دلیل سقوط تاریخی قیمت نفت چیست؟

روز جمعه زمانی که وزرای نفت کشورهای تولید کننده اعم از اوپک و غیر اوپک از وین خارج می شدمد، کمتر کسی فکر می کرد که قیمت نفت تنها دو روز بعد از آن با کاهشی بی سابقه رو به رو شود.

در واقع در حالی که روسیه مهر بطلان را بر توافق کاهش تولید زد، عربستان نیز در پی فروپاشی اوپک پلاس، قیمت گریدهای نفتی خود را کاهش داد تا پازل سقوط قیمت نفت تکمیل شود.

این شقوط قیمت در حالی اتفاق افتاده که اغلب کشورهای تولید کننده مفت برای مقابله با کسری بودجه نیازمند قیمت هایی به مراتب بالاتر هستند.

بر این اساس قیمت نفت برنت با کاهش ۲۸.۸ درصدی به قیمت ۳۲ دلار و ۲۳ سنت در هر بشکه رسید که پایین ترین قیمت از سال ۲۰۱۴ تا کنون است و بزرگترین ریزش روزانه قیمت را در تاریخ ثبت کرده است.

به نوشته خبرگزاری ایرنا، نفت شاخص آمریکا نیز سقوط بی سابقه ۳۱.۶ درصدی را تجربه گرد و به قیمت ۲۸ دلار و ۲۲ سنت در هر بشکه معامله شد.

یکی از سهامداران لوک اویل پیش از این اعلام کرده بود که روسیه به دلیل لغو توافق کاهش تولید نفت با اوپک روزانه از ۱۰۰ تا ۱۵۰میلیون دلتر زیان می بیند.

اما بزرگترین بازنده این میدان، نفت های شیل آمریکا است که با توجه به این قیمت ها تولید آن دیگر اقتصادی نخواهد بود و می تواند افزایش تولید ۶.۸ میلیون بشکه ای آمریکا در روز را با خطر جدی مواجه کند.

توافق سه ساله اوپک با روسیه روز جمعه با رد پیشنهاد کاهش ۱.۵ میلیون بشکه ای تولید نفت از روسیه پایان یافت.

سقوط آزاد با «نه» روسی

روزنامه دنیای اقتصاد نیز درباره کاهش شدید قیمت نفت نوشته است: نشست اوپک پلاس بالاخره برگزار و تصمیمی کاملا برخلاف انتظارات بازار گرفته شد. در حالی که کشورهای عضو اوپک پنج‌شنبه اعلام کرده بودند می‌خواهند ۵/ ۱ میلیون بشکه از تولیدات روزانه کم کنند به سد روسیه برخورد کردند.

بدون هیچ توافقی قرار شد از ابتدای ماه آوریل کشورها بدون محدودیت نفت تولید کنند و همین کافی بود تا شوک ۱۰ درصدی به قیمت نفت وارد شود. ریزشی که بزرگ‌ترین افت از زمان بحران جهانی ۲۰۰۸ محسوب می‌شود. برخی کارشناسان معتقدند این اتفاق می‌تواند بهای طلای سیاه را تا کانال ۳۰ دلار کاهش دهد.

به باور روس‌ها، کاهش تولیدات باعث تقویت نفت شیل آمریکا شده و ایالات متحده از این ابزار برای اعمال قدرت استفاده می‌کند. وزیر نفت کشورمان این روز را یکی از نشست‌های «بد» تاریخ اوپک نامید و بسیاری از ناظران در جلسه از فضای سرد میان وزرای نفت عربستان و روسیه خبر دادند.

اخبار جدید حاکی از آن است که احتمال دارد نوعی جنگ قیمتی در بازار نفت میان این غول‌های نفتی در بگیرد که قیمت طلای سیاه را با تهدید جدی‌تری مواجه می‌کند. این اتفاق که در پایان معاملات هفتگی بازار جهانی رخ داد، دیروز منجر به سقوط قیمت بورس‌های خاورمیانه شد و سهام آرامکوی عربستان به زیر قیمت عرضه اولیه خود رسید که اتفاقی نادر است.

درحالی‌که همه منتظر یک اقدام عملی از جانب اوپک و متحدانش در آخر هفته گذشته بودند، این گروه در رسیدن به توافقی برای کاهش تولید شکست خورد.

