منفجر می‌شد اما آتش سوزی در قسمت موتور این هواپیما و تلاش ناموفق خلبان برای کنترل هواپیما منجر به سقوط و فوت تمام سرنشینان آن شد.

ساعت حدود ۱۰:۲۰ صبح/ العربیه به نقل از دیلی میل خبر می‌دهد که اطلاعات سرعت هواپیما نشان می‌دهد که هواپیما در آسمان منفجر شده است. (بعدا مشخص می‌شود که این خبر نادرست است چرا که دیلی میل، هواپیما را صرفا تا لحظه باقی ماندن روی رادار و بر اساس سایت فلایت رادار، دنبال کرده است در حالی که سقوط، حدودا ۴ دقیقه بعد اتفاق افتاده است.)

ساعت حدودا ۱۰:۳۰/ سایت اسپوتنیک از سفارت اوکراین در تهران خبر می‌دهد که این سفارت عقیده دارد سقوط هواپیما به دلیل نقص فنی در یکی از موتورهای آن بوده است و حمله تروریستی یا موشکی در کار نبوده است. کمی بعد این بیانیه از سایت سفارت پاک می‌شود.

ساعت ۱۱:۳۰/ رئیس جمهور اوکراین در اولین واکنش گفت: از انتشار تئوری‌های بی‌پایه و بدون مدرک در زمینه سقوط این هواپیما باید دوری کرد. او در عین حال دستور بازگشایی یک پرونده جنایی در این خصوص را صادر کرد.

ساعت ۱۲:۱۶/ رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری مهر در حاشیه مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی در مسجد قدس فرودگاه مهرآباد درباره اینکه جعبه سیاه هواپیماها برای بازخوانی به کشور تولیدکننده ارسال می‌شود آیا قرار است جعبه سیاه این بوئینگ در آمریکا بازخوانی شود، گفت: جعبه سیاه را به شرکت سازنده و آمریکایی‌ها نخواهیم داد. فعلا معلوم نیست جعبه سیاه برای بازخوانی به کدام کشور می‌رود.

ساعت ۱۲:۵۱/ حیاط ساختمان دولت؛ پاستور؛ علی ربیعی سخنگوی دولت در بیان جزییات حادثه هواپیما می‌گوید: وقتی تیک آف می‌کنه هواپیما با سوخت بالایی که داشته هر چیزی ممکنه این انفجار رو به وجود بیاره. سه دقیقه بعد از پرواز سقوط می‌کنه. (این دیتا با توجه به زمان‌بندی‌های از پیش گفته شده صحیح نیست)

ساعت ۱۴:۴۹/ رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری در پاسخ به این سوال که مسایلی که در زمینه آتش گرفتن هواپیما در حین پرواز در فضای مجازی منتشر می‌شود را تایید می‌کنید یا خیر؟ به ایسنا گفت: هرگونه اظهارنظر درباره علت سانحه منوط به گزارش تیم بررسی سانحه‌ای است که در محل حضو دارند و به محض اینکه گزارشی در این زمینه به دست من برسد، آن را اطلاع‌سانی می‌کنیم. وی در پاسخ سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا در گزارش‌هایی که تاکنون به دست شما رسیده خبری مبنی بر اینکه هواپیمای سقوط کرده اوکراینی قبل از سقوط آتش گرفته بود و منفجر شد یا آنکه در هنگام برخورد با زمین این اتفاق افتاد؟ افزود: جیزی تاکنون در این زمینه گزاش نشده است.

ساعت ۱۸:۳۰/ سردار ابوالفضل شکارچی، سخنگوی ارشد نیروهای مسلح در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: در حوزه جنگ روانی امروز باز آمریکایی‌ها تبلیغ کردند که هواپیمای اوکراینی مورد اصابت قرار گرفته است که این هم حرف مضحکی است؛ اکثریت مسافران این هواپیما جوانان ارزشمند ایرانی بودند، ما هر کاری می‌کنیم برای دفاع و امنیت مردم و کشورمان است. سردار شکارچی با تاکید بر اینکه شایعاتی که در خصوص این هواپیما مطرح می‌کنند کاملا دروغ محض است و هیچ کارشناس نظامی و سیاسی این موضوع را تایید نمی‌کند، افزود: قطعا این موضوع توسط خط نفاق به نفع آمریکایی‌ها دنبال می‌شود و توطئه‌ای دیگر در حوزه جنگ روانی است.

ساعت حدود هشت/ کانادا برای نخستین بار در خصوص هواپیمای مسافربری اظهارنظر کرد. جاستین ترودو در بیانیه خود، اطمینان داد که کشورش در این زمینه پیگیر تحقیقات کامل برای روشن شدن دلایل سقوط خواهد شد. آقای ترودو گفته است که برای تحقیقات در این زمینه کانادا با شرکای خود در تماس نزدیک است.

