آشتی دو برادر ناتنی!؟

حدود پنج سال است که پس از حمله عده‌ای خودسر به سفارت عربستان در تهران و کنسول‌گری این کشور عربی در مشهد ، روابط دیپلماتیک دو کشور ایران و عربستان قطع شده است گرچه درمورد موضوع حج بنا به ضرورت، مقام‌های مربوطه دو کشور با یکدیگر رایزنی و گفت‌وگوهایی داشته‌اند ولی در عرصه سیاسی ، تهران و ریاض در حالت قهر دیپلماتیک به سر می‌برند.

طی سال‌های اخیر مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده‌اند که حاضرند بدون پیش شرط با عربستان گفت‌وگو و رایزنی کنند ولی این پیشنهاد با استقبال چندانی از سوی مقام‌های سعودی روبرو نشده است و آن‌ها با سردی با این موضوع برخورد کرده‌اند ، ولی در روزهای اخیر مقامات دو کشور از طریق دیپلماسی تریبونی سعی کرده‌اند که پالس‌های مثبتی را به یکدیگر ارسال کنند چنانکه پس از اینکه وزیر خارجه کشورمان در جمع تجار ایرانی و هندی در شهر بمبئی هند ، بار دیگر اعلام کرد که ایران برای مذاکره با عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس آماده‌ و حاضر به ارائه پیشنهادات در خصوص امنیت در این منطقه به ویژه در تنگه هرمز است و پیشنهاداتی برای ایجاد آرامش و صلح در تنگه هرمز ارائه کرده است ( به نظر می‌رسد منظور ظریف از طرح ارائه شده، طرح صلح هرمز است که چندی پیش جزئیات آن در قالب نامه‌ای از سوی رئیس جمهور به سران کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان با همکاری کویت ارسال شد) وزیر خارجه عربستان در حاشیه مجمع جهانی اقتصاد در "داووس" سوییس در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز ضمن تکرار برخی از ادعاهای اثبات‌نشده ریاض علیه تهران در اظهاراتی اعلام کرد که عربستان حاضر است با ایران گفت‌وگو کند، البته در صورتی که ایران بپذیرد که نمی‌تواند برنامه‌های خود در منطقه را از طریق خشونت پیاده کند.

فیصل بن فرحان همچنین اظهار کرد: کشورهای زیادی پیشنهاد وساطت برای گفت‌وگوی میان عربستان و ایران مطرح کرده‌اند. در همین چارچوب روز چهارشنبه محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور نیز در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات نخست وزیر عراق مبنی بر اینکه سردار قاسم سلیمانی در سفری که به بغداد داشت و به شهادت رسید مأموریت دریافت پیام عربستان درباره طرح ایران را بر عهده داشت، گفت: موضع ایران با عربستان هیچ‌گاه به این صورت نبوده که هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته باشیم و آن‌ها پیامی ندهند و پیامی از ما دریافت نکنند؛ موضوع ایران و عربستان را نباید به موضوع رابطه ایران با آمریکا تشبیه کنیم؛ چراکه عربستان همسایه ما است. حال مدتی است که مشکلی پیش آمده و مسئله جنگ یمن نیز مزید بر علت شده و یک گرفتاری ایجاد کرده است. با این حال سیاست ما همواره بر این بوده که با همسایگان خود از جمله عربستان روابط خوبی داشته باشیم چرا که عربستان نیز کشوری اسلامی است و در گذشته دو کشور روابط خوبی با یکدیگر داشته‌اند. اعتقاد ما این است که حل مشکلات دو کشور به نفع دو دولت و همچنین کشورهای منطقه است و ما نباید اجازه دهیم رژیم صهیونیستی و دشمنان کشورهای اسلامی از این شکاف استفاده کنند.

با توجه به اظهارات روز چهارشنبه مقامات تهران و ریاض و همچنین توییت روز پنج‌شنبه محمدجواد ظریف و تأکید مجدد وی مبنی بر آمادگی ایران برای گفت‌وگو با همسایگانش جهت ایجاد ثبات و امید در منطقه، برخی از تحلیل گران معتقدند که شاید ایران و عربستان با مطرح کردن این اظهارات از طریق رسانه‌ها در صدد هستند که اعلام کنند که احتمالا تغییراتی در وضعیت روابط دیپلماتیک تهران و ریاض در پیش رو است و برخی از وساطت‌ها جوانه‌هایی از امیدواری را در این زمینه رویانده است.

در طول سه الی چهار سال اخیر برخی از کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای تلاش کرده اند که در راستای کاهش تنش در منطقه میان تهران و ریاض میانجی‌گری کنند ، وساطت‌هایی که بعضا تا مرحله‌ای به پیش رفته ولی سپس با برخورد سرد یکی از طرفین به خصوص عربستان متوقف شده است. در همین چارچوب در این روزها شاهد تلاش مجدد پاکستان برای کاهش تنش بین ایران و عربستان هستیم چنانکه "شاه محمود قریشی" وزیر خارجه این کشور در 22 دی‌ماه به تهران آمد و طی دو روز اقامت خود در ایران با حسن روحانی و محمدجواد ظریف دیدار کرد و سپس به ریاض رفت تا با همتای سعودی خود در مورد آخرین تحولات منطقه رایزنی کند و نتیجه گفت‌وگوهای خود با مقامات تهران در ارتباط با کاهش تنش بین دو کشور را به اطلاع مقامات سعودی برساند.

شاید سفر اخیر بن علوی به تهران و همچنین سفر چندی پیش شینزوآبه نخست وزیر ژاپن به عربستان سعودی را نیز بتوان در این چارچوب مورد توجه قرار داد چرا که عمان و توکیو هر دو علاقه‌مند هستند که در راستای ایجاد امنیت در منطقه ،سطح تنش در منطقه از جمله بین ایران و عربستان کاهش پیدا کند.

برخی از کارشناسان معتقدند که اگر اظهارات روزهای اخیر مقامات سعودی و تهران را نشانه ای از تمایل واقعی دو کشور برای کاهش تنش بدانیم و بتوانیم بر روی آن فراتر از جنبه رسانه‌ای‌اش حساب باز کنیم باید توجه داشت که پرونده‌های مختلفی در منطقه پیش روی تهران و ریاض وجود دارد که هر کدام به تنهایی توانمندی آن را دارند که مانع و یا عامل بهبود روابط دو کشور شود و قطعا موضوع یمن و تفاوت دیدگاهی که بین دو کشور در این زمینه وجود دارد یکی از پرونده های بسیار مهم و سرنوشت ساز در این عرصه است.

در مورد روابط ایران و عربستان ، نقش دولت‌های فرامنطقه‌ای را نیز نباید نادیده گرفت؛ چراکه به نظر نمی‌رسد که کشوری مانند آمر یکا به همراه هم پیمانش رژیم صهیونیستی در حال حاضر به دلایل سیاسی، اقتصادی و... علاقه‌ای داشته باشند که تنش بین دو کشور ایران و ریاض کاهش پیدا کند.

ولی در کنار توجه به این مسائل باید این واقعیت را پذیرفت که ادامه تنش بین ایران و عربستان نه تنها به ضرر این دو کشور بلکه به ضرر همه کشورهای منطقه است و اگر ابرهای تیره از آسمان روابط دیپلماتیک دو کشور کنار بروند بسیاری از مشکلات موجود منطقه در پی این موضوع حل و فصل خواهند شد و یا حداقل زمینه برای حل راحت تر آنها فراهم می‌شود .