مخالفت غیرمنتظره روسیه به‌عنوان رهبر غیراوپکی‌ها با پیشنهاد کاهش تولید، شوک بزرگی به بازار نفت وارد کرد، به‌طوری‌که شاخص‌های برنت و نفت‌خام آمریکا روز جمعه به ترتیب ۹ و ۱۰درصد سقوط کردند تا بیشترین ریزش روزانه نفت از سال ۲۰۰۸ رقم بخورد. مخالفت روسیه با کاهش بیشتر تولید موجب شد که این گروه حتی توافق قبلی خود مبنی بر کاهش تولید ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز را هم تمدید نکند، بنابراین تولیدکنندگان نفت از اول آوریل (ماه آینده میلادی) می‎توانند بدون هیچ محدودیتی به میزان دلخواه به تولید نفت بپردازند.

اعضای اوپک پیش از دیدار با غیراوپکی‌ها توافق کرده بودند تولید را به میزان ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند که از این میزان یک‌سوم یعنی ۵۰۰ هزار بشکه بر دوش روسیه و دیگر اعضای غیر‌اوپک بود. اما روسیه روز جمعه این پیشنهاد را نپذیرفت و به گفته منابع آگاه بر موضع خود که تمدید توافق قبلی اوپک‌پلاس تا ژوئن بود، پافشاری کرد. بر این اساس اولین سناریویی که «دنیای‌اقتصاد» در گزارش قبلی خود با عنوان «سه سناریوی نفت در نشست نجات» مطرح کرده بود، محقق شد.

در پایان معاملات جمعه شاخص برنت ۴ دلار و ۷۲ سنت کاهش یافت و با قیمت ۲۷/ ۴۵ دلار در هر بشکه بسته شد. همین‌طور نفت‌خام آمریکا در این روز با کاهش ۶۲/ ۴ دلاری در قیمت ۲۸/ ۴۱ دلار بر بشکه معامله شد.

بر این اساس طلای سیاه بازدهی هفتگی منفی ۱۰ درصد را به ثبت رساند. این درحالی است که در هفته پیش از آن نفت با حدود ۱۵ درصد کاهش بیشترین افت هفتگی از ۲۰۰۸ یعنی بحران اقتصاد جهانی را به ثبت رسانده بود.

حال با ثبت رکورد بیشترین افت روزانه طلای سیاه از آن زمان در کنار بیشترین افت بازار‌های سهام دنیا از سال ۲۰۰۸، گمانه‎ها از احتمال وقوع رکود اقتصادی بزرگ افزایش یافته است.

شکست مذاکرات نفتی اوپک و متحدانش تاثیر شدیدی بر بازار سهام منطقه داشته است. آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‎دهد، روز گذشته قیمت سهام آرامکو (شرکت دولتی نفت عربستان که اواخر سال گذشته میلادی ۵درصد آن عرضه عمومی شد) روز گذشته نزدیک به ۹ درصد کاهش یافت و برای اولین بار به کمتر از قیمت عرضه اولیه رسید.

شاخص بازار بورس دبی نیز بیشترین افت از زمان بحران اقتصاد جهانی سال ۲۰۰۸ را تجربه کرده است. پیش از این برخی خبر‌ها از اختلاف روسیه و عربستان برای کاهش تولید خبر می‎دادند؛ «دنیای‌اقتصاد» نیز در گزارشی با عنوان «شکاف جدید در اتحاد نفتی؟» به این موضوع پرداخته بود.

با این حال گمان می‌شد مانند ۴ سال گذشته روسیه در نهایت اوپک را برای کاهش تولید همراهی خواهد کرد و به همکاری خود با این گروه ادامه خواهد داد. اما این بار این روسیه است که نگران از دست دادن سهم بازارش به تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا است. در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ عربستان با افزایش تولید و کاهش قیمت به جنگ با تولیدکنندگان نفت شیل رفته بود؛ جنگی که در نهایت با رسیدن قیمت‌ها به زیر ۳۰ دلار به شکست عربستان منجر شد.

درحال‌حاضر نه‌تن‌ها به‌نظر می‎رسد توافق نفتی پایان یافته بلکه برخی نشانه‌ها مبنی بر کاهش قیمت نفت عربستان و افزایش تولید از سوی بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا زنگ هشدار شروع «جنگ قیمتی» را به صدا درآورده است.