۲۱:۳۰/ محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی به خبرگزاری ایسنا می‌گوید: «شایعه برخی رسانه‌های خارجی درباره حمله تروریستی، انفجار یا تیراندازی به عنوان دلیل سقوط هواپیمای اوکراینی درست نیست و نقص فنی دلیل حادثه بوده است.»

۲۲:۰۰/ گزارش اولیه حادثه از سوی سازمان هواپیمایی کشوری منتشر می‌شود.

توضیح: در این روز و از حوالی ساعت ۱۶، در فضای مجازی و توسط برخی از کاربران ایرانی و خارجی که بعضا در زمینه صنعت هوایی تخصص داشتند، ادعاهایی در خصوص هواپیما مطرح می‌شود. این ادعاها عمدتا مبتنی بر وجود سوراخ‌هایی بر بدنه هواپیما در تصاویر منتشر شده و یا عکسی در خصوص یک سر جنگی موشک است. سایت ایندیپندنت نیز در این روز، گزارشی مبنی بر این روایت‌ها می‌نویسد. با این حال هیچ مقام رسمی در هیچ کشوری در این روز در زمینه احتمال اصابت موشک به هواپیما صحبت نمی‌کند.

با این حال طبق اظهارات سردار حاجی زاده و سردار سلامی، فرمانده نیروی هوافضای سپاه صبح چهارشنبه که برای فرماندهی عملیات موشکی در غرب کشور حضور داشته، حدس می‌زند که این سقوط توسط پدافند خودی باشد و در راه برگشت به تهران، آن را تلفنی به مسئولان اطلاع‌رسانی می‌کند. تا وقتی که حاجی زاده به تهران برسد، ستاد کل نیروهای مسلح تیمی را مامور رسیدگی به این ماجرا کرده و همه عوامل ذیربط را به قرنطینه (اطلاعاتی) برده است. طبق گفته سردار سلامی، غروب روز چهارشنبه، سپاه به این یقین می‌رسد که موشک به این هواپیما اصابت کرده است.

پنج شنبه ۱۹ دی

ساعت ۱ و ۳۰ بامداد: خبرگزاری رویترز به نقل از سرویس‌های اطلاعاتی غربی خبر می‌دهد که این سرویس‌ها هیچ نشانه‌ای از اسقاط هواپیمای اوکراینی در دست ندارند. این مطلب را منابع کانادایی به این خبرگزاری اعلام کردند.

ساعت ۵ صبح/ کارشناسان اوکراینی برای بررسی حادثه وارد تهران می‌شوند.

ساعت ۱۱:۱۵/ دبیر شورای امنیت اوکراین، فرضیه سقوط هواپیما به وسیله موشک تور روسی را به عنوان اولین فرضیه تیم اوکراینی مطرح می‌کند.

۱۷:۵۷/ حسن رضایی‌فر، رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی کشوری در گفت وگو با ایرنا، گفت: موضوع سقوط هواپیمای اوکراینی به دلیل اصابت موشک یا عملکرد پدافند، در جلسه خاصی بررسی و در همان جلسه منتفی اعلام شد. طرح‌های پدافند کشور با شبکه پروازی هماهنگ عمل می‌کند و هیچ‌گونه ناهماهنگی وجود نداشته است. طرح موضوع برخورد موشک یا راکت به هواپیما نیز منتفی است، زیرا در این صورت هواپیما در همان لحظه منفجر می شد و قابلیت بازگشت نداشت؛ این درحالی است که خلبان پرواز با هدف کنترل و جلوگیری از سقوط درحال بازگشت به فرودگاه بوده است. علت سقوط بیشتر یک موضوع فنی و تکنیکال است تا اینکه با طرح موضوعات تروریستی و امنیتی بخواهیم به سانحه سقوط دامن بزنیم.

رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی کشوری درباره انتشار عکسی از یک کلاهک موشک منتسب به محلی در اطراف سایت سانحه بوئینگ ۷۳۷ هم گفت: «این عکس را رد می‌کنیم، زیرا نخستین بار در یکی از سایت‌های خارجی و یک توئیت منتشر شد. به عنوان رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی کشوری در فضای مجازی،‌ با منتشرکننده آن توییتر صحبت کردم و آنها نیز در وب‌سایت خود به‌طور رسمی اعلام کردند که ‌این عکس را از یک منبع غیرموثق گرفته بودند. در محل سانحه، هیچ قطعه‌ای از موشک پیدا نشده است.»

ساعت حدود هشت شب/ رئیس جمهور اوکراین، ابتدا با بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا صحبت می‌کند و با توجه به حضور اتباع بریتانیا در این پرواز از او می‌خواهد که کشورش در تحقیقات مشارکت کنند و بعد از آن با حسن روحانی، رئیس جمهور صحبت می‌کند.