با این حال همچنان برخی به ادامه مذاکرات بین روسیه و عربستان و شکل‌گیری مجدد توافق نفتی تا پیش از پایان موعد توافق قبلی که پایان ماه جاری میلادی است، امیدوارند. به‌خصوص اینکه نشست وزارتی کمیته ویژه نظارت بر اجرای توافق نفتی نیز اواخر هفته آینده برگزار خواهد شد و وزرای نفت دو کشور روسیه و عربستان در این نشست با هم دیدار خواهند کرد.

در وین چه گذشت؟
وزیران اوپک در نشست روز پنج‌شنبه این گروه به توافقی بسیار بیشتر از آنچه بازیگران بازار نفت انتظار داشتند، رسیدند. اعضای اوپک به این نتیجه رسیدند که برای جبران افت قیمت نفت به دلیل شیوع کرونا، یک میلیون بشکه از نفت خود و نیم میلیون بشکه از نفت متحدانشان در اوپک‌پلاس در فصل دوم سال‌جاری میلادی کاسته شود. علاوه‌بر این، آن‌ها خواستار تمدید توافق قبلی کاهش تولید تا پایان سال ۲۰۲۰ شدند. تا اینجای کار همه چیز ایده‌آل به‌نظر می‌رسید؛ تنها نگرانی، اما نوع واکنش روسیه به‌عنوان مهم‌ترین هم‌پیمان اوپک در نشست اوپک‌پلاس بود.

پیش از این نشست، وزیر نفت ایران، بیژن نامدارزنگنه که در راس هیات ایرانی به وین رفته بود، اقناع روسیه برای به دوش کشیدن بخش عمده کاهش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولیدکنندگان خارج از اوپک را «بسیار سخت» ارزیابی کرد.

مذاکرات دوجانبه روسیه و عربستان موجب شد نشست اوپک‌پلاس با تاخیر ۶ساعته نسبت به برنامه اعلام شده در روز جمعه برگزار شود. با این حال خبر‌ها حاکی از به توافق نرسیدن دو طرف بود.

با خروج وزیران از محل برگزاری این نشست و اظهارنظر‌های آنان مشخص شد گمانه‌ها واقعیت داشته و این نشست هیچ نتیجه‌ای در بر نداشته است. زنگنه که بین وزرای دیگر کشور‌های عضو اوپک بیشترین سابقه حضور در نشست‌های این سازمان را دارد، نشست گذشته را یکی از نشست‌های «بد» این سازمان در تاریخ توصیف کرد. با این حال بر اینکه باب مذاکره باز است، تاکید کرد و گفت: «در این نشست وضع به‌گونه‌ای بود که برخی اعضا نمی‌توانستند تصمیمی بگیرند.

به‌نظر می‌رسد زمان لازم است که آرامش داشته باشیم و سپس تصمیم بگیریم.» با این حال وزیر انرژی روسیه الکساندر نواک به خبرنگاران گفت: از ابتدای ژانویه دیگر محدودیتی برای تولید نفت وجود نخواهد داشت، زیرا توافق قبلی نیز در پایان مارس منقضی خواهد شد. با وجود این او گفت: اوپک‌پلاس به نظارت بر وضع بازار نفت ادامه خواهد داد.

از طرفی، عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی عربستان که به نظر از نتیجه نشست ناخشنود بود در پاسخ به پرسشی درباره برنامه این کشور برای افزایش تولید پس از این، به‌طور مبهمی پاسخ داد: اجازه می‌دهم در فکر بمانید. به گفته زنگنه دلیل به نتیجه نرسیدن مذاکرات پافشاری دو طرف بر موضع خود بوده است.

او توضیح داد: «اعضایی از اوپک اصرار داشتند غیراوپکی‌ها هم باید مقدار مشخصی از سهم کاهش تولید را به‌عهده بگیرند، اما آن‌ها نپذیرفتند و مذاکرات به بن‌بست رسید.» این شکست بیش از هر کسی عربستان را متضرر خواهد کرد چراکه این کشور شدیدا به نفت با قیمت بالا نیاز دارد تا دچار کسری بودجه نشود.

از سوی دیگر، روسیه در چند سال گذشته با در پیش گرفتن سیاست‌های ریاضتی، اقتصادش را در برابر قیمت‌های پایین نفت حتی تا نزدیکی ۴۰ دلار بر بشکه مقاومت کرده است.

درحالی‌که بسیاری از اتمام همکاری اوپک با روسیه و پایان عصر اوپک‌پلاس خبر می‌دادند، برخی منابع به بلومبرگ گفته‌اند روسیه قصد دارد تا ژوئن صبر کند تا در صورت لزوم در آن زمان با اوپکی‌ها برای تنظیم سمت عرضه بازار نفت همکاری کند. همچنین محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک با خوش‌بینی نسبت به آینده همکاری با روسیه گفته است مسکو به جمع این گروه باز‌خواهد گشت و تنها چند مساله جزئی باید حل شود.

نفت تا کجا سقوط خواهد کرد؟
تا پیش از برگزاری نشست اوپک، کارشناسان ضعف بازار را در سمت تقاضا جست‌و‌جو می‌کردند چرا‌که ویروس کرونا بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام دنیا یعنی چین را به تعطیلی کشانده و بعد با گذر از مرز این کشور به سراسر جهان نفوذ کرده است.

اما حالا بازار نفت از هر دو سمت مشکلات اساسی دارد چراکه احتمال دارد عربستان با افزایش تولید به ۱۱ میلیون بشکه در روز و اقدام مشابه از سوی دیگر کشور‌ها به برداشتن محدودیت تولید نفت واکنش نشان داده و قیمت‌ها هر چه بیشتر به قعر بروند.

از ابتدای سال‌جاری میلادی تاکنون نفت بیش از ۳۰‌درصد ارزش خود را از دست داده است و به گفته تحلیلگران این پایان روند کاهش قیمت نفت نخواهد بود. جاش گریوز، کارشناس راهبردی بازار در «آر‌جی ابرایان‌اند اسوسیتس» به بلومبرگ گفت: «بازار نفت برای همه دردناک خواهد بود.

شکست اوپک‌پلاس به معنای رسیدن نفت به ۴۰ دلار بر بشکه خواهد بود.»، اما بسیاری از تحلیلگران به آینده نفت بسیار بدبین‌تر هستند چراکه نشانه‌ها گویای عزم عربستان برای افزایش تولید و گسترش سهم خود از بازار نفت است.

شرکت سعودی آرامکو که به‌طور معمول پنجم هر ماه قیمت نفت رسمی خود را اعلام می‌کند و با تبعیت برخی کشور‌های عربی از این قیمت‌گذاری بر ۱۴ میلیون بشکه نفت تاثیر می‌گذارد، این ماه آن را تا پس از برگزاری نشست در وین به تعویق انداخت. آرامکو شنبه اعلام کرد قیمت رسمی نفتش را به‌طور چشمگیری کاهش خواهد داد.

بر این اساس، این شرکت که مسوولیت تولید و فروش نفت عربستان را بر عهده دارد، اعلام کرد بهای نفت در ماه آوریل را برای مشتریان آسیایی ۴ تا ۶ دلار و برای آمریکایی‌ها ۷ دلار کاهش خواهد داد. اما جالب‌تر آنکه آرامکو بیشترین کاهش (۸ دلار) را برای خریداران در اروپای غربی یعنی منطقه‌ای که به‌طور سنتی نفت را از روسیه تامین می‌کند، اعمال کرده است؛ موضوعی که ناظران آن را آغاز جنگ قیمتی عربستان توصیف می‌کنند.

با این اوصاف، فعالان بازار نفت برای پیش‌بینی قیمت به مدل‌های تاریخی رجوع می‌کنند. این مدل‌ها گویای این حقیقت است که هر وقت عربستان به این شیوه سعی در افزایش تولید و جنگ نفتی کرده، ارزش نفت به قهقرا رفته است.

نزدیک‌ترین اتفاق مشابه سال ۲۰۱۶ رخ داد که قیمت نفت به ۱/ ۲۷ دلار بر بشکه رسید. راجر دیوان، تحلیلگر نفت در شرکت مشاوره‌ای «آی‌اچ‌اس مارکیت» از این فراتر رفته و می‌گوید «احتمالا در فصل دوم سال‌جاری پایین‌ترین قیمت‌ها طی ۲۰ سال اخیر را خواهیم دید» که تلویحا اشاره به سطوح زیر ۲۰ دلار دارد.

با این حال براساس بیانیه پایانی نشست اوپک‌پلاس، مذاکرات بین این گروه ادامه خواهد یافت. باید دید مذاکرات غیررسمی که هم وزیر نفت ایران و هم دبیرکل اوپک درخصوص آن وعده داده‌اند می‌تواند بار دیگر این گروه را به صحنه اثرگذاری در بازار نفت بازگرداند و پیش‌بینی‌ها از ریزش نفت را منتفی کند یا خیر؟