ساعت حدود هشت شب/ در همان زمان شبکه تلویزیونی سی بی اس در گزارشی به نقل از مقامات آمریکایی می‌گوید که این هواپیما با موشک ساقط شده است. آن‌ها می‌گویند که مقامات اطلاعاتی آمریکا توانسته‌اند رد مادون قرمز دو موشک شلیک شده را بزنند.

ساعت حدود ۹ شب/ دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا می‌گوید: «آنچه اتفاق افتاده در مورد هواپیمای اوکراینی اتفاق وحشتناکی بوده است و شاید کسی اشتباه کرده باشد. من هم مشکوک‌ام...حس می‌کنم اتفاق خیلی فجیعی افتاده.»

ساعت ۲۱ و ۳۶ دقیقه/ یک کانال تلگرامی که توسط یکی از خبرنگاران شبکه‌های معاند خارج از کشور تاسیس شده فیلمی ادعایی از لحظه اصابت موشک به هواپیما را منتشر می‌کند.

ساعت ۹:۴۲ شب/ توییت حسام‌الدین آشنا: هشدار! به کارگزاران ایرانی‌تبار رسانه‌های فارسی‌زبان هشدار داده می‌شود از مشارکت در جنگ روانی مربوط به هواپیمای اوکراینی و همکاری با ایران‌ستیزان خودداری کنند.

ساعت ۲۲:۳۰/ علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری، فرضیه اصابت موشک به هواپیما را رد کرد.

ساعت حدود ۲۳:۳۰/ جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا رسما ایران را به شلیک موشک به هواپیمای مسافربری متهم می‌کند.

ساعت حدود ۱۲ شب/ نیویورک تایمز صحت ویدئوی ادعایی خبرنگار ایرانی یکی از شبکه‌های خارج از کشور را تایید می‌کند.

جمعه ۲۰ دی

۲۲ دقیقه بامداد/ سخنگوی دولت بیانیه‌ای در رد ادعاهای آمریکا صادر کرد. در بند ۵ این بیانیه آمده است: «امروز به روش کاملا حساب شده و شناخته شده در عملیات روانی به نقل از یک منبع آگاه از پنتاگون که خواسته نامش فاش نشود خبر اصابت دو موشک به هواپیمای اوکراینی را با آب و تاب در رسانه ها منعکس کرده است. در آینده که مشخص شد این ادعای دروغ عاری از حقیقت است هیچ کس مسئولیت این دروغ بزرگ را بر عهده نخواهد گرفت.»

۴۰ دقیقه بامداد/ موسوی، سخنگوی وزارت خارجه در بیانیه‌ای، از نخست وزیر کانادا و هر دولتی که اطلاعاتی در این خصوص دارد درخواست کرد که این اطلاعات را در اختیار کمیته بررسی سانحه قرار دهد.

صبح جمعه/ نتیجه تحقیقات ستاد کل نیروهای مسلح به پایان رسیده و مشخص شده که موشک توسط واحد پدافندی سپاه به هواپیما شلیک شده است.

ساعت حدودا ۱۳/ خبرنگار سی بی اس که در محل حادثه حاضر شده مدعی می‌شود که صحنه حادثه پاکسازی شده است.

ساعت حدودا ۱۵ و ۳۰ دقیقه/ اوکراین اعلام کرد اطلاعات مهمی را در خصوص این سانحه از آمریکا دریافت کرده است.

ساعت حدودا ۱۶/ رئیس جمهور از نتیجه تحقیقات ستاد کل نیروهای مسلح مطلع می‌شود و دستور برگزاری جلسه فوری شورای عالی امنیت ملی را صادر می‌کند.

ساعت ۲۰:۳۰/ یک روزنامه‌نگار در توییتی مدعی می‌شود که به روزنامه‌ها اطلاع داده شده برای خبر مهمی، فعلا روزنامه خود را به چاپخانه نفرستند.

ساعت ۲۲:۱۳/ خبرگزاری فارس در خبری مدعی می‌شود که نتیجه تحقیقات در مورد هواپیمای اوکراینی فردا مشخص خواهد شد.

ساعت ۲۲:۲۰/ شبکه سه سیما مستندی به نام نبرد امواج را پخش می‌کند. این مستند به پدافند هوایی ایران از زمان جنگ تحمیلی تاکنون و اهمیت آن از لحاظ استراتژیک برای دفاع در برابر حملات هوایی می پردازد.

شنبه ۲۱ دی

ساعت ۷:۰۴ صبح/ ستاد کل نیروهای مسلح در بیانیه‌ای اعلام می‌کند هواپیمای اوکراینی به دلیل خطای انسانی مورد اصابت موشک قرار گرفته